طب فیزیکی چیست؟ ( درمان مشکلات عضلانی، اسکلتی و مفاصل بدون جراحی)

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

طب فیزیکی حوزه‌ای از پزشکی است که بر پیشگیری، تشخیص و درمان ناهنجاری‌های مربوط به اعصاب، عضلات، استخوان‌ها و مغز، که می‌توانند باعث معلولیت‌ها یا ناتوانی‌های موقتی یا دائمی شوند تمرکز دارد. متخصصین این حوزه، پزشکانی هستند که در رشته‌های تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی آموزش دیده‌اند. به طور کلی، این افراد در عصب‌شناسی، فیزیوتراپی و کاردرمانی، و مدیریت درد تخصص دارند.

متخصصین طب فیزیکی چه خدماتی ارائه می‌دهند؟

متخصص‌های طب فیزیکی و توانبخشی نقش اساسی در درمان بیماری‌ها و آسیب‌های جسمانی با تأثیر بر کیفیت حرکت افراد ایفا می‌کنند. هدف این تخصص‌ها، کمک به بیماران برای کاهش درد، بازیابی دامنه حرکتی، و بهبود عملکرد پس از یک آسیب‌دیدگی است. این تخصص‌ها با نگاهی جامع به بدن و تأکید بر اقدامات مورد نیاز برای کمک به بیماران در بازگشت به زندگی عادی‌شان، شرایط و امکانات بهبودی را از یک دیدگاه گسترده ارزیابی می‌کنند.

در اینجا، به جای تمرکز بر یک قسمت خاص از بدن، ارائه‌ی درمان جامع مورد تأکید قرار گرفته است، جایی که تلاش بیشتری صورت می‌گیرد تا زندگی بیمار از نظر پزشکی، اجتماعی، عاطفی، و شغلی به حالت اولیه بازگردد. این درمان‌ها ممکن است توسط خود بیماران یا با همکاری گروه‌های تخصصی متشکل از متخصصان مختلف، از جمله متخصصان آسیب‌شناسی گفتار تا فیزیوتراپیست‌ها، انجام شوند.

چه موقع باید به یک متخص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کرد؟

در موارد زیر به یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کنید:

• بروز یک حادثه، آسیب‌دیدگی، یا بیماری مزمنی که باعث درد یا محدود شدن عملکردتان شده است
• قرار است تحت جراحی قرار بگیرید یا در حال بهبودی از جراحی هستید
• به علت بیماری یا انجام درمان برای یک بیماری، انرژی یا توانایی‌تان برای حرکت به سادگی کاهش پیدا کرده است
• از عوارض سکته مغزی (توانبخشی سکته مغزی) یا سایر مشکلات مربوط به آسیب عصبی رنج می‌برید
• دچار دردهای مزمن مربوط به آرتریت، آسیب‌های تنشی ناشی از استفاده مکرر یا مشکلات گردن و کمر هستید
• فکر می‌کنید برای ورزش کردن بیش از حد پیر شده‌اید
• تغییرات اساسی زندگی، مثل زایمان یا یائسگی، چالش‌های جدیدی برای عملکرد جسمانیتان ایجاد کرده‌اند

یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی همچنین اشخاصی با مشکلات زیر را هم درمان می‌کند:

• کمردرد
• درد سیاتیک
• پوکی استخوان
• آسیب‌های عضلانی و استخوانی
• آرتروز
• اسپوندیلیت آنکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات)
• فیبرومیالژی

از آنجا که کمردرد تقریباً ۸۰% از آسیب‌های ناشی از کار را تشکیل می‌دهد، بسیاری از متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی در درمان مشکلات ستون فقرات از طریق تجویز و تزریق دارو و کاهندگی عصب تخصص دارند. آن‌ها مشکل به وجود آمده در دستگاه عضلانی اسکلتی را با استفاده از روش‌های غیرجراحی و اتخاذ یک دیدگاه کلی‌نگرانه نسبت به بدن، روش‌های درمان، و همچنین نحوه اثرگذاری منفی یک سیستم بر سیستم دیگر بدن درمان می‌کنند.

در اولین جلسه مراجعه، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی چه اقداماتی انجام می‌دهد؟

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، مثل هر پزشک دیگری، در جلسه اول مراجعه، کار را با ارزیابی شرایط شما شروع می‌کند. او، در طول اولین جلسه یا یک جلسه پیگیری، متناسب با نیازهایتان یک برنامه درمانی برای شما تهیه می‌کند.

بسته به مشکلتان، ممکن است نیاز باشد تا مدتی همچنان به مراجعه به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی خود ادامه بدهید.

