متاسفانه انگشت‌شماراند پزشکانی که پس از سکته مغزی برای درمان بیماران خود از ورزش درمانی و اقدامات توانبخشی بهره بگیرند، اما واقعیت این است که توانبخشی بیماران سکته مغزی با تکنیک‌های فیزیوتراپی مزایای بی‌شماری دارد. بسیاری از بیماران پس از سکته مغزی مهارت‌ها، اعتماد، دانش یا ابزار لازم را برای انجام دادن یک برنامه ورزشی موثر دریافت نمی‌کنند. البته این نگرش قابل تغییر است. چنانچه بیماران سکته مغزی از برنامه درمانی مناسبی برخوردار شوند که تمرین‌های توانبخشی در آن اولویت داشته باشد، می‌توانند مهارت‌های درکی و حرکتی ضروری را دوباره فرابگیرند و مانند قبل، از زندگی خود لذت ببرند. خوشبختانه به کمک پدیده نوروپلاستیسیتی (ترمیم‌پذیری مغزی)، حتی آسیب‌های دائمی مغز نیز لزوماً به ناتوانی و فلج شدن منجر نمی‌شود. اقدامات مبتنی بر توانبخشی نوروپلاستیسیتی یا ترمیم پذیری مغزی جز استراتژی های درمانی است که باید توسط متخصصین این حرفه طرح ریزی شود. درمان سکته مغزی در خانه دشوار نخواهد بود، اگر در این زمینه اطلاعات کافی داشته باشیم.

توانبخشی پس از سکته مغزی

سکته مغزی عملکرد جسمی را کاهش می‌دهد، چون بخش‌هایی از مغز که مسئول این عملکردها است، به طور موقت یا دائم آسیب می‌بیند. آسیب مشابهی نیز منجر به تغییرات رفتاری و شناختی می‌شود و به عوارض همچون مشکلات بینایی و حافظه تا عصبانیت و افسردگی شدید دامن می‌زند. هر یک از این تغییرات به ناحیه خاصی از مغز مربوط می‌شود که در اثر سکته مغزی آسیب دیده است. برای مثال آسیب دیدن نیمکره چپ مغز باعث ضعف و فلج شدن سمت راست بدن می‌شود. اگر سکته مغزی به سلول‌های نیمکره راست آسیب زده یا آنها را از بین برده باشد، بیمار در درک حالات صورت یا کنترل رفتار به مشکل برخواهد خورد. البته آسیب مغزی بعد از سکته مغزی لزوماً دائمی نیست. برای این که به بیمار سکته مغزی کمک کنیم تا دوباره بتواند راه برود، می‌توانیم از رویکردهای فنی نه چندان پیچیده‌ای برای توانبخشی این بیماران با کمک تیم درمانی و تکنولوژی های روز در منزل بیمار و یا در کلینیک امید بهره مند شوید. رمز موفقیت توانبخشی بعد از سکته مغزی در شدت و دفعات تکرار ورزش درمانی نهفته است، و ارتباطی با محل انجام تمرین‌ها یا این که بیمار چه مدت پس از سکته مغزی برنامه توانبخشی را شروع کرده است، ندارد. از مزایای سیستم ها و تکنولوژی های توانبخشی در منزل ما این است که بیمار می تواند در هر زمان از روز که می خواهد و یا کمم لازم را دارد و در تمام روز هفته دستورات توانبخشی برنامه ریزی شده را انجام دهد. در این صورت تداوم در انجام این تکنیک ها به بهبودی هر چه سریع تر کمک خواهد کرد. در یک مطالعه مشخص شد که حدوداً نیمی از بیمارانی که در زمان شروع برنامه توانبخشی دچار فلج ناقص بودند، توانستند یک سال پس از سکته مغزی، مسافت‌های طولانی‌تری را با سرعت بیشتر پیاده‌روی کنند. این گروه از بیماران به مدت سه ماه، سه بار در هفته، تمرین‌های فیزیوتراپی را در جلسات 90 دقیقه‌ای در منزل، انجام داده بودند یا این که برای استفاده از تردمیل‌های تحمل وزن و دیگر تکنیک ها و دستگاه های توانبخشی کلینیکی به مرکز توانبخشی پس از سکته مغزی مراجعه کرده بودند.
به علاوه بیمارانی که درمان توانبخشی را دیرتر، حدوداً 6 ماه پس از سکته مغزی شروع کرده بودند، نیز به همان اندازه بیمارانی بهبود یافتند که توانبخشی را فقط 8 هفته پس از سکته مغزی آغاز کرده بودند. امکان بهبود بیماران پس از سکته مغزی، حتی پس از مدتی نسبتاً طولانی وجود دارد، البته این بهبودی نیاز به مداخله‌ای نظام‌مند و مستمر دارد.

