تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

متاسفانه انگشت‌شماراند پزشکانی که پس از سکته مغزی برای درمان بیماران خود از ورزش درمانی و اقدامات توانبخشی بهره بگیرند، اما واقعیت این است که توانبخشی بیماران سکته مغزی با تکنیک‌های فیزیوتراپی مزایای بی‌شماری دارد. بسیاری از بیماران پس از سکته مغزی مهارت‌ها، اعتماد، دانش یا ابزار لازم را برای انجام دادن یک برنامه ورزشی موثر دریافت نمی‌کنند. البته این نگرش قابل تغییر است. چنانچه بیماران سکته مغزی از برنامه درمانی مناسبی برخوردار شوند که تمرین‌های توانبخشی در آن اولویت داشته باشد، می‌توانند مهارت‌های درکی و حرکتی ضروری را دوباره فرابگیرند و مانند قبل، از زندگی خود لذت ببرند. خوشبختانه به کمک پدیده نوروپلاستیسیتی (ترمیم‌پذیری مغزی)، حتی آسیب‌های دائمی مغز نیز لزوماً به ناتوانی و فلج شدن منجر نمی‌شود. اقدامات مبتنی بر توانبخشی نوروپلاستیسیتی یا ترمیم پذیری مغزی جز استراتژی های درمانی است که باید توسط متخصصین این حرفه طرح ریزی شود. درمان سکته مغزی در خانه دشوار نخواهد بود، اگر در این زمینه اطلاعات کافی داشته باشیم.

 

 

تمرین مداوم (دارای استراتژی نوروپلاستیسیته) و کاردرمانی در خانه بهترین روش توانبخشی سکته مغزی

شواهد معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد فعالیت بدنی و ورزش کردن پس از سکته مغزی سلامت قلبی و عروقی را بهبود می‌دهد و قدرت بازو و توانایی راه رفتن را به بیمار برمی‌گرداند. به علاوه پژوهش‌های جدید نشان داده است که ورزش کردن علائم افسردگی و کیفیت زندگی را پس از سکته مغزی بهبود می‌دهد و به تقویت عملکرد شناختی و حافظه کمک می‌کند. متخصصان ما در کلینیک پا مرکز توانبخشی امید با استفاده از به روزترین روش ها و تکنولوژی ها درمان این بیماران را انجام می دهند. درمان این بیماران شامل پازلی می باشد از حیطه های مختلف پزشکی می باشد که هرکدامنقش خود را ایفا می کنند. در این مرکز با ارزش نهادن به کار تیمی از تخصص پزشکان طب فیزیکی و توانبخشی، مغز و اعصاب، کاردرمانگر، فیزیوتراپیست، گفتار درمانگر، کارشناسان ارتوپدی فنی (ارتز سکته مغزی) برای درمان این بیماران بهره می گیریم. مرکز جامع توانبخشی امید با هدف افزایش استقلال این بیماران و همچنین باز گرداندن آنها به سطح فعالیت پیش از آسیب از تکنولوژی های روز دنیا در مرکز و همچنین منزل بیماران استفاده می کند.

توانبخشی پس از سکته مغزی

---

سکته مغزی عملکرد جسمی را کاهش می‌دهد، چون بخش‌هایی از مغز که مسئول این عملکردها است، به طور موقت یا دائم آسیب می‌بیند. آسیب مشابهی نیز منجر به تغییرات رفتاری و شناختی می‌شود و به عوارض همچون مشکلات بینایی و حافظه تا عصبانیت و افسردگی شدید دامن می‌زند. هر یک از این تغییرات به ناحیه خاصی از مغز مربوط می‌شود که در اثر سکته مغزی آسیب دیده است. برای مثال آسیب دیدن نیمکره چپ مغز باعث ضعف و فلج شدن سمت راست بدن می‌شود. اگر سکته مغزی به سلول‌های نیمکره راست آسیب زده یا آنها را از بین برده باشد، بیمار در درک حالات صورت یا کنترل رفتار به مشکل برخواهد خورد. البته آسیب مغزی بعد از سکته مغزی لزوماً دائمی نیست. برای این که به بیمار سکته مغزی کمک کنیم تا دوباره بتواند راه برود، می‌توانیم از رویکردهای فنی نه چندان پیچیده‌ای برای توانبخشی این بیماران با کمک تیم درمانی و تکنولوژی های روز در منزل بیمار و یا در کلینیک امید بهره مند شوید. رمز موفقیت توانبخشی بعد از سکته مغزی در شدت و دفعات تکرار ورزش درمانی نهفته است، و ارتباطی با محل انجام تمرین‌ها یا این که بیمار چه مدت پس از سکته مغزی برنامه توانبخشی را شروع کرده است، ندارد. از مزایای سیستم ها و تکنولوژی های توانبخشی در منزل ما این است که بیمار می تواند در هر زمان از روز که می خواهد و یا کمم لازم را دارد و در تمام روز هفته دستورات توانبخشی برنامه ریزی شده را انجام دهد. در این صورت تداوم در انجام این تکنیک ها به بهبودی هر چه سریع تر کمک خواهد کرد. در یک مطالعه مشخص شد که حدوداً نیمی از بیمارانی که در زمان شروع برنامه توانبخشی دچار فلج ناقص بودند، توانستند یک سال پس از سکته مغزی، مسافت‌های طولانی‌تری را با سرعت بیشتر پیاده‌روی کنند. این گروه از بیماران به مدت سه ماه، سه بار در هفته، تمرین‌های فیزیوتراپی را در جلسات ۹۰ دقیقه‌ای در منزل، انجام داده بودند یا این که برای استفاده از تردمیل‌های تحمل وزن و دیگر تکنیک ها و دستگاه های توانبخشی کلینیکی به مرکز توانبخشی پس از سکته مغزی مراجعه کرده بودند.
به علاوه بیمارانی که درمان توانبخشی را دیرتر، حدوداً ۶ ماه پس از سکته مغزی شروع کرده بودند، نیز به همان اندازه بیمارانی بهبود یافتند که توانبخشی را فقط ۸ هفته پس از سکته مغزی آغاز کرده بودند. امکان بهبود بیماران پس از سکته مغزی، حتی پس از مدتی نسبتاً طولانی وجود دارد، البته این بهبودی نیاز به مداخله‌ای نظام‌مند و مستمر دارد.

