آرتروز زانو (فرسایش زانو): علت، علائم و درمان

استئوآرتروز زانو یکی از شایع‌ترین عوارضی است که ما در کلینیک خود هر روز با آن سر و کار داریم. استئوآرتروز می‌تواند باعث درد شدید، از دست رفتن قدرت و قابلیت عملکرد مفصل شود و در صورتی که نسبت به درمان آن اقدام به موقع انجام نشود، ممکن است بیمار ناچار شود که در آینده جراحی‌های سنگینی بر روی زانوی خود انجام دهد. از آنجا که آرتروز اغلب در اثر فرسودگی و کار شدید مفصل زانو ایجاد می‌شود، بنابراین می‌توان گفت که هر روش درمانی که با هدف کاهش مقدار فشار و فرسایش زانو به طریق مناسب و اصولی انجام شود، می‌تواند از به وجود آمدن این عارضه جلوگیری کند و یا در بهبود کیفیت زندگی بیمارانی که در معرض ابتلاء به آرتروز زانو هستند، نقش بسیار مؤثری داشته باشد.

عوامل خطرزا

اضافه وزن و چاقی – داشتن اضافه وزن باعث می‌شود که فشاری که در جریان انجام فعالیت‌های روزانه بر مفصل زانو وارد می‌شود، تا حد زیادی افزایش پیدا کند. علاوه بر آن، داشتن اضافه وزن اغلب نشانه‌ای از فقدان تناسب اندام و نداشتن قدرت فیزیکی می‌باشد که خود می‌تواند از عوامل مؤثر در ابتلاء به آرتروز مفصل زانو باشد.

سابقه مصدومیت از ناحیه زانو – خطر بروز آرتروز زانو در افرادی که قبلاً در زندگی خود دچار آسیب‌دیدگی یا مصدومیت شدید زانو شده باشند، افزایش پیدا می‌کند.

کاهش قدرت اندام تحتانی – ضعیف بودن عضلاتی که در ناحیه مفصل‌های زانو و لگن قرار دارند، می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مکانیکی مناسب این مفصل‌ها شود که به مرور زمان منجر به فرسایش و تحلیل رفتن مفصل‌ها و نهایتاً بروز آرتروز خواهد شد.

سفتی عضلات اندام تحتانی – از دست رفتن انعطاف‌پذیری عضلاتی که در قسمت زانو و لگن فعالیت می‌کنند، می‌تواند منجر به کاهش فضای مفصل شود که به مرور زمان موجب افزایش انقباض و تحلیل رفتن بافت غضروفی مفصل و ایجاد آرتروز زانو خواهد شد.

نداشتن تحرک فیزیکی – افرادی که معمولاً به مدت طولانی به حالت بی‌تحرک باقی می‌مانند، می‌توانند دچار ضعف و تحلیل رفتن عضلات شوند. هنگامی که این مفصل‌ها بعد از یک دوره بی‌تحرکی طولانی، مجبور به کار کردن شوند (برای مثال بخواهید از پله‌ها بالا بروید)، آسیب زیادی به مفصل زانو وارد خواهد شد.

زانو درد مزمن – خیلی از افراد در مقطعی از زندگی خود حداقل یکی از انواع دردهای مربوط به زانو را تجربه می‌کنند. زانو درد مزمن می‌تواند نشان دهنده وجود عوامل خطرزای دیگری باشد که اگر به روش درستی مدیریت و درمان نشوند، نهایتاً منجر به بروز آرتروز زانو خواهند شد.

کار کردن زیاد با زانو – کارگران و افرادی که شغل آنها مستلزم خم و راست کردن مداوم زانو و یا بلند کردن اجسام سنگین است، بیشتر در معرض خطر بروز آرتروز زانو قرار دارند.

نشانه‌ها و علائم

استئوآرتروز یک عارضه تخریبی و فرسایشی در مفاصل است علائم ساییدگی زانو به شرح زیر است :

• درد
• سفتی
• صدا دادن زانو – احساس صدای شکستگی، ساییدگی یا خرت خرت در هنگام حرکت دادن مفصل زانو
• ورم‌های سخت در ناحیه زانو
• ورم‌های نرم در ناحیه زانو

تشخیص آرتروز زانو

• تشخیص دقیق آرتروز زانو با بررسی شرح حال و سوابق پزشکی شما آغاز می‌شود.
• همچنین پزشک یک معاینه کامل از زانوهای آسیب‌دیده شما به عمل می‌آورد تا وضعیت آنها را به طور کامل بشناسد.
• معمولاً پزشکان ما برای تشخیص بهتر این عارضه از آزمایش‌های عکسبرداری از جمله اشعه ایکس استفاده می‌کنند تا شناخت بهتری از وضعیت زانوها پیدا کنند.
• در صورت نیاز و بسته به نظر پزشک معالج، بلافاصله عکسبرداری با اشعه ایکس یا ام آر آی انجام می‌شود.
• در بعضی از موارد ممکن است از آزمایش خون برای کمک به تشخیص آرتروز روماتیسمی نیز استفاده شود.

