فهرست مطالب
تاریخ: ۶ آذر ۱۴۰۲
تاندون آشیل بخش مهمی از پا است. این تاندون بالای قسمت پشت پاشنه پا قرار دارد و استخوان پاشنه را به عضلات پشت ساق متصل میکند. تاندون آشیل کمک میکند تا ما بتوانیم مچ پا را، از ناحیه قوزک، به طرف پایین خم کنیم (به این حرکت فلکسیون پلانتار گفته میشود).
گاهی تاندون آشیل دچار پارگی میشود، که این پارگی می‌تواند جزئی یا کامل باشد. در پارگی جزئی، تاندون تا حدودی پاره شده اما هنوز به عضله پشت ساق متصل است. اما در پارگی کامل، تاندون به طور کامل پاره و جدا میشود، طوری که عضلات پشت ساق دیگر ارتباطی با استخوان پاشنه ندارند.
این عارضه باید هرچه سریع‌تر مورد تشخیص و درمان قرار بگیرد چراکه درمان فوری شانس بهبود کامل‌تر را افزایش می‌دهد. برای همین، در صورت بروز چنین مشکلی فوراً به یکی از پزشکان بخش ارتوپدی یا اورژانس ارجاع داده می‌شوید. البته باید توجه داشت که تا قبل از معاینه پزشک، اگر احتمال پارگی تاندون آشیل وجود داشت، نباید وزن بدنتان را روی پای آسیب دیده قرار بدهید، بنابراین به هیچ وجه با آن پا راه نروید.
علل و عوامل خطرزا
درست مثل هر عضله یا تاندون دیگری در بدن، تاندون آشیل هم اگر تحت نیرو یا فشار زیادی قرار بگیرد دچار پارگی میشود. این مشکل می‌تواند در هر فعالیتی که در آن حرکات جهشی و پرشی وجود داشته باشد، مثل فوتبال، دویدن، بسکتبال، شیرجه و تنیس، رخ بدهد. در حرکات جهشی و پرشی ابتدا عضلات پشت ساق به شدت منقبض می‌شوند که این می‌تواند فشار بیش از اندازه‌ای به تاندون آشیل وارد کند.
همچنین در مواردی که هنگام سقوط یا زمین خوردن مچ پا، تحث فشار زیاد، رو به بالا قرار می‌گیرد (مثل زمین خوردن به پشت روی پاشنه‌ها، که باعث میشود پنجه‌های پا رو به آسمان قرار بگیرند)، تاندون آشیل کشیده شده و آسیب می‌بیند. بریدگی عمقی پشت مچ پا (با یک وسیله برنده) هم در صورتی که عمق برش زیاد باشد می‌تواند باعث پارگی تاندون آشیل شود.
گاهی اوقات تاندون آشیل ضعیف میشود، که این حالت تاندون را مستعد پارگی میکند. عواملی که باعث ضعیف شدن تاندون آشیل می‌شوند عبارتند از:
- داروهای کورتیکواستروئید (مثل پردنیزولون)؛ تأثیر منفی این داروها بیشتر زمانی بروز میکند که به مدت طولانی از آن‌ها استفاده شود.
- تزریق کورتیکوارستورئیدها در نزدیکی تاندون آشیل.
- برخی عارضه‌های پزشکی نادر، مثل سندرم کوشینگ، که در آن بدن به مقدار بیش از حدی هورمون کورتیکواستروئید تولید میکند. برای اطلاعات بیشتر به مقاله سندرم کوشینگ مراجعه کنید.
- تاندینوپاتیِ تاندون آشیل. برای اطلاعات بیشتر به مقاله تاندینوپاتیِ آشیل مراجعه کنید.
- عارضه‌های دیگری که می‌توانند این تاندون را مستعد پارگی کنند؛ برای مثال، آرتریت روماتوئید (روماتسیم مفصلی)، نقرس و لوپوس اریتماتوز سیستمیک.