چه بیمارانی نیاز به طب فیزیکی دارند؟

---

متخصصان طب فیزیکی و برنامه توانبخشی پس از سکته مغزی باید قبل از ترخیص بیمار از بیمارستان مشخص شوند. پزشک معالج به خوبی نیازهای بدن پس از سکته مغزی را می‌شناسد. بنابراین، بهتر است بیمار تمام برنامه‌های خود پس از ترخیص را با وی در میان بگذارد و در زمینه برنامه توانبخشی بعد از سکته مغزی با گروه درمان خود مشورت کند. متخصص مغز و اعصاب بیمار را با توجه به نیازهای جسمی و احتمال بروز عوارض به مرکز توانبخشی و فیزیوتراپی ارجاع می‌دهد.

برنامه‌های توانبخشی پس از سکته مغزی ممکن است سخت‌تر و پیشرفته‌تر باشند، و بهترین برنامه درمان با توجه به علائم خاص هر بیمار و مقتضیات سبک زندگی او انتخاب می‌شود. نقص‌های حسی و حرکتی جزء عوارض شایع پس از سکته مغزی است، اما با دریافت تحریک‌ها و حمایت‌های مناسب، احتمال بهبودی افزایش می‌یابد. پزشک معالج در انتخاب بهترین برنامه درمانی و متخصص فیزیوتراپی به بیمار مشاوره می‌دهد. متخصص طب فیزیکی برنامه توانبخشی بعد از سکته مغزی را با توجه به میزان ناتوانی، سلامت جسمی، سن، و عوامل دیگر تهیه می‌کند تا توانایی بدن در ترمیم آسیب‌ها افزایش یابد.

مراحل توانبخشی بیماران سکته مغزی

---

برنامه طب فیزیکی پس از سکته مغزی بر اساس شرایط خاص هر بیمار و با توجه به نتایج معاینه اولیه و مشاوره با بیمار تهیه می‌شود. متخصص در نخستین جلسه به طور جامع بیمار را معاینه می‌کند، یادداشت‌های پزشک معالج را بررسی می‌کند و با بیمار یا نزدیکان وی درباره علائم و عوارض بعد از سکته مغزی صحبت می‌کند. سپس، با تمرکز بر بازیابی توان حرکتی و پیشگیری از مشکلات پس از سکته مغزی، بهترین طرح درمان را تهیه می‌کند.

متخصص فیزیوتراپی اهداف خاصی را در هر طرح درمان تعیین می‌کند و با مشارکت و همکاری بیمار، برنامه‌ریزی می‌کند. به عنوان مثال، برنامه درمان با ابتدایی‌ترین حرکات و وظایف، مانند جابجا شدن ایمن از تخت به صندلی و حفاظت از بازوهای آسیب دیده، آغاز می‌شود. سپس، با تدریج انجام دادن تمرین‌ها و وظایفی شروع می‌شود که به بهبود تعادل، بازآموزی مهارت‌های هماهنگی پایه، و بازآموزی مغز برای انجام امور عملکردی (مانند گرفتن اشیاء و راه رفتن) کمک می‌کند.