اعمالی که متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی انجام می‌دهند

متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی برای حفظ پایداری وضعیت پزشکی بیماران و پیشگیری ثانویه از معلولیت آن‌ها، خصوصاً در حوزه درمان‌های سرپایی، یک سری درمان‌های پزشکی عمومیِ مشابه پزشکی داخلی ارائه می‌دهند. این متخصصین جراحی انجام نمی‌دهند اما می‌توانند انواع مختلفی از اَعمال درمانی و تشخیصی را به کار بگیرند. بسیاری از این اعمال درمانی و تشخیصی برای انجام، به گذراندن یک دوره فلوشیپ یا آموزش‌های پیشرفته نیاز دارند. این اعمال عبارتند از:

الکترومیوگرافی (نوار عصب و عضله)

الکترومیوگرافی یک عمل تشخیصی است که از آن برای ارزیابی سلامت عضلات و نورون‌های حرکتی استفاده می‌شود. نورن‌های عصبی دسته‌ای از سلول‌های عصبی هستند که با ارسال سیگنال‌های الکتریکی عضلات را تحریک به انقباض کرده و آن‌ها را کنترل می‌کنند. در این آزمایش، یک الکترود سوزنی وارد عضله شده و از طریق آن فعالیت الکتریکی عضله ضبط می‌شود. سپس این فعالیت الکتریکی به یک سری نمودارها، صداها یا اعدادی تبدیل می‌شوند که متخصص طب فیزیکی و توانبخشی بتواند آن‌ها را تحلیل کند. الکترومیوگرافی روش ایده‌آلی برای شناسایی اختلالات عملکردی عصب‌ها، عضلات و سیگنال‌های عصب- به- عضله هستند.

مطالعات هدایت عصبی

مطالعات هدایت عصبی یک تکنیک تشخیصی است که معمولاً همزمان با الکترومیوگرافی انجام می‌شود. در این نوع مطالعه، یک سری الکترود سطحی روی پوست قرار می‌گیرد تا با استفاده از آن‌ها سرعت و طول سیگنال‌های عصبی در حرکت بین دو یا چند نقطه اندازه‌گیری شود. مطالعات هدایت عصبی برای شناسایی و تشخیص آسیب‌های عصبی استفاده می‌شود. این تکنیک به تحلیل عملکرد سیستم عصبی و ارتباطات بین نورون‌ها کمک می‌کند و می‌تواند در تشخیص مشکلات عصبی، مانند تروما یا نوروپاتی، مؤثر باشد.

تزریق به مفاصل محیطی

این تزریقات برای کمک به تشخیص و درمان آن دسته از ناهنجاری‌های استخوان و بافت نرم که اغلب در اختلالات ارتوپدیک، روماتولوژیک و ورزشی دیده می‌شوند مثل آرتروز زانو، تاندینوپاتی روتاتور کاف و اپی‌کندیلیت انجام می‌شوند.

تزریق به نقاط ماشه‌ای

برای درمان نقاط ماشه‌ای، که تصور می‌شود منبع دردهای مزمن میوفاشیال (بافت نرم) باشند، می‌توان از لیدوکائین یا سوزن خشک به عنوان مکمل تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی استفاده کرد.

اولتراسوند عضلانی اسکلتی

به مدت چند دهه از اولتراسوند به عنوان مدالیته‌ای برای ارسال گرمای عمقی در درمان‌ها استفاده می‌شد، اما امروزه استفاده از آن به عنوان یک آزمایش مکمل سرپایی برای ارزیابی وضعیت عضلانی اسکلتی در حال افزایش است. از اولترسوند می‌توان در ارزیابی ناهنجاری‌های بافت نرمِ مفاصل و ساختارهای مشابه در بدن استفاده کرد. در حال حاضر از این فن‌آوری به طور گسترده‌ای در هدایت تزریقات استفاده می‌شود، چراکه کمک می‌کند تا سوزنی که ماده درمانی را انتقال می‌دهد، بدون قرار دادن بیمار در معرض پرتوهای یونیزان، به طور دقیق‌تری به محل مورد نظر وارد شود.

مدیریت اسپاستیسیتی

اسپاستیسیتی یکی از عوارض شایع مربوط به آسیب‌دیدگی دستگاه اعصاب مرکزی (مثل آسیب نخاعی، سکته مغزی و فلج مغزی) است. متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی، در درمان اسپاستیسیتی از عامل‌های ضداسپاستیسیتی، تزریق بوتاکس، تزریق فنول، و مدیریت با پمپ باکلفون داخل نخاعی برای بهبود عملکرد و کاهش درد استفاده می‌کنند.