- آنتی‌بیوتیک‌های کینولون، مثل سیپروفلوکساسین و اوفلوکساسین، هم می‌توانند خطر پارگی تاندون آشیل را کمی بیشتر کنند. البته، خطر پارگی تاندون آشیل به دلیل استفاده از این آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار کم است و عمدتاً زمانی رخ می‌دهد که شما در کنار آن‌ها داروهای کورتیکواستروئید هم مصرف کنید.
پارگی تاندون آشیل چه علائمی دارد؟
معمولاً علائم این عارضه به طور نگهانی در طول یک فعالیت ورزشی یا آسیب‌دیدگی بروز می‌کنند. در هنگام پارگی تاندون ممکن است یک صدای تق بشنوید یا ناگهان درد تیزی را احساس کنید. معمولاً این درد تیز به سرعت تسکین می‌یابد، البته ممکن است در پشت ساق پایتان (درد پا) قدری درد ممتد را احساس کنید. علائمی که معمولاً بعد از این آسیب بروز می‌کنند عبارتند از:
- صافی کف پا (کف پای صاف) هنگام راه رفتن. شما میتوانید با پایی که تاندونش پاره شده راه بروید و وزن بدنتان را روی آن قرار بدهید اما نمی‌توانید (برای مثلاً جهش) آن را با فشار از زمین جدا کنید.
- ناتوانی در ایستادن بروی پنجه پا
- اگر تاندون کاملاً پاره و جدا شده باشد، با لمس کردن قسمت بالای پشت پاشنه‌تان خواهید دید که در آنجا یک جای خالی ایجاد شده است. البته، اگر کبودی وجود داشته باشد، ورم روی این جای خالی را می‌پوشاند.
اگر احتمال می‌دهید که تاندون آشیل پایتان پاره شده، فوراً به پزشک مراجعه کنید، چراکه تاندون هرچه زودتر درمان شود، بهتر التیام پیدا خواهد کرد.
پارگی تاندون آشیل چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص طبی پارگی تاندون آشیل معمولاً بر مبنای علائم، تاریخچه آسیب‌دیدگی و معاینه پزشک صورت می‌گیرد.
در این مرحله، پزشک روند راه رفتن شما را مشاهده کرده و تحلیل میکند تا بررسی کند آیا قادر به ایستادن روی پنجه پا هستید یا خیر. همچنین، او از یک روش به نام تست تامپسون یا تست فشردن عضله پشت پا استفاده میکند. در این تست، شما باید دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید، سپس پزشک عضلات پشت ساق شما را به آرامی فشرده و مشاهده میکند که این فعالیت چگونه بر روی حرکت مچ پا تأثیر می‌گذارد. اگر تاندون سالم باشد، فشردن عضله پشت ساق باعث میشود پنجه پا به سمت پایین برود، که به این حرکت فلکسیون پلانتار گفته میشود. این تست یک روش دقیق برای تشخیص پارگی تاندون آشیل محسوب میشود.
اگر از معاینه جواب قاطعی به دست نیاید، می‌توان از التراسوند یا ام‌آر‌آی کمک گرفت.
یادآوری: گاهی اوقات تشخیص طبی پارگی تاندون آشیل سخت بوده و ممکن است این مشکل در ارزیابی اولیه از چشم پزشک دور بماند. پزشکان و بیماران حتماً باید به این نکته توجه داشته باشند و در صورتی که احتمال پارگی تاندون داده میشود، می‌بایست تاندون به دقت از لحاظ هرگونه پارگی بررسی شود.
چه درمان‌هایی برای پارگی تاندون آشیل وجود دارد؟
برای این مشکل، دو گزینه درمانی وجود دارد. یکی اینکه با استفاده از بریس یا گچ گرفتن پا اجازه بدهیم تاندون با گذشت زمان به طور طبیعی التیام پیدا کند. که به این حالت، درمان محافظه‌کارانه گفته میشود. اگر تاندون به خودی خود بهبود پیدا نکرد، می‌توان بعداً آن را با جراحی ترمیم کرد.