توانبخشی پس از سکته مغزی در منزل

---

بیمار پس از ترخیص از بیمارستان، به مراقبت ویژه نیاز دارد. در دوره‌ای که بیمار نیاز به توانبخشی در منزل دارد، متخصص تمرین‌های مخصوص تحریک و تقویت عضلات را در خانه به بیمار آموزش می‌دهد و بازآموزی بافت‌های سالم مغز را نیز در دستور کار قرار می‌دهد.

ورزش درمانی پس از سکته مغزی

---

به خاطر داشته باشید که بهبودی کامل صرفاً زمانی حاصل می‌شود که درمان ماه‌ها و حتی سال‌ها با پشتکار برای بازیابی و اصلاح عملکردها دنبال شود. ورزش درمانی عملکردها و ناحیه‌های خاصی را هدف قرار می‌دهد تا بیمار هماهنگی، قدرت و دامنه حرکتی بدن را بازیابد.
هر یک از تمرین‌های زیر به شیوه خاصی بر بدن و مغز اثر می‌گذارد. متخصصین مجرب طب فیزیکی بهترین حرکات را برای پوشش دادن نقاط مختلف بدن، بازوها، تعادل، دست‌ها، پاها و عضلات مرکزی توصیه می‌کنند. در ادامه تمرین‌های ساده و در عین حال موثری را برای درمان پس از سکته مغزی توضیح می‌دهیم.
برای انجام این تمرین ها با پزشک خود مشورت کنید.

تمرین‌های بازو

سکته مغزی انجام دادن کارهای ساده‌ای مانند دراز کردن بازو یا گرفتن و رها کردن اشیاء را دشوار می‌سازد. در ادامه تمرین‌های ساده‌ای را توضیح می‌دهیم که به بازیابی قدرت و عملکرد بازو پس از سکته مغزی کمک می‌کند.

کشش داخل بازو 

کف دست‌ها را روی میز بگذارید و مچ دست‌ها را بچرخانید تا انگشتها به سمت بدن برگردد. آرنج‌ها را صاف نگه دارید، بدن را به آرامی به سمت عقب ببرید تا کشش را در سمت داخلی بازو حس کنید. در صورت نیاز برای حفظ تعادل به میز تکیه بدهید.

کشش دست و مچ دست 

ساعد را به گونه‌ای روی میز بگذارید که دست روی لبه میز و کف دست پایین میز قرار بگیرد. ابتدا دست را پایین بیاندازید و با دست دیگر آن را به آرامی بکشید تا رباط‌ها و عضلات آن کشیده شود. سپس ساعد را روی میز نگه دارید، مچ دست را به سمت بالا، پایین، چپ  وراست حرکت دهید و مچ دست دراز شده را با احتیاط با دست دیگر بکشید.

کشش در حالت سینه‌خیز 

در حالت چهار  دست و پا روی زمین قرار بگیرید و آرنج‌ها را صاف نگه دارید. بدن را به آرامی به سمت عقب ببرید، اما بازوها را حرکت ندهید تا کشش را در سمت داخلی بازو حس کنید. مدتی در این حالت بمانید و سپس حرکت را تکرار کنید.

تمرین‌های تعادلی

چون بخش‌های عصبی مربوط به حفظ تعادل در اثر سکته مغزی آسیب می‌بیند، به سختی راه رفتن یا مرتب سکندری خوردن یکی از عوارض شایع پس از سکته مغزی است. خوشبختانه امکان بازآموزی توانایی تعادل پس از سکته مغزی از طریق درمان، فراورده‌های توانبخشی و ورزش درمانی در خانه وجود دارد.

بالا بردن پاشنه، ضمن گرفتن از تکیه‌گاه

این حرکت را در سه ست ۱۰ مرتبه‌ای انجام دهید.

برای حفظ تعادل از یک صندلی محکم یا پیشخوان آشپزخانه بگیرید و خودتان را روی پنجه بالا بکشید. هنگام انجام حرکت باید زانوها و بالاتنه را صاف نگه دارید. سپس بدن را به آرامی پایین بیاورید و حرکت را دوباره تکرار کنید.

راه رفتن پاشنه تا پنجه

۲۰ گام (۱۰ گام برای هر پا)

با چسباندن چسب روی زمین، مسیر مستقیمی را برای راه رفتن از کنار مشخص کنید. مستقیم رو به جلو راه بروید، هنگام راه رفتن، پاشنه یک پا را دقیقاً جلوی پنجه پای دیگر بگذارید. تا انتهای مسیر مشخص شده بروید و برگردید، سپس حرکت را در مسیر برگشت به نقطه شروع تکرار کنید.

