یکی از مولفه‌های اصلی سلامتی توانایی در حفظ حالت اندامی مناسب و حرکت دادن دست‌ها و پاها برای انجام تمام وظایف و فعالیت‌ها است. اکثر ما به نحوی می‌توانیم با بیماری‌های گوناگون و حتی پیشرونده خود کنار بیاییم، به شرطی که خللی در وظایف شغلی‌مان ایجاد نشود، مشکلی در مراقبت از خانواده‌مان به وجود نیاید و بتوانیم در کنار عزیزان‌مان از لحظات خوش زندگی لذت ببریم. لازمه تمام این فعالیت‌ها حرکت بدون درد یا دشواری است.
متخصص فیزیوتراپی موارد زیر را بررسی می‌کند:
- سابقه پزشکی
- عارضه‌ها یا مشکل‌های فعلی
- شدت درد، عوامل تشدید کننده یا تسکین دهنده مشکل
- چگونگی تاثیرگذاری مشکل بر فعالیت‌های روزانه یا رویارویی با محدودیت‌های عملکردی
- اهداف فیزیوتراپی
- داروها، آزمایش‌ها و عمل‌های مرتبط با سلامتی
در مرحله بعد متخصص فیزیوتراپی ارزیابی جسمی را انجام می‌دهد که معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:
- معاینه با دست: لمس اطراف موضع درد یا ناراحتی. این معاینه به منظور بررسی وجود حساسیت، ورم، نقص بافت نرم، دمای بافت، التهاب و … انجام می‌شود.
- دامنه حرکتی: متخصص فیزیوتراپی مفصل‌ها را برای بررسی کیفیت حرکت و وجود محدودیت حرکت می‌دهد.
- آزمایش عضلانی: متخصص قدرت و میزان انقباض عضلات را کنترل می‌کند، به درد و ضعف عضلانی توجه می‌کند و غالباً قدرت عضلانی را درجه بندی می‌کند. این آزمایش بخشی از غربالگری عصب‌شناختی نیز محسوب می‌شود.
- غربالگری عصب شناختی: متخصص نحوه در ار تباط بودن اعصاب با عضله‌ها را بررسی می‌کند و حساسیت نسبت به درد، لمس، ارتعاش یا دما را می‌سنجد. واکنش‌ها نیز کنترل می‌شود.
- آزمایش‌های مخصوص: متخصص آزمایش‌های مخصوصی را برای تایید یا رد احتمال ابتلا به مشکل‌های دیگر انجام می‌دهد.
- ارزیابی حالت اندامی: وضعیت مفاصل نسبت به حالت ایده‌آل و موقعیت آن‌ها نسبت به یکدیگر بررسی می‌شود.
درمان‌های گوناگون
ده‌ها مداخله درمانی متفاوت وجود دارد که در ادامه به چند مورد از متداول‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
دامنه فعال حرکتی
بیمار بخشی از بدن را در دامنه حرکتی بر خلاف جاذبه بالا می‌برد یا حرکت می‌دهد. این روش معمولاً یکی از نخستین مدالیته‌هایی است که برای درمان بیماری‌های التهابی مفاصل و آرتروز تجویز می‌شود.
دامنه حرکتی فعال کمکی
در این روش بیمار از کمک متخصص برای حرکت دادن بدن استفاده می‌کند. این درمان معمولاً برای تقویت یا کشش ملایم اعضا بسیار ضعیف بدن تجویز می‌شود.
دوچرخه ثابت
با یا بدون مقاومت. این درمان معمولاً برای افزایش قدرت و یا بهبود دامنه حرکتی کمر یا پایین تنه و افزایش استقامت قلبی ـ عروقی انجام می‌شود.
