بیماری ام اس(MS) چیست؟ علایم، علت، تشخیص و درمان

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس، یک بیماری فلج‌کننده‌ی مغز و نخاع (دستگاه عصبی مرکزی) می‌باشد. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) بافت عصبی حمله کرده و موجب اختلال در ارتباط بین مغز و دیگر مناطق بدن می‌شود. درنهایت، این بیماری منجر به تخریب و یا آسیب دائمی به اعصاب می‌شود.

علائم و نشانه‌های ام اس بسیار متفاوت بوده و به‌ شدت و محل آسیب بستگی دارد. برخی از افراد مبتلا ممکن است توانایی راه رفتن به‌صورت مستقل را ازدست‌داده و یا کاملاً فلج شوند درحالی‌که عده‌ای دیگر از افراد مبتلا به این بیماری، دوره‌های طولانی را بدون تجربه‌ی هیچ علائمی پشت سر می‌گذارند. درمان بیماری ام اس راه حل قطعی ندارد. بااین‌حال می‌توان با رسیدگی به آن، سرعت بهبودی پس از حمله‌ی بیماری را کند کرده، روند بیماری را اصلاح‌کرده و یا علائم آن را کنترل نمود.

انواع ام اس

ام اس عودکننده فروکش‌کننده

شایع‌ترین نوع این بیماری، که حدود ۸۵ درصد از افراد مبتلا را شامل می‌شود، از نوع بازه‌ای است. در این نوع بیماری، علائم در دوره‌های زمانی خاصی برای هفته‌ها یا ماه‌ها عود کرده و سپس در دوره‌های زمانی دیگری کاهش‌یافته و یا کاملاً از بین می‌روند.

ام اس پیش‌رونده‌ی اولیه

۱۰ درصد افراد مبتلا را شامل شده و در طی آن، علت بیماری ام اس و علائم بیماری به‌آرامی ولی به‌طور پیوسته پیشرفت می‌کنند.

ام اس پیش‌رونده‌ی ثانویه

که افراد مبتلا به بیماری ام اس در ابتدا به نوع عودکننده فروکش‌کننده‌ی بیماری مبتلا بوده‌اند و در طول زمان میزان عود بیماری بیشتر از پسرفت آن بوده است. حدوداً نزدیک به ۵۰ درصد از افراد مبتلا به ام اس عودکننده فروکش‌کننده، در اولین ۱۰ سال ابتلا به بیماری خود، به این نوع ام اس مبتلا خواهند شد.

ام اسپیش‌رونده‌ی عودکننده

که در طی آن، بیماری به‌طور مداوم پیشرفت کرده و هرازگاهی عود می‌کند. این نوع بیماری نسبتاً نادر بوده و تنها در ۵ درصد از موارد ام اس دیده می‌شود.

علائم

علائم بیماری ام اس ممکن است بسته به محل ایجاد آسیب و افراد مختلف، بسیار متفاوت باشند. ازجمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بی‌حسی یا ضعف در دست و پاها و تنه که معمولاً در یک طرف بدن به وجود می‌آید.
• از دست دادن قدرت بینایی به‌صورت جزئی یا کلی معمولاً در یک چشم که اکثراً با درد به هنگام حرکت دادن چشم همراه است
• دوبینی طولانی‌مدت
• خواب‌رفتگی یا درد در قسمت‌هایی از بدن
• احساس برق‌گرفتگی که با انجام برخی حرکات گردن احساس می‌شود. به‌خصوص به هنگام خم کردن گردن رو به پایین (علامت لرمیت)
• رعشه، عدم تعادل و راه رفتن لرزان
• اختلال کلامی
• خستگی مفرط
• سرگیجه
• اختلال در عملکرد مثانه و روده‌ها

علل

علت ایجاد بیماری مالتیپل اسکلروزیس هنوز شناخته نشده است. این بیماری، نوعی بیماری خود ایمنی در نظر گرفته می‌شود که در طی آن دستگاه ایمنی بدن به بافت‌های خودی حمله می‌کند. در بیماری ام اس، این اختلال در دستگاه ایمنی موجب تخریب غلاف میلین (ماده‌ی چربی که از بافت عصبی مغز و نخاع حفاظت می‌کند) می‌شود.

میلین، مانند روکش روی سیم‌های برق، عمل می‌کند. زمانی که غلاف میلین تخریب می‌شود و بافت عصبی بدون محافظ آزاد می‌شود، انتقال پیام‌های عصبی ممکن است کند یا متوقف شود. همچنین ممکن است خود عصب نیز آسیب ببیند.

علت ایجاد بیماری اس اس در برخی افراد و عدم ابتلا به این بیماری در دیگران هنوز مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در این زمینه تأثیرگذارند.

