انواع سردرد (درد سر): علت و درمان‌ سردرد شدید با طب فیزیکی

تاریخ: ۱۵ آبان ۱۴۰۲

طبق تعریف، سردرد عبارت است از درد به وجود آمده در سر یا بالای گردن. منشأ درد، بافت‌ها و ساختارهای احاطه کننده جمجمه یا مغز هستند، زیرا خود مغز هیچگونه عصبی ندارد که باعث بروز درد شود (فیبرهای درد). گاهی اوقات، لایه نازک بافتی (ضریع) که استخوان‌ها، عضلات دربرگیرنده جمجمه، سینوس‌ها، چشم‌ها و گوش‌ها را احاطه کرده و همچنین بافت‌های نازکی که سطح مغز و نخاع (مننژها)، سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و عصب‌ها را پوشانده‌اند ملتهب یا تحریک‌پذیر شده و باعث درد گردن و پشت سر می‌شوند. درد به وجود آمده می‌تواند مبهم، تیز، ضربانی، مداوم، مقطعی، خفیف یا شدید باشد.‌ سردرد یکی از دلایل اصلی مراجعه به پزشکان در سراسر دنیا است. ماهیت، شدت و محل درد در سر بسیار متفاوت است. گاهی اوقات درد پراکنده شده و در تمام سر احساس می‌شود. در برخی دیگر از مواقع درد در یک قسمت یا یک نقطه از سر احساس می‌شود. درد پیشانی یکی از این موارد است که همراه با درد شقیقه و پشت سر بوده و یکی از شایع‌ترین انواع سردرد است.

انواع سردردها و علائم آن‌ها

انواع مختلف سردرد شدید، به طرق متفاوتی بر افراد تأثیر گذاشته و به طور کلی علائم متفاوتی دارند.

۱- سردردهای تنشی یا سردرد ضربان دار، تقریباً همه افراد در مقاطعی از زندگی دچار آن می‌شود. مواردی از آن که گاه و بیگاه رخ می‌دهند، همان سردردهای گاه و بیگاه نامیده می‌شوند. البته، برخی افراد تقریباً هر روز دچار سر درد های تنشی می‌شوند، که این حالت، سردرد مزمن محسوب می‌شود. معمولاً، علائم سردردهای تنشی شامل فشار یا تنش عضلانی در اطراف سر یا در پشت گردن است؛ عموماً درد مداوم است، نه تیز یا ضربانی. بسیاری از افراد چنین دردهایی را اینگونه توصیف می‌کنند که گویی طنابی دور سرشان حلقه شده و از دو طرف کشیده می‌شود.

۲- سردردهای هورمونی، سردردهای مرتبط با قاعدگی هستند که پیش از قاعدگی یا در طول آن بروز می‌کنند. میگرن‌ها اغلب با قاعدگی در ارتباط بوده و علائم آن‌ها عبارتند از درد تیز و ضربانی در کناره‌های سر، تهوع، استفراغ و حساسیت به نور، صدا و حتی لمس.

۳- سردردهای خوشه‌ای، که مردان بیش از زنان به آن‌ها دچار می‌شوند. آن‌ها، سردردهای بسیار شدیدی هستند که بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشند؛ علت سردرد خوشه ای ناشناخته است، اما الگوی وقوع این سردردها نشان می‌دهد که اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن (هیپوتالاموس) می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. گاهی اوقات مبتلایان به سردردهای خوشه‌ای، در یک روز چندین بار دچار چنین سردردهایی می‌شوند. این سردردها معمولاً بی‌مقدمه شروع شده و شخص را غافلگیر می‌کنند. درد حاصله، معمولاً تیز بوده و در یک طرف سر، و اغلب در اطراف چشم، بروز می‌کند. گاهی اوقات این دردها با ریزش اشک و گرفتگی سینوس در طرف درگیر سر همراه هستند. سردردهای خوشه‌ای، به صورت دوره‌ای تکرار شده و تقریباً همیشه در همان طرف قبلی سر رخ می‌دهند. پس از هر حمله یک دوره بدون سردرد تجربه می‌شود که هر بار طول مدت آن متفاوت است.