تزریق کورتیزون

کورتیزون یک داروی استروئیدی قوی است که برای درمان التهاب و درد استفاده می‌شود. این ماده، مشتق نزدیکی از هورمون طبیعی بدن به نام کورتیزول است که برای مقابله با التهاب و درد تولید می‌شود. معمولاً کورتیزون به همراه یک بی‌حس کننده موضعی مثل لیدوکائین تزریق می‌شود، به منظور تسکین موقتی درد در ناحیه مورد نظر. این تزریق گاهی اوقات برای کاهش التهاب نیز تجویز می‌شود، تا بیمار احساس راحتی کند و بتواند در جلسات فیزیوتراپی شرکت کند. برای جلوگیری از عوارض جانبی احتمالی، اکثر پزشکان تعداد تزریقات کورتیزون را محدود می‌کنند.

پلاسمای غنی از پلاکت (پی‌آرپی)

استفاده از درمان پلاسمای غنی از پلاکت (پی‌آرپی) برای تقویت بیولوژیکی فرایند التیام در حال افزایش است.

پی‌آرپی کنسانتره‌ای از پلاکت‌ها است که در جریان خون در گردش بوده و برای ایجاد لخته خون حیاتی هستند. پلاکت‌ها همچنین حاوی صدها پروتئین به نام عوامل رشد می‌باشند که نقش مهمی در التیام آسیب‌ها در طول فاز اولیه التهاب و تکثیر سلولی دارند.

در این روش، بعد از اینکه یک نمونه خون از بیمار گرفته شد، لوله آزمایش حاوی خون در یک دستگاه سانتریفوژ قرار داده می‌شود که پلاکت‌ها را از سایر سلول‌های خون جدا کرده و کنسانتره‌ای از عوامل رشد تولید می‌کند که ۵ تا ۱۰ برابر غنی‌تر از حد معمول است.

پی‌آرپی به بیمار تزریق می‌شود؛ این تزریق معمولاً با هدایت اولتراسوند انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که پی‌آرپی دقیقاً وارد ناحیه آسیب‌دیده می‌شود.

بعد از تزریق، بیمار می‌بایست تا شروع برنامه توانبخشی از مصرف داروهای ضدالتهاب و انجام تمرینات ورزشی خودداری کند.

تزریق مکمل روانساز

وقتی درد بیماران مبتلا به آرتروز زانو با استفاده از داروهای ضدالتهاب مثل ایبوپروفن یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، فیزیوتراپی یا سایر اقدامات محافظه‌کارانه تسکین پیدا نمی‌کند، تزریق مکمل روانساز توصیه می‌شود.

تزریق مکمل روانساز روش جدیدی است که در آن پزشک دوزی از اسید هیالورونیک را در مفصل زانو تزریق می‌کند. اسید هیالورونیک ماده‌ای است که به طور طبیعی در مایع (مفصلی) سینوویال یافت می‌شود. این ماده به عنوان یک روانساز عمل کرده و باعث می‌شود که استخوان‌های درون مفصل به شکل روانی روی یکدیگر حرکت کنند؛ اسید هیالورونیک به جذب شوک‌های وارده به مفصل هم کمک می‌کند. مبتلایان به آرتزو زانو میزان کمتری از اسید هیالورونیک را در مفاصل خود دارند.

با تزریق مکمل روانساز بخشی از اسید از دست رفته تأمین می‌شود. تزریق اسید هیالورونیک به فضالی خالی اطراف مفصل، درد بسیاری از بیماران را به مدت شش ماه یا بیشتر تسکین می‌دهد. این تزریق همچنین بدن را به تولید بیشتر اسید هیالورونیک تحریک می‌کند.

آیا متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی داروهای تخدیری تجویز می‌کنند؟

چندین مدالیته وجود دارد که متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی از آن‌ها برای درمان درد استفاده می‌کنند، از جمله درمان‌هایی مثل ورزش و فیزیوتراپی. همچنین برنامه درمانی معمولاً شامل استفاده از اپیوئیدها و داروهای ضددرد مداخله‌ای، در ترکیب با سایر روش‌های کنترل درد می‌شود.

یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی چه تفاوتی با یک کایروپراکتور دارد؟

یکی از تفاوت‌های مهم این دو است که متخصص طب فیزیکی و توانبخشی می‌تواند داروی ضددرد تجویز کرده و عموماً دسترسی بهتری به آزمایشگاه و آزمایش‌های پیشرفته تصویربرداری دارد. در مقابل، طب کایروپراکتیک در اصل برای اصلاح وضعیت و تنظیم ستون فقرات و همچنین کاهش یا رفع دررفتگی‌های نسبی (ناهمترازی‌های) ستون فقرات طراحی شده است.