عوامل خطر

عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلای شما به ام اس را افزایش دهند:

سن: ام اس ممکن است در هر سنی بروز کند ولی شیوع آن در افراد بین ۱۵ تا ۶۰ سال بیشتر است.

جنسیت: خطر ابتلای زنان به این بیماری نزدیک ۲ برابر مردان است.

سابقه‌ی فامیلی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما به ام اس مبتلا بوده‌اند، خطر ابتلای شما به این بیماری نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

برخی عفونت‌های خاص: برخی از ویروس‌ها مانند اپشتین بار، که باعث مونونوکلئوز عفونی می‌شود.

نژاد: افراد سفیدپوست بیشتر در معرض خطر برای ابتلا به این بیماری قرار دارند. افراد آسیایی، آفریقایی و یا بومیان آمریکا، کمترین خطر را دارند.

آب‌وهوا: ام اس در افرادی که در آب‌وهواهای معتدل زندگی می‌کنند شایع‌تر است.

برخی بیماری‌های خود ایمنی خاص: بیماری‌های تیروئیدی، دیابت نوع ۱ و یا بیماری‌ها التهاب روده.

استعمال دخانیات

عوارض

افراد مبتلا به ام اس ممکن است به عارضه‌های زیر نیز دچار شوند:

• گرفتگی یا اسپاسم عضلانی
• فلج، معمولاً در پاها
• مشکلات مربوط به مثانه، روده‌ها و فعالیت‌های جنسی
• تغییرات ذهنی مانند فراموشی و نوسانات خلق‌وخوی
• افسردگی
• بیماری صرع

تشخیص

تاکید بر این نکته لازم است که آزمایش خاصی برای تشخیص ام اس وجود ندارد و روش تشخیص این بیماری بر اساس اقداماتی است که به منظور رد کردن احتمال وجود عارضه‌های دیگر با علائم و نشانه‌های مشابه انجام می‌شود. این روش به نام “تشخیص افتراقی” شناخته می‌شود.

پزشک شما احتمالاً با مطرح کردن سوالاتی درباره سوابق پزشکی شما و انجام یک معاینه فیزیکی کامل، فرآیند تشخیص را آغاز خواهد کرد. در ادامه، ممکن است برخی از اقدامات زیر برای شما تعیین شود:

آزمایش خون: به‌منظور کمک به رد احتمال عارضه‌های دیگر با علائم مشابه ام اس. آزمایشات مخصوص برای تشخیص نشانه‌های بیماری‌ام اس، هم‌اکنون در دست طراحی بوده و ممکن است بتوانند به تشخیص این بیماری کمک شایانی بکنند.

پونکسیون کمر (گرفتن مایع نخاعی): که در طی آن نمونه‌ی کوچکی از مایع نخاعی از درون کانال نخاعی برداشته‌شده و تحت آنالیز آزمایشگاهی قرار می‌گیرد. این نمونه می‌تواند موارد غیرعادی در مورد پادتن‌های مربوط به بیماری‌ام اس را مشخص کند. گرفتن مایع نخاعی همچنین می‌تواند احتمال وجود عارضه‌های دیگر با علائم مشابه به ام اس را رد کند.

اسکن MRI: از مغز و نخاع می‌تواند ضایعه‌های ایجادشده در اثر ام اس را مشخص کند. ممکن است نوعی ماده‌ی حاجب (کنتراست زا) به‌منظور مشخص کرده ضایعه‌های ایجادشده در اثر ام اس فعال، به‌صورت وریدی به شما تزریق شوند.

آزمایشات پتانسیل برانگیخته: که سیگنال‌های عصبی تولیدشده در پاسخ به محرک‌ها را ضبط می‌کنند. یک آزمایش پتانسیل برانگیخته ممکن است از محرک‌های دیداری یا الکتریکی استفاده کند که در طی آن شما یک شئ متحرک را دنبال کرده و یا امواج الکتریکی به اعصاب دست و پاها اعمال می‌شوند. الکترودها سرعت عبور پیام عصبی را درون اعصاب اندازه‌گیری می‌کنند.

درمان

بیماری ام اس هیچ درمان قطعی ندارد و روش‌های درمانی معمولاً بر روی کند کردن روند بیماری، تسریع بهبودی پس از حملات ام اس، و مدیریت علائم آن تمرکز دارند. بسیاری از افراد علائم بسیار خفیفی را تجربه می‌کنند و نیازی به درمان خاصی ندارند.

درمان حملات ام اس

کورتیکواستروئید ها: مانند پردنیزون و متیل پردنیزولون تزریقی، به‌منظور کاهش التهاب عصبی تجویز می‌شوند. از عوارض جانبی این داروها می‌توان به بی‌خوابی، افزایش فشارخون، تغییرات خلق‌وخوی و احتباس مایعات اشاره کرد.