۴- میگرن‌ها، اغلب به واسطه شدت درد و تأثیرات کلی‌شان بر روی بدن در یک دسته مجزا قرار می‌گیرند. در برخی افراد، میگرن با یک سری پیش‌درآمد شروع می‌شود. این پیش‌درآمدها می‌توانند دیداری بوده (دیدن خطوط یا نقاط) یا باعث آشفتگی‌های حرکتی و گفتاری شوند.  درد میگرن، که معمولاً ضربانی یا تیز است، عموماً یک طرفه است، البته می‌توان هر دو طرف سر را نیز درگیر کند. اغلب شخص نسبت به نور و صدای بلند حساس شده و در طول حمله‌های میگرنی دچار تهوع می‌شود.

سردرد یک ناراحتی کمابیش غیرقابل تحمل است که در هر ساعتی از روز امکان بروز دارد. عوامل آن متناسب با ساعت و زمانی که بروز می کند یا شدت آن متفاوت است. اگر زمانی که از خواب شبانه بیدار می شوید در گیجگاه خود احساس ضربه می کنید، سردرد صبحگاهی و حالت تهوع دارید یا نمی توانید چشمان تان را باز کنید بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

علل بروز سردردها کدامند؟

سردرد میگرنی ناشی از سیگنال‌های رد و بدل شده بین مغز، رگ‌های خونی و اعصاب اطراف آن‌ها است. در هنگام سردرد، عصب‌های خاصی از رگ‌های خونی فعال می‌شوند و سیگنال‌های درد را به مغز ارسال می‌کنند. با این حال، هنوز دلیل دقیق فعال شدن این سیگنال‌ها مشخص نیست.

سردردهای ناگهانی (حاد) معمولاً ناشی از وجود بیماری، عفونت، سرما یا تب هستند. عوامل دیگری که می‌توانند سردرد را ایجاد کنند شامل سینوزیت (التهاب سینوس‌ها)، فارینژیت (التهاب یا عفونت گلو) و اوتیت (عفونت یا التهاب گوش) است.

گاهی اوقات، سردرد به دلیل وارد شدن ضربه به سر (ضربه مغزی) رخ می‌دهد و در موارد نادر، ناشی از یک عارضه پزشکی جدی‌تر است.

علل شایع سردردهای تنشی یا سردردهای مزمن غیرپیشرونده شامل استرس‌های عاطفی مرتبط با خانواده یا دوستان، شغل یا تحصیل؛ مصرف الکل؛ حذف بعضی از وعده‌های غذایی؛ تغییر در الگوی خواب؛ مصرف بیش از حد دارو؛ تنش و افسردگی می‌باشند. علل دیگر شامل خستگی چشم و گرفتگی کمر یا گردن به دلیل وضعیت نامطلوب قرارگیری بدن هستند.

سردردها همچنین می‌توانند به دلیل برخی عوامل محیطی خاص که اعضای یک خانواده همگی در معرض آن قرار دارند، مانند قرارگیری در معرض دود سیگار، بوی تند برخی مواد شیمیایی یا عطرها، قرارگیری در معرض آلرژی‌زاها، یا مصرف برخی غذاها، رخ می‌دهند. عوامل محیطی دیگری که ممکن است در بعضی افراد سردرد ایجاد کنند شامل استرس، آلودگی، سر و صدا، نور و تغییرات جوی می‌باشند.

فعالیت فیزیکی بیش از اندازه نیز می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان باعث بروز میگرن شود.

سردردها چگونه درمان می‌شوند؟

معمولاً پزشک درمان‌های مختلفی را امتحان کرده، یا برای بیمار آزمایش تجویز می‌کند، و یا او را به یک متخصص سردرد معرفی می‌کند. در هر حال، می‌بایست پزشک به کمک بیمار، چارچوب زمانی معقولی را برای ارزیابی علائم سردرد او در نظر بگیرد.

دستیابی به یک درمان مناسب به چندین عامل، از جمله نوع، فراوانی و دلیل سردردها بستگی دارد. همه سردردها به درمان پزشکی نیاز ندارند. درمان‌های موجود عبارتند از آموزش، مشاوره، مدیریت استرس، بیوفیدبک و داروها. درمان تجویز شده برای شما متناسب با نیازهایتان اصلاح خواهد شد.

درمان‌های رفتاری سردرد

همیشه برای تسکین سردرد به دارو نیاز نیست، خصوصاً اگر سردرد عصبی باشند. تکنیک‌های مورد استفاده برای کاهش سردرد عبارتند از:

• ماساژ
• آموزش ریلکسیشن
• مراقبه
• دراز کشیدن در یک اتاق تاریک و ساکت
• قرار دادن کمپرس‌های سرد و گرم روی سر و گردن

داروهای گیاهی و مکمل‌هایی که ادعا می‌شود به تسکین سردرد کمک می‌کنند عبارتند از:

• زنجبیل
• ویتامین B2
• مکمل‌های منیزیوم
• روغن ماهی

کایروپراکتیک و استئوپاتی (استخوان درمانی) برای درمان سردرد

هنگامی که گرفتگی عضلات باعث سردرد تنشی می‌شود، یک کایروپراکتور می‌تواند با دستکاری و تنظیم مهره‌های ستون فقرات و گردن به رفع گرفتگی کمک کند.

