درمان زانو و پای پرانتزی در کودکان و بزرگسالان

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

پای پرانتزی عارضه‌ای است که در طی آن به هنگام ایستادن و قرار دادن مچ پاها در کنار یکدیگر، زانوها از هم فاصله می‌گیرند. این عارضه در نوزادان زیر ۱۸ ماه عادی است. پای پرانتزی یک عارضه‌ی مخصوص کودکان نبوده و می‌تواند هرکسی را درگیر کند. موارد زیادی از این عارضه در بزرگسالان دیده می‌شود که البته پای پرانتزی در این افراد اندکی پیچیده‌تر است.

علل

نوزادان به دلیل موقعیت خمیده‌ی خود درون رحم مادر، با پای پرانتزی متولد می‌شوند. با پیدا کردن توانایی تحمل وزن توسط پاها و شروع راه رفتن نوزاد، پای پرانتزی شروع که صاف شدن می‌کند (بین سنین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی).

در حدود سن ۳ سالگی، معمولاً کودک می‌تواند درحالی‌که زانوها را به یکدیگر چسبانده و بین مچ پاهای او تماسی وجود ندارد، بایستد. درصورتی‌که پای پرانتزی در این سن هنوز وجود داشته باشد، کودک به عارضه‌ی پای پرانتزی مبتلاست.

پای پرانتزی ممکن است به دلیل بیماری‌های زیر ایجاد شود:

• رشد غیرطبیعی استخوان‌ها
• بیماری بلانت
• خمیدگی درشت نی
• عدم بهبودی صحیح یا کامل شکستگی‌ها
• مسمومیت سرب یا فلوئور
• نرمی استخوان که به دلیل کمبود ویتامین D ایجاد می‌شود

علائم

• کنار هم قرار نگرفتن زانوها به هنگام چسباندن مچ پاها به یکدیگر
• خمیدگی متقارن پاها در دو طرف بدن
• خمیدگی پا پس از سن ۳ سالگی از بین نرفته باشد

عوارض محتمل بیماری پای پرانتزی

درحقیقت زانوی پرانتزی درمان‌نشده که با گذشت زمان بهبود نیابد، می‌تواند منجر به ایجاد آرتروز در زانوها و مفاصل ران‌ها شود.

چگونگی اندازه‌گیری میزان پای پرانتزی

روش اصلی برای اندازه‌گیری شدت این عارضه، مشخص کردن زاویه‌ای است که نشان می‌دهد پا تا چه مقدار دچار بدشکلی شده است. برای مثال، زاویه‌ی فیزیولوژیک طبیعی خمیدگی پاها بین ۱۰ تا ۱۵ درجه می‌باشد. برای تشخیص غیر فیزیولوژیک پای پرانتزی، باید فاصله‌ی بین کندیل های داخلی و قوزک‌های دو زانو اندازه‌گیری شده و موردبررسی قرار بگیرند، سپس لازم است تا متخصص علت ایجاد این بدشکلی را قبل از پیشرفت آن تشخیص دهد.

پای پرانتزی چه مدتی طول می‌کشد؟

پای پرانتزی فیزیولوژیک تا دو سالگی به شدت در حال بهبود است و این بهبودی ممکن است تا سال‌ها ادامه داشته باشد. بیش از ۹۵ درصد افراد مبتلا به پای پرانتزی فیزیولوژیک، حتی در موارد شدید، به‌طور طبیعی و بدون نیاز به درمان، پیشرفت قابل توجهی نشان می‌دهند، به ویژه پیش از ورود به دوران نوجوانی.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

درصورتی‌که پای پرانتزی پس از سن ۳ سالگی در کودک شما ثابت باقی‌مانده و یا بدتر شد، با پزشک خود تماس بگیرید.

معاینه و آزمایشات

پزشک معمولاً می‌توان به‌سادگی با نگاه کردن به کودک علت زانوی پرانتزی را تشخیص دهد. فاصله‌ی بین دو زانو در حالی اندازه‌گیری می‌شود که کودک به پشت خوابیده است.

به‌منظور رد کردن احتمال نرمی استخوان، ممکن است آزمایش خون موردنیاز باشد.