درمان

کاهش وزن بدن

شواهد علمی بسیار معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد ورزش کردن به طور منظم و کاهش وزن بدن موجب برطرف شدن درد زانو و بهبود عملکرد فیزیکی آن در افراد مبتلا به آرتروز زانو می‌شود.

داروها

داروهای ضد التهاب می‌توانند در کاهش علائم آرتروز زانو تأثیر زیادی داشته باشند. این داروها هم به شکل بدون نسخه و هم به صورت تجویزی عرضه می‌شوند. آسپرین، ایبوپروفن (آدویل) و ناپروسین (آلوه) نمونه‌هایی از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی هستند که بدون نیاز به نسخه پزشک می‌توان آنها را تهیه کرد.

تزریق اسید هیالورونیک

تحقیقات نشان داده است که وقتی اسید هیالورونیک به داخل مفصل زانو که دچار آرتروز شده است تزریق می‌شود، درد و سفتی مفصل را تا 6 ماه بعد از تزریق به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.

مکمل‌هایی برای افزایش لغزندگی مفصل

امروزه داروهای جدیدتری به نام ویسکوساپلمنت (یا لوبریکانت مفصل) عرضه شده است که برای کمک به افرادی که از آرتروز زانو رنج می‌برند، استفاده می‌شود. این مکمل‌ها معمولاً برای افرادی که درد شدید زانوی آنها از طریق ورزش کردن، اصلاح سبک زندگی و مصرف انواع مختلف داروهای ضد التهاب بهبود پیدا نکرده است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این داروها در عمل به عنوان جایگزینی برای اسید هیالورونیک عمل می‌کنند که یک ماده روان کننده است که به طور طبیعی در مفاصل شما وجود دارد.

تزریق استروئید

تزریق استروئیدها یک روش درمانی رایج و مؤثر برای مواردی از عوارض زانو است که در آن، التهاب زانو باعث بروز درد، ورم و دیگر مشکلات شدید در ناحیه زانو شده است (آرتروز پیشرفته زانو). استروئیدها هورمون‌هایی هستند که در بدن نقش کاهش التهاب و درد را بر عهده دارند. کورتیزون یکی از شناخته شده‌ترین استروئیدهای تزریقی است که خاصیت ضد التهابی قوی برای مفاصل دارد.

استفاده از بریس زانو

انواع مختلفی از بریس‌های زانو برای درمان آرتروزهای مربوط به محفظه‌های میانی مفصل زانو (یا آرتروزهایی که به سمت درونی مفصل زانو مربوط می‌شوند) وجود دارند. این بریس‌ها از طریق کاهش فشار وارد بر قسمت میانی (درونی) زانو در درمان آرتروز تأثیر دارند. بریس‌های زانو باید به صورت سفارشی و مطابق با شرایط زانو و عارضه مربوط به آن طراحی و ساخته شوند و به همین دلیل ممکن است هزینه زیادی داشته باشد.

درمان دستی

مهم‌ترین مواردی که استفاده از روش‌های درمان دستی می‌تواند مفید واقع شود، عبارت است از:

• برای معاینه و ارزیابی بافت‌های متورم و آسیب‌دیده بدن از طریق تماس دستی
• برای ارزیابی کیفیت حرکت مفصل و تشخیص چگونگی عملکرد ماهیچه‌ها و تاندون‌هایی که در حرکت دادن آن نقش دارند.
• برای تشخیص اینکه یک ماهیچه دچار اسپاسم شده است.
• به عنوان جزئی از روش‌های درمانی از قبیل ماساژ، دست‌ورزی، اصلاح وضعیت مفصل و سایر تکنیک‌های کشش و درمان بافت‌های نرم

ماساژ درمانی

ماساژ درمانی یکی از انواع درمان‌های دستی است که شامل استفاده از حرکات دست برای کشش و فشار آوردن بر بافت‌های نرم از قبیل ماهیچه‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها می‌باشد. ماساژ درمانی می‌تواند به بهبود گردش خون، تخلیه آب اضافی مفصل، اصلاح نحوه حرکت مفصل، تسکین درد و آرامسازی عضلات کمک کند. علاوه بر آن، ماساژ می‌تواند در درمان چندین بیماری دیگر از جمله عوارض مربوط به گردن، کمر، اندام‌ها، سر دردها و حتی فشار روحی مؤثر واقع شود.