آموزش راه رفتن یا گام برداشتن
آنالیز مشکلات راه رفتن از طریق معاینه و بررسی دیداری برهم‌کنش بین کمر و مفصل‌های ران و پا هنگام مراحل مختلف راه رفتن از قبیل تماس اولیه، واکنش تحمل بار، ایستادن در میان دو گام، حالت نهایی، تاب دادن بدن در سه مرحله پیش از گام اولیه، در بین دو گام و در حالت نهایی. بسیاری از مشکلات کمر، ران، پا، مچ پا و کف پا نشات گرفته از ناهنجاری‌های جزیی گام برداشتن است یا این که زمان راه رفتن نمود می‌یابد.
ایزومتریک
انقباض عضلانی بدون حرکت مفصل. این روش معمولاً برای قوی‌تر کردن عضله‌ها بدون فشار آوردن یا آسیب زدن به مفصل تجویز می‌شود و در موارد ابتلا به آرتروز، در گچ بودن بدن یا بلافاصله پس از جراحی انجام می‌شود.
ایزوتونیک
انقباض عضله(ها) از طریق دامنه حرکتی با مقاومت. این روش معمولاً برای افزایش قدرت عضله‌ها تجویز می‌شود.
متحرک سازی بافت نرم
ماساژ دادن بافت بدن با دست. متحرک سازی بافت نرم برای شل کردن عضله، کاهش ورم، کاهش چسبندگی بافت همبند جای زخم و تسکین درد انجام می‌شود.
متحرک سازی یا موبیلیزاسیون
روش‌های درمان با دست با هدف افزایش توانایی حرکتی مفصل یا بافت نرم انجام می‌شود و معمولاً برای افزایش حرکت، به تاخیر انداختن خشکی و سفتی پیشرونده و تسکین درد تجویز می‌گردد. مایت لند، کالتنبورن و ایزومتریک از تکنیک‌های متحرک سازی محسوب می‌شود.
تسهیل عصبی عضلانی گیرنده‌های عمقی (PNF)
تمرین‌های انجام شونده در برابر مقاومت دست که بر اساس الگوی قطری مشابه به حرکت‌های عملکردی انجام می‌شود. این روش در ابتدا برای بیماران دچار نقص‌های عصبی و رشدی کاربرد داشت، اما کاربرد آن امروزه به تمام جنبه‌های عصبی عضلانی گسترش یافته است.
آموزش حالت اندامی مناسب
اکثر ما حالت اندامی ایده‌آل نداریم. متخصص فیزیوتراپی اهمیت بهبود دادن حالت اندامی حین انجام فعالیت‌های روزانه را برای بیمار شرح می‌دهد.
ورزش مقاومتی پیشرونده (PRE)
مقاومت (وزنه) و تعداد دفعات تکرار این تمرین‌ها به تدریج افزایش داده می‌شود. این تمرین‌ها معمولاً برای بازآموزی عضله‌ها و تقویت آن‌ها تجویز می‌شود. وزنه، کش و وزن خود بدن به عنوان عامل مقاومت به کار برده می‌شود.
دامنه حرکتی غیرفعال (PROM)
بیمار یا متخصص بخشی از بدن را در دامنه حرکتی تکان می‌دهد، بدون آن که عضله‌های حرکت دهنده این مفاصل به کار گرفته شوند.
تمرین‌های انعطاف پذیری یا کششی
این تمرین‌ها برای افزایش طول عضله‌ها یا بافت نرم در نظر گرفته می‌شود. تمرین‌های کششی معمولاً برای افزایش انعطاف‌پذیری عضله‌هایی تجویز می‌شود که به دلیل عدم استفاده یا به علت درد، گرفتگی یا بدون حرکت بودن سفت شده‌اند.
کرایوتراپی یا سرما درمانی
این روش برای تنگی عروق یا به عبارتی کاهش قطر رگ‌های خونی به منظور کاهش میزان مایعی انجام می‌شود که در واکنش به آسیب دیدگی بافت از مویرگ‌ها داخل فضاهای بافت ترشح می‌کند و منجر به ورم کردن بافت می‌شود. اگرچه از یخ یا سرما غالباً برای صدمه‌های حاد و ناگهانی استفاده می‌شود، اما تسکین دهنده موثر دردهای مزمن نیز محسوب می‌شود.