در موارد زیر ممکن است به عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس نیاز باشد:

• کودک ۳ سال یا بیشتر داشته باشد
• خمیدگی پا در حال بدتر شدن باشد
• خمیدگی در دو طرف متقارن و یکسان نباشد
• نتایج آزمایشات دیگر حاکی از وجود بیماری باشند

درمان

هیچ درمان خاصی برای پای پرانتزی لازم نیست مگر در موارد بسیار شدید این عارضه. توصیه می‌شود که کودک حداقل هر ۶ ماه یک بار توسط پزشک معاینه شود. بطور کلی، برای نوزادان معمولاً هیچ درمان خاصی لازم نیست، زیرا پای پرانتزی به طور طبیعی خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند. در دوران کودکی، حرص به‌منظور تأمین مقدار کافی ویتامین D برای پیشگیری از نرمی استخوان مهم است. همچنین، در طول دوره رشد، نظارت بر زانوها جهت حفظ رشد مناسب و تقارن ضروری است. در صورت ظهور علائم جدید یا تشدید وضعیت، مهم است که به پزشک اطلاع داده شود.

در صورت شدید بودن عارضه و یا مبتلا بودن کودک به بیماری‌های دیگر، می‌توان کفش‌های مخصوص، بریس طبی و یا گچ گرفتن را امتحان کرد. میزان فایده‌ی این روش‌ها هنوز معلوم نیست.

ماساژ درمانی

این روش ماساژ درمانی بیشتر برای کودکان مبتلا به پای پرانتزی استفاده می‌شود. این روش که معمولاً توسط متخصص ماساژ درمانی انجام می‌شود، شامل چرخاندن پای بیمار به اطراف می‌باشد. هدف اصلی این روش، کاهش شدت پای پرانتزی و کمک به رشد استخوان می‌باشد. این روش برای افراد بزرگ‌سال فایده‌ی کم و ناچیزی خواهد داشت.

تمرینات تقویتی پا

حرکات اصلاحی پای پرانتزی و تمرینات تقویتی پا معمولاً برای کسانی توصیه می‌شود که تنها خمیدگی کوچکی در ناحیه‌ی زانوی خود دارند. در این تمرین، از وزنه به‌منظور تقویت پا و فشار بر روی مناطق زیر زانو استفاده می‌شود. توصیه می‌شود که بیمار در ابتدا انجام این تمرینات را به وسیله‌ی وزنه‌های سبک شروع کند.

یوگا

انجام این تمرینات به دلیل نیاز به فهم بیشتر و سخت بودن، برای افراد بزرگ‌سال آسان‌تر است. ازآنجایی‌که یوگا نوعی ورزش باهدف تقویت انعطاف‌پذیری بدن است، یک تمرین ایده آل برای درمان پای پرانتزی می‌باشد. درصورتی‌که انجام برخی از حرکات یوگا برای بیمار مبتلا به پای پرانتزی دشوار باشد، می‌توان از یک بند یوگا استفاده نمود.

پیلاتس

هرچند مدرکی که مفید بودن پیلاتس برای مقاصد درمانی را تأیید کند وجود ندارد، اما ویژگی تقویت و افزایش انعطاف‌پذیری در این نوع ورزش، اجازه می‌دهد که افراد مبتلا به پای پرانتزی که به یوگا علاقه‌ای ندارند، از این تمرینات بهره‌مند شوند. برای افراد با پای پرانتزی که پیلاتس انجام می‌دهند، توصیه می‌شود که برخی از حرکات خاص این ورزش را با شدت کمتری انجام دهند.

درمان پای پرانتزی را می‌توان به دو روش تقسیم نمود: روش‌های درمانی بدون جراحی که شامل دارو بوده و منحصراً برای کودکان استفاده می‌شوند و روش جراحی. افراد بزرگ‌سال مبتلا به پای پرانتزی، تنها از طریق عمل جراحی می‌توانند سلامت خود را به دست آورند. برای درمان زانوی پرانتزی به وجود آمده در اثر تومور، باید از ترکیبی از روش‌های عمل جراحی و شیمی‌درمانی استفاده کرد.