تمرین‌های عضلات مرکزی

هرچند تمرکز اصلی توانبخشی و ورزش درمانی پس از سکته مغزی غالباً بر روی عضلات صورت و دست و پا است، اما اگر عضلات مرکزی قوی نباشد، عملکرد بقیه بدن نیز تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. بیماران سکته مغزی با شناسایی و فعال کردن عضلات مرکزی می‌توانند هماهنگی و قدرت خود را بازیابند. بنابراین تمرین‌های عضلات مرکزی برای کل بدن سودمند است.

انقباض عضلات کف لگن 

انقباض عضلات کف لگن یا تمرین‌های کگل به تقویت این عضلات کمک می‌کند. عضلات کف لگن در واقع پایه عضلانی شکم است که به لگن متصل می‌شود.

در گام نخست باید عضلات کف لگن را پیدا کنید، برای این کار تصور کنید که می‌خواهید جلوی تخلیه ادرار یا خارج شدن باد را بگیرید. این عضلات را با بالا بردن و به داخل کشیدن منقبض کنید و این انقباض را سه ثانیه نگه دارید. سپس عضلات را شل کنید، مدت زمان انقباض را به تدریج افزایش دهید تا به ۱۰ ثانیه برسید.

اگر در هر زمان از انقباض، حس کردید که عضلات شل شده است، عضلات را کاملاً رها کنید، ۱۰ ثانیه استراحت کنید و دوباره شروع کنید. این حرکت را ۱۰ بار انجام دهید.

 

تمرین‌های دست

سکته مغزی بر عملکرد و چابکی دست‌ها اثر می‌گذارد و انجام دادن امور ساده‌ی روزمره را به چالشی تسخیرناپذیر تبدیل می‌کند.

مشت کردن دست 

برای شروع بازآموزی مغز و دست، دست‌تان را به گونه‌ای مشت کنید که بقیه انگشتان انگشت شست را بپوشاند. سپس مشت را به آرامی باز کنید و انگشتان را از هم فاصله بدهید. میزان باز کردن انگشتان از هم و نگه داشتن مشت به هدف تعیین شده بستگی دارد. اگر لازم باشد که دست تحت کشش قرار بگیرد و دامنه حرکتی آن افزایش یابد، دست را به آهستگی مشت و باز کنید تا کشش را حس کنید، البته نباید دچار درد بشوید. هر بار این حرکت را آهسته و پیوسته ۱۰ بار تکرار کنید.

اگر از نظر دامنه حرکتی دست مشکلی ندارید، اما باید دست را قوی کنید، دست را به مدت ۳۰ ثانیه به طور مداوم مشت و باز کنید. سپس مدتی استراحت کنید و دوباره حرکت را ۳۰ ثانیه دیگر انجام دهید.

تمرین‌های پا

دشواری در راه رفتن و ایستادن پس از سکته مغزی عمدتاً از مشکلات تعادلی نشأت می‌گیرد، البته توانایی حرکتی و قدرت پا نیز بی‌تاثیر نیست.

تمرین‌های تعادل و ایستادن سطح پایه 

از یک سطح محکم و ثابت بگیرید، صاف بایستید و وزن‌تان را روی یک سمت بدن بیاندازید. پای دیگر را به سمت پهلو تاب دهید. به مدت ۱۰ ثانیه از تکیه‌گاه بگیرید و این حرکت را انجام دهید. سپس پا را به آرامی پایین بیاورید. حرکت را چند بار، تاجایی که قدرت دارید، تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید.

با فراهم شدن مقدار کافی اکسیژن برای مغز پس از سکته مغزی، فرآیند ترمیم آسیب‌های مغزی و بازیابی عملکرد عضلانی آغاز می‌شود. توانبخشی پس از سکته مغزی که بخش حیاتی از دوران بهبود است، غالباً ۲۴ ساعت پس از سکته مغزی آغاز می‌شود. متخصص طب فیزیکی نقش اساسی در این فرآیند بازیابی دارد، زیرا ایشان عصب‌ها و عضلات مشکل‌دار را تحریک می‌کنند تا گردش خون در آنها بهبود یابد و مشکلاتی مانند گرفتگی و خشکی عضلات جلوگیری شود. همچنین، متخصص طب فیزیکی در مراحل مختلف نقاهت پس از سکته مغزی به بیمار کمک می‌کند و در طول فرآیند بازآموزی حرکات عضلانی پایه نظارت و راهنمایی می‌کند.

امروزه بسیاری از متخصصین طب فیزیکی در زمینه درمان سکته مغزی و انواع آسیب‌های عصبی تخصص دارند. این متخصصین در بازآموزی حرکت‌های پیچیده بدن به بیماران کمک می‌کنند و از بروز عوارضی جلوگیری می‌کنند که می‌تواند روند بهبود را مختل کند. بهبود تعادل، هماهنگی و دیگر مهارت‌های پایه پس از سکته مغزی، برای برخورداری از یک زندگی پربار ضروری است.