طب سوزنی

طب سوزنی (یا سوزن‌کاری خشک) روشی است که در آن سوزن‌های بسیار ریزی در نقاط خاصی از بدن که به نام نقاط طب سوزنی شناخته می‌شوند، فرو برده می‌شود. منشأ این روش طبی در کشور چین بوده است و بر اساس مستندات پزشکی سنتی چینی، این روش از طریق متعادل کردن انرژی حیاتی بیمار (کای) در درمان بیماری‌ها تأثیر دارد. درمان آرتروز زانو با طب سوزنی را می‌توان همراه با سایر روش‌های فیزیوتراپی برای کمک به کاهش التهاب و درد بافت‌ها و تسریع در بهبودی آنها مورد استفاده قرار داد. فرو بردن سوزن‌های ریز در بدن باعث تحریک بدن به ساخت مواد شیمیایی تسکین دهنده درد که اندورفین نام دارند، می‌شود.

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست یکی از انواع روش‌های برق درمانی (الکتروتراپی) است که از طریق ممانعت از ارسال سیگنال‌های درد توسط اعصاب به مغز و نیز تحریک بدن به تولید اندورفین‌ها که مسکن‌های طبیعی بدن هستند، موجب کاهش درد در قسمت‌های آسیب‌دیده بدن می‌شوند. امروزه دستگاه‌های متنوع TENS برای استفاده شخصی در منزل در حد گسترده‌ای در بازار عرضه شده است. این دستگاه‌ها معمولاً از یک ابزار عملکردی کوچک که با باتری کار می‌کند و چند الکترود و صفحات ژله‌ای که بر روی پوست بدن چسبانده می‌شوند، تشکیل شده است.

سونوگرافی (اولتراسوند) درمانی

سونوگرافی نیز یکی از روش‌های الکتروتراپی است که در آن از امواج صوتی با فرکانس بالا برای درمان آسیب‌های وارد بر عضلات، تاندون‌ها و سایر بافت‌های نرم بدن استفاده می‌شود. این روش باعث تحریک گردش خون و فعالیت سلولی می‌شود و سرعت بهبودی بافت‌های آسیب‌دیده را بیشتر می‌کند. همچنین اولتراسوند می‌تواند در برطرف شدن جای زخم‌ها و تسکین درد ناشی از آن نیز مؤثر باشد.

پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)

تحقیقات نشان داده است که روش درمانی پلاسمای غنی از پلاکت برای درمان آرتروز زانو کارایی بالایی دارد. در این روش، پلاسمای غنی از پلاکت که از خون خود بیمار گرفته شده و در محل موضع آسیب‌دیده تزریق می‌شود، مقدار زیادی از عوامل رشد و پروتئین‌های مفید را به بافت‌های غضروفی آسیب‌دیده مي‌رساند و از اين طريق، روند بازسازی و ترمیم آنها را بهبود مي‌بخشد. علاوه بر آن، استفاده از روش PRP در تسکین درد، رفع سفتی و بهبود عملکرد مفصل‌ها نیز مفید ارزیابی شده است.

اوزون درمانی

اوزون به تحریک فرایند درمان طبیعی بدن و فعال شدن ساز و کارهای ترمیمی آن کمک می‌کند و توازن موجود بین فرایندهای طبیعی ضد پیری و مبارزه با بیماری‌ها به وسیله خود بدن را بهبود می‌بخشد. به بیان دیگر، اوزون تراپی آرتروز زانو یک روش مبتني بر همسان‌درمانی یا هومئوپاتی است که عملکردهای بیولوژیکی بدن را تحریک می‌کند و ثبات می‌بخشد. هنگامی که مصرف اکسیژن در بدن دچار اختلال می‌شود، همه عملکردهای بيولوژيکي در بدن را نیز مختل می‌سازد و به دنبال آن، رادیکال‌های آزاد که بسیار مضر هستند در بافت‌های بدن تجمع پیدا می‌کنند. تجمع این مواد سمی باعث می‌شود که ظرفیت آنتی اکسیدانی طبیعی بدن به طور قابل ملاحظه‌اي کاهش پیدا کند.