ویتامین D

پای پرانتزی ممکن است در اثر کمبود ویتامین D ایجاد شود. برای مثال نرمی استخوان (که اساساً در اثر کمبود ویتامین D به وجود می‌آید) می‌تواند باعث ایجاد و پیشرفت پای پرانتزی گردد. ازاین‌رو، افزایش میزان ویتامین D می‌تواند در پیشگیری از نرمی استخوان مؤثر بوده و همچنین در درمان پای پرانتزی نقش داشته باشد.

بریس‌های طبی

می‌توان از برخی کفش‌های مخصوص، بریس های پا و یا گچ گرفتن به‌منظور درمان پای پرانتزی در کودکان استفاده کرد. از بریس های طبی معمولاً زمانی استفاده می‌شود که پای پرانتزی شدید بوده و یا کودک به بیماری دیگری نیز مبتلا باشد. کودک باید تا زمان صاف شدن استخوان پاها، از این بریس ها استفاده کند.

عمل جراحی

در برخی از موارد از عمل جراحی برای درمان پای پرانتزی در جوانان مبتلا به نوع شدید این عارضه استفاده می‌شود.

پس از عمل جراحی و تا زمان بهبودی استخوان‌ها، از یک بریس طبی استفاده‌شده و یا پاها گچ گرفته می‌شوند. همچنین می‌توان به کمک فیزیوتراپی قدرت و تحرک پذیری زانو را افزایش داد. عمل جراحی خطراتی چون شکستگی در استخوان‌های زانو، آسیب به اعصاب و یا آسیب به رگ‌های خونی را با خود به همراه دارد. عمل جراحی همچنین می‌توان موجب ایجاد سندرم کمپارتمان شود که در طی آن، فشار بین عضلات به دلیل خونریزی افزایش پیدا می‌کند. پس از عمل جراحی ممکن است زانو حالتی غیرطبیعی پیداکرده و یا استخوان‌ها به‌خوبی ترمیم نشوند. به‌علاوه ممکن است پس از استفاده از بریس و گچ گرفتن، بدشکلی در حد انتظار بهبود پیدا نکند.

• عمل جراحی اصلاح رشد: این نوع جراحی را می‌توان برای کودکان مبتلا به پای پرانتزی استفاده کرد. در این روش صفحه‌ی رشد سالم استخوان متوقف می‌شود تا صفحه‌ی ناسالم بتواند به پای آن برسد. در این صورت استخوان‌ها به‌صورت مستقیم رشد خواهند کرد. این عمل جراحی برای بزرگ‌سالانی که مرحله‌ی رشد استخوانی آنان پایان‌یافته است قابل‌اجرا نیست.
• استئوتومی استخوان درشت نی: این عمل جراحی بیشترین هزینه را در بر داشته و شامل بریدن و تغییر شکل دادن استخوان زانو می‌باشد. استخوان‌های تغییر شکل داده‌شده در ابتدا به وسیله‌ی پیچ و پلاک‌های داخلی در کنار یکدیگر قرار داده‌شده و برای یک بازه‌ی زمانی، از یک قاب نگه‌دارنده در خارج از پای جراحی‌شده استفاده می‌شود.

پیشگیری

هیچ راهی برای پیشگیری از پای پرانتزی وجود ندارد به‌جز جلوگیری از ایجاد نرمی استخوان. مطمئن شوید که کودک شما به‌اندازه‌ی کافی در معرض نور خورشید قرارگرفته و سطح ویتامین D در رژیم غذایی او مناسب است.

پیشگیری یعنی دوری از عوامل ایجادکننده‌ی بیماری که عبارت‌اند از:

• بهبودی زاویه‌دار شکستگی‌ها که می‌توان با عمل‌ترمیم استخوان مناسب از آن جلوگیری کرد
• آرتروز، که می‌توان با دوری از فعالیت‌های بیش‌ازحد و تکراری و همچنین آسیب به مفاصل، از آن جلوگیری کرد
• نرمی استخوان در کودکی که معمولاً به دلیل کمبود نور خورشید و پایین بودن میزان ویتامین D دریافتی ایجاد می‌شود
• آسیب به صفحه‌های رشد زانو