استئوپات‌ها (متخصصان استخوان درمانی) نیز می‌توانند در کنار درمان اصلی از انواع مختلف تکنیک‌های بافت نرم و دستکاری برای سر، گردن و بالای کمر استفاده کنند تا تأثیر درمان بیشتر شود.

بیوفیدبک و ریلکسیشن و کنترل سردرد

تکنیک‌های ریلکسیشن و بیوفیدبک می‌توانند در تسکین سردرد مؤثر باشند.

بیوفیدبک الکترومیوگرافی (EMG) به بیمار کمک می‌کند تا نحوه واکنش برخی از گروه‌های عضلانی خود به  استرس را کنترل کند. این کار به جلوگیری از سردردهای تنشی یا تسکین آن‌ها کمک می‌کند.

طب سوزنی برای درمان سردرد

تحقیقات مختلفی نشان داده‌اند که طب سوزنی می‌تواند به تسکین سردردهای میگرنی و تنشی کمک کند.

سردردها و پزشکی ذهن-بدن

هیپنوتیزم، تنفس عمیق، تجسم، مراقبه و یوگا می‌توانند با رفع تنش و استرس موجود در کل بدن باعث تسکین درد شوند، که این به کاهش سردردها تنشی هم کمک می‌کند. هیپنوتیزم نیز ادراک شخص از درد را کاهش می‌دهد.

در رفتار درمانی شناختی مراقبه و ریلکسیشن با آموزش در زمینه مهارت‌های مقابله‌ای، انگیزش و رفتار ترکیب شده است. اشخاص می‌توانند با کمک یک روانکاو یاد بگیرند نگرش‌ها و افکار منفی‌شان را تغییر دهند، نحوه پاسخشان به استرس را اصلاح کنند و احتمالاً از دچار شدن خود به سردردهای تنشی جلوگیری کنند.

بوتاکس برای درمان سردرد

بوتاکس، که به طور گسترده‌ای در درمان‌های زیبایی کاربرد دارد، توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای جلوگیری از سردردهای میگرنی مزمن در بزرگسالان تأیید شده است. میگرن مزمن یعنی اینکه بیمار به مدت سه ماه و هر ماه ۱۵ روز یا بیشتر به سردردهای میگرنی دچار شود. برای درمان سردردهای میگرنی مزمن، بوتاکس تقریباً هر سه ماه یک بار به چند ناحیه از سر و گردن بیمار تزریق می‌شود. البته، تحقیقات اخیر اثربخشی این ماده در جلوگیری از سردردهای تنشی را اثبات نکرده است.

مسدود کننده‌های عصبی

از مسدود کننده‌های عصبی بیشتر برای بیمارانی استفاده می‌شود که سردردشان حتی بعد از مصرف داروهای بدون نسخه و تجویزی هم رفع نمی‌شود. این مواد برای اشخاص مبتلا به سردرد میگرنی که حمله سردردشان بیشتر از سه روز متوالی طول می‌کشد (استاتوس میگرن) و همچنین آن دسته از مبتلایان به سردردهای خوشه‌ای که دچار حمله‌های فراوان و شدید می‌شوند مفید هستند. از مسدود کننده‌های عصبی می‌توان برای اشخاص مبتلا به میگرن مزمن که تشدید شدن سردردهای فراوان، شدید یا مداومشان رنج می‌برند نیز استفاده کرد.

چگونه می‌توان از سردرد جلوگیری کرد؟

اگر عوامل تشدید سردردتان (برای مثال، برخی غذاها، کافئین، الکل یا سر و صدا) را شناسایی کردید، سعی کنید از آن‌ها اجتناب کنید.

برخی داروها و تکنیک‌های ریلکسیشن وجود دارد که می‌توانند مانع از بروز سردرد شده، باعث می‌شوند سردرد کمتر اتفاق بیفتد و یا از شدت آن کم می‌کنند. با یک پزشک مشورت کنید تا ببینید کدام یک از این داروها و تکنیک‌ها برایتان مناسب است.