برخلاف تصوری که خیلی از افراد ممکن است در مورد اوزون درمانی داشته باشند، اوزون عامل اصلی در بروز خواص درمانی این روش نیست بلکه هنگامی که اوزون در بدن تزریق می‌شود، بلافاصله به وسیله بافت‌ها جذب می‌گردد و سپس به اسیدهای آمینه و لیپدها متصل می‌شود تا ترکیباتی به نام پراکسید را تشکیل دهد. این پراکسیدها (البته نباید با پراکسید هیدروژن یا آب اکسیژنه اشتباه شود!) که به طور کلی تحت عنوان اوزونیدها شناخته می‌شوند، همان عواملی هستند که موجب بروز خواص درمانی این روش می‌شود. در واقع این اوزونیدها موجب افزایش بهره‌برداری از اکسیژن در بافت‌های آسیب‌دیده و کمک به تولید مقدار بیشتری از آنزیم‌های آنتی اکسیدان در بدن می‌شوند.

ورزش‌ها

ورزش‌های تقویتی

عضلات چهارسر- تقویت عضلات چهارسر ران باعث کمک به حفظ تعادل و افزایش قدرت تحمل فشار توسط این عضلات در زمان حرکت و فعالیت فیزیکی می‌شود. در صورتی که این عضلات قدرت کافی برای تحمل وزن بدن را نداشته باشند، فشار زیادی بر روی مفصل زانو وارد می‌شود که به مرور زمان موجب ساییدگی زانو و بروز آرتروز خواهد شد.

عضلات سرینی میانی – یکی از مهم‌ترین از عضلاتی که در پایداری مفصل ران و قدرت تحمل وزن بدن در زمان راه رفتن نقش دارد، عضله سرینی میانی است. در اغلب افرادی که از آرتروز زانو رنج می‌برند، این عضله دچار ضعف و ناتوانی در عملکرد می‌شود و بنابراین باید به عنوان یکی از مهم‌ترین اجزاء در درمان آسیب‌دیدگی مد نظر قرار گیرد.

عضلات همسترینگ و سرینی بزرگ – تقویت عضله همسترینگ تأثیر بسیار مثبتی در افرادی که توانایی جسمی یا قدرت کنترل خود را از دست داده‌اند، دارد. به طور کلی عضلات اکستنسور ناحیه ران و لگن نیز می‌توانند در بهبود عملکرد مکانیکی اندام تحتانی تأثیر داشته باشند و از این طریق کمک بیشتری به پایداری مفصل زانو بکنند.

ورزش‌های کششی

عضله همسترینگ – از آنجا که مجموعه عضلات همسترینگ هم در مفصل ران و هم در مفصل زانو عمل می‌‌کنند، بنابراین سفت شدن و انقباض این عضلات باعث فشرده شدن مفاصل و کاهش فضای آنها می‌شود که به مرور زمان فرسایش زانو و بروز آرتروز را به دنبال خواهد داشت.

عضلات چهارسر – هر چند ممکن است اغلب افراد تصور درستی از نقش مهم عضلات چهارسر نداشته باشند، اما اهمیت این عضلات هم درست به مانند عضلات همسترینگ در عملکرد زانو بسیار زیاد است. سفت شدن عضله چهارسر باعث کشیده شدن استخوان ساق پا به طرف بالا می‌شود و از این طریق فضای مفصل زانو را کاهش می‌دهد.

عضلات ساق پا – عضلاتی که در قسمت ساق پا قرار دارند (به خصوص عضله گاستروکنمیوس) نیز به مفصل زانو متصل می‌شوند و در نتیجه، سفت شدن آنها می‌تواند باعث فضای مفصل زانو و بروز آرتروز شود.

اصلاح دامنه حرکت قوزک پا – قوزک پا باید بتواند در زمان راه رفتن به طور آزادانه حرکت داشته باشد. حرکت آزادانه قوزک پا نقش بسیار مهمی در عملکرد مکانیکی صحيح اندام تحتانی بدن دارد. اصلاح دامنه حرکت قوزک پا می‌تواند موجب کاهش انقباض مکرر عضلات پا و جلوگیری از بروز آرتروز زانو شود.

برای درمان آرتروز زانو روش های دیگری ازجمله لیزردرمانی، مغناطیس درمانی و … نیز وجود دارد.