جهت کسب اطلاعات و آگاهی بیشتر در زمینه کرایوتراپی، کلیک کنید.
تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES)
در این روش برای افزایش قدرت عضله‌هایی مانند عضله چهارسر پس از آسیب‌دیدگی یا جراحی زانو از تحریک الکتریکی استفاده می‌شود. تحریک الکتریکی عصبی عضلانی برای کاهش درد و ورم و برطرف نمودن گرفتگی عضلانی کاربرد دارد.
تراکشن (کشش) گردن
کشش محوری یا طولی ملایم گردن با دست یا دستگاه کشش به صورت متناوب یا مستمر برای تسکین گردن درد یا کاهش گرفتگی عضلانی و تسهیل تحمل بار توسط ستون فقرات انجام می‌شود.
گرما
گرم کردن برای کاهش درد مزمن، شل کردن عضله‌ها و تسکین درد توصیه می‌شود، اما افزایش دما در موارد آسیب دیدگی حاد یا جدید راهکار مناسبی نیست.
یونتوفورز
داروها توسط بار الکتریکی روی پوست حرکت داده می‌شود. عملکرد این روش مشابه قانون دفع بارهای هم‌نام است، بنابراین داروی با بار مثبت توسط پد دارای بار مثبت دستگاه یونتوفورز روی پوست حرکت داده می‌شود. یونتوفورز معمولاً برای آسیب‌دیدگی‌هایی مانند التهاب بورس (بورسیت) شانه یا آرنج تجویز می‌شود.
تراکشن (کشش) لگن
کشش محوری یا طولی ستون فقرات با دست یا دستگاه به صورت مستمر یا متناوب انجام می‌شود. کشش لگن برای تسکین کمر درد و گرفتگی عضلانی مفید است.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)
جریان با ولتاژ نسبتاً پایین از طریق الکترودهای کوچک چسبدار روی ناحیه‌های دردناک اعمال می‌شود. تحریک الکتریکی بر حس درد غلبه می‌کند یا آن را پنهان می‌کند. دستگاه TENS دستگاهی کوچک و قابل حمل است که در وقفه‌های معین برای کنترل درد و کاهش وابستگی به دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً برای تسکین درد تجویز می‌شود.
جهت کسب اطلاعات و آگاهی بیشتر در زمینه تحریک الکتریکی عصب از روی پوست، کلیک کنید.
اولتراسوند
در اولتراسوند از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود که از سری دستگاه در زمان عبور جریان برق از کریستال کوارتز ساطع می‌شود. امواج صوتی باعث ارتعاش مولکول‌های آب عمقی درون بافت می‌شود و در نتیجه بافت گرم می‌شود. جریان امواج صوتی تبادل مواد مغذی را در سطح سلولی بهبود می‌دهد و به التیام کمک می‌کند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده، اولتراسوند برای ترمیم رباط و درمان سندرم تونل کارپ و گرفتگی عضلانی مفید است.
جهت کسب اطلاعات و آگاهی بیشتر در زمینه اولتراسوند، کلیک کنید.
طول و تعداد جلسه‌های لازم
تعداد جلسه‌های لازم به شرایط بیمار بستگی دارد؛ گاهی یک جلسه کافی است و گاهی بیمار باید ماه‌ها تحت مراقبت باشد. در هر حال تعداد جلسه‌های لازم به تشخیص پزشک، شدت آسیب دیدگی و سابقه پزشکی بیمار بستگی دارد. هر جلسه درمان معمولاً 30 تا 60 دقیقه زمان می‌برد.
در پایان خالی از لطف نیست که بگوییم فیزیوتراپی برای درمان بیماری پارکینسون نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