چه بیمارانی نیاز به طب فیزیکی دارند؟

متخصص طب فیزیکی و برنامه توانبخشی پس از سکته مغزی باید قبل از ترخیص بیمار از بیمارستان مشخص شود. پزشک معالج نیازهای بدن پس از سکته مغزی را به خوبی می‌شناسد، بنابراین بهتر است بیمار تمام برنامه‌های خود پس از ترخیص را با وی در میان بگذارد و در زمینه برنامه توانبخشی بعد از سکته مغزی با گروه درمان خود مشورت کند. متخصص مغز و اعصاب بیمار را با توجه به نیازهای جسمی و احتمال بروز عوارض، به مرکز توانبخشی و فیزیوتراپی ارجاع می‌دهد. بعضی از برنامه‌های توانبخشی سخت‌تر و پیشرفته‌تراند، بهترین برنامه درمان با توجه به علائم خاص هر بیمار و مقتضیات سبک زندگی وی انتخاب می‌شود. نقص‌های حسی و حرکتی جزء عوارض شایع پس از سکته مغزی است، اما چنانچه بیمار تحریک‌ها و حمایت‌های مناسبی را برای رفع اختلالات اعضاء بدن دریافت کند، احتمال بهبودی افزایش می‌یابد. پزشک معالج در انتخاب بهترین برنامه درمانی و متخصص فیزیوتراپی به بیمار مشاوره می‌دهد. متخصص طب فیزیکی برنامه توانبخشی بعد از سکته مغزی را با توجه به میزان ناتوانی، سلامت جسمی، سن و عامل‌های دیگر تهیه می‌کند تا توانایی بدن برای ترمیم آسیب‌ها افزایش یابد.

مراحل توانبخشی بیماران سکته مغزی

برنامه طب فیزیکی پس از سکته مغزی مختص هر بیمار و با توجه به شرایط خاص وی تهیه می‌شود. متخصص بیمار را در نخستین جلسه به طور کامل معاینه می‌کند، یادداشت‌های پزشک معالج را بررسی می‌کند و با بیمار یا نزدیکان وی درباره علائم و عوارض بعد از سکته مغزی صحبت می‌کند. سپس بهترین طرح درمان را با توجه به نتایج به دست آمده با تمرکز بر بازیابی توان حرکتی و پیشگیری از مشکلات پس از سکته مغزی تهیه می‌کند. متخصص فیزیوتراپی اهداف خاصی را در هر طرح درمان تعیین می‌کند و سپس با مشارکت و همکاری بیمار، برای دستیابی به آنها برنامه‌ریزی می‌کند. برای مثال متخصص طب فیزیکی برنامه درمان را با ابتدایی‌ترین حرکات و وظایف، مانند جابجا شدن ایمن از تخت به صندلی، ضمن محافظت از بازوهای آسیب دیده شروع می‌کند. سپس به تدریج انجام دادن تمرین‌ها و وظایفی شروع می‌شود که به بهبود تعادل، بازآموزی مهارت‌های هماهنگی پایه و بازآموزی مغز برای انجام امور عملکردی، مانند گرفتن اشیاء و راه رفتن کمک می‌کند.

توانبخشی پس از سکته مغزی در منزل

بیمار پس از ترخیص از بیمارستان، به مراقبت ویژه نیاز دارد. در دوره‌ای که بیمار نیاز به توانبخشی در منزل دارد، متخصص تمرین‌های مخصوص تحریک و تقویت عضلات را در خانه به بیمار آموزش می‌دهد و بازآموزی بافت‌های سالم مغز را نیز در دستور کار قرار می‌دهد.

ورزش درمانی پس از سکته مغزی

به خاطر داشته باشید که بهبودی کامل صرفاً زمانی حاصل می‌شود که درمان ماه‌ها و حتی سال‌ها با پشتکار برای بازیابی و اصلاح عملکردها دنبال شود. ورزش درمانی عملکردها و ناحیه‌های خاصی را هدف قرار می‌دهد تا بیمار هماهنگی، قدرت و دامنه حرکتی بدن را بازیابد.
هر یک از تمرین‌های زیر به شیوه خاصی بر بدن و مغز اثر می‌گذارد. متخصصین مجرب طب فیزیکی بهترین حرکات را برای پوشش دادن نقاط مختلف بدن، بازوها، تعادل، دست‌ها، پاها و عضلات مرکزی توصیه می‌کنند. در ادامه تمرین‌های ساده و در عین حال موثری را برای درمان پس از سکته مغزی توضیح می‌دهیم.
برای انجام این تمرین ها با پزشک خود مشورت کنید.

به محض آن که میزان اکسیژن مغز پس از سکته مغزی به حد عادی برسد، بدن و مغز فرایندی طولانی را برای ترمیم آسیب‌های مغزی و بازیابی عملکرد عضلانی شروع می‌کنند. توانبخشی پس از سکته مغزی بخشی حیاتی از این دوران بهبود است و غالباً 24 ساعت بعد از سکته مغزی شروع می‌شود. متخصص طب فیزیکی سکته مغزی عصب‌ها و عضلات درگیر را تحریک می‌کند تا گردش خون در آنها بهبود یابد و مشکل گرفتگی و خشکی عضلات پیش نیاید. همچنین متخصص بیمار را در مراحل مختلف نقاهت پس از سکته مغزی راهنمایی می‌کند و در زمان بازآموزی حرکات عضلانی پایه در کنار بیمار است.

امروزه بسیاری از متخصصین طب فیزیکی در زمینه درمان سکته مغزی و انواع آسیب‌های عصبی تخصص دارند. این متخصصین در بازآموزی حرکت‌های پیچیده بدن به بیماران کمک می‌کنند و از بروز عوارضی جلوگیری می‌کنند که می‌تواند روند بهبود را مختل کند. بهبود تعادل، هماهنگی و دیگر مهارت‌های پایه پس از سکته مغزی، برای برخورداری از یک زندگی پربار ضروری است.