تعویض پلاسما (پلاسما فرز): بخش مایع خون شما (پلاسما) برداشته‌شده و از سلول‌های خونی جدا می‌شود. سپس سلول‌های خونی با یک محلول پروتئینی (آلبومین) مخلوط شده و به خون بازگردانده می‌شوند. درصورتی‌که علائم بیماری به‌تازگی در بدن شما ظاهرشده باشد، شدت آن‌ها زیاد بوده و یا بدن شما پاسخ مناسبی به استروئید ها ندهد، از تعویض پلاسما استفاده می‌شود.

روش‌های درمانی برای اصلاح روند پیشرفت بیماری

تابه‌حال هیچ روش درمانی برای کند کردن روند پیشرفت ام اس پیش‌رونده‌ی اولیه مفید واقع نشده است. برای ام اس عودکننده فروکش‌کننده، روش‌های اصلاحی زیادی وجود دارند. روش‌های درمانی برای ام اس عودکننده فروکش‌کننده عبارت‌اند از:

اینترفرون بتا: این داروها، ازجمله رایج‌ترین داروهای تجویزشده برای درمان ام اس می‌باشند. این داروها به زیر پوست و یا درون عضلات تزریق‌شده و می‌توانند تعداد و شدت حملات بیماری را کاهش دهند.

گلاتیرامر استات (کوپاکسون): این دارو می‌تواند از حملات سیستم ایمنی به غلاف میلین جلوگیری کرده و باید در زیر پوست تزریق شود.

دی متیل فومارات (تکفیدرا): این داروی خوراکی دو بار در روز، می‌تواند حملات را کاهش دهد.

فینگولیمود (گیلنیا): این داروی خوراکی یک بار در روز، تعداد حملات را کاهش می‌دهد.

تریفلونومید (آباگیو): این داروی خوراکی یک بار در روز، می‌تواند تعداد حملات را کاهش دهد.

ناتالیزوماب (تیسابری): این دارو به‌منظور ممانعت از حرکت سلول‌های ایمنی آسیب‌زا از جریان خون به سمت مغز و نخاع، طراحی‌شده است. این دارو می‌تواند به‌عنوان خط مقدم درمان برای افراد مبتلا به ام اس شدید، و به‌عنوان خط دوم درمان برای دیگر افراد استفاده شود.

آلمتوزوماب (لمترادا): این دارو با هدف قرار دادن نوعی پروتئین بر روی سطح سلول‌های ایمنی، آن‌ها را دست‌خالی کرده و موارد عود ام اس را کاهش می‌دهد.

میتوزانترون: این داروی تضعیف‌کننده‌ی سیستم ایمنی، می‌تواند برای قلب مضر بوده و همچنین در ایجاد سرطان خون نقش دارد. درنتیجه استفاده از آن برای درمان ام اس بسیار محدود است. میتوزانترون معمولاً تنها برای درمان موارد شدید و پیشرفته‌ی ام اس مورداستفاده قرار می‌گیرد.

درمان علائم و نشانه‌های ام اس

فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست یا متخصص کاردرمانی می‌تواند به شما تمرینات کششی و تقویتی آموزش دهد و به شما نشان دهد چگونه می‌توان با کمک وسایل مخصوص، کارهای روزانه را آسان‌تر انجام داد. فیزیوتراپی به همراه استفاده از وسایل کمکی حرکتی در موقع نیاز، می‌تواند در مدیریت ضعف پا و دیگر مشکلات مربوط به راه رفتن که معمولاً در بیماری‌هایی مانند ام اس وجود دارند، به فرد کمک کند.

شل کننده‌های عضلانی: ممکن است گرفتگی‌های دردناک و غیرقابل‌کنترلی را در عضلات خود و به‌خصوص در عضلات پاها تجربه کنید. شل کننده‌های عضلانی مانند باکلوفن (لیورسال) و تیزانیدین (زانافلکس) می‌توانند به شما کمک کنند.

داروهای مورداستفاده برای کاهش خستگی مفرط

داروهای دیگر: ممکن است داروهایی برای درمان افسردگی، درد، اختلالات جنسی و مشکلات مربوط به مثانه و روده‌ها که با ام اس همراه‌اند نیز تجویز شوند.

داروهای جایگزین: بسیاری از افراد مبتلا به ام اس برای مدیریت علائم بیماری خود، از روش‌های درمانی جایگزین و مکمل و یا هر دو استفاده می‌کنند.

روش‌های جایگزین مانند ورزش، مدیتیشن، یوگا، ماساژ، رژیم غذایی مناسب، طب سوزنی، و تکنیک‌های آرامش بخشی می‌توانند سلامت عمومی ذهنی و جسمی را بهبود بخشند ولی تحقیقات کمی کارایی آن‌ها در مدیریت علائم ام اس را تائید کرده‌اند.