گزینه دیگر، جراحی برای ترمیم تاندون است. در اینجا، جراح دو سر جدا شده تاندون را به یکدیگر می‌دوزد و البته ممکن از یک تاندون دیگر یا یک گرافت تاندون هم برای ترمیم کمک بگیرد. بعد از جراحی باید پا گچ گرفته شده یا در یک بریس (ارتز) قرار بگیرد.
در هر دوی این گزینه‌ها برای حفاظت از تاندون در طول دوره بهبودی، نیاز است که پای درگیر در گچ یا بریس قرار بگیرد. گچ یا بریس طوری دور پا قرار می‌گیرد که پنجه پا کمی رو به پایین باشد تا تاندون تحت کشش قرار نگیرد. امروزه، در خیلی موارد از بیمار خواسته میشود که خیلی زود (یعنی زمانی که هنوز پا در گچ یا بریس است) از پا به طور طبیعی استفاده کند (متحرک‌سازی زود هنگام). برای این کار اندازه و شکل گچ یا بریس به نحوی تعیین میشود که شما بتوانید با آن راه بروید. البته، این حالت بسیار راحت‌تر هم هست چراکه شما دیگر نیازی به استفاده از چوب زیر بغل نخواهید داشت.
فیزیوتراپی (PT)
استفاده از فیزیوتراپی (PT) می‌تواند برای پارگی تاندون آشیل شما مفید باشد. اهداف فیزیوتراپی پس از پارگی تاندون آشیل شامل بازیابی دامنه حرکتی طبیعی و افزایش قدرت مچ پا و مفصل مچ پا، همچنین بهبود قابلیت حرکت و عملکرد بدون درد شما هستند. فیزیوتراپیست از مدالیته‌ها و تمرینات مختلف برای کمک به دستیابی به این اهداف استفاده میکند. هرچند درمان‌هایی مانند استفاده از یخ یا ماساژ حس خوبی دارند، اما در توانبخشی تاندون آشیل، تمرکز اصلی بر تمرینات باید باشد. تمرین باعث تحرک اعضاء بدن میشود و اگر به درستی انجام شود، می‌تواند شما را به طور ایمن به تحرک و فعالیت طبیعی‌تان برگرداند. همچنین، تمرینات علاوه بر اینکه به شما کمک می‌کنند تا وضعیتتان را کنترل کنید، باعث می‌شوند تا مشکلاتی در آینده برای تاندون آشیل شما پیش نیاید.
یکی از پرسش‌هایی که بسیاری از بیماران مطرح می‌کنند این است که چند وقت بعد از پارگی تاندون آشیل می‌توان تمرینات را بدون هیچ خطری شروع کرد؟ شروع بیش از حد زود هنگام تمرینات خطر آسیب مجدد را به همراه دارد و همچنین شروع دیر هنگام آن‌ها هم باعث سخت‌تر شدن بازیابی دامنه حرکتی و قدرت میشود. در کل، از شما انتظار می‌رود که در اولین روزهای بعد از پارگی تاندون آشیل‌تان، پای خود را بی‌حرکت نگه‌دارید. بسته به شدت آسیب‌دیدگی، ممکن است نیاز باشد که به مدت چهار تا شش هفته چکمه تثبیت کننده یا گچ متحرک بپوشید. در طول این مدت، میتوانید چکمه را از پا درآورده و تمرینات توانبخشی آشیل خود را انجام بدهید. عموماً، فیزیوتراپی حدود چهار هفته بعد از آسیب‌دیدگی شروع میشود.
توجه: انجام هرگونه تمرینی که باعث درد یا ورم در اطراف تاندون آشیل میشود را متوقف کنید. بروز این مشکلات می‌تواند نشانه فعالیت بیش از حد باشد و ممکن است نیاز باشد مدتی استراحت کنید.
تمرینات انعطاف‌پذیری
در طول دوره التیام پارگی تاندون آشیل در اطراف محل پارگی بافت اسکار تشکیل میشود. این حالت، در کنار یک دوره بی‌حرکتی می‌تواند باعث سفتی تاندون و عضلات اطراف آن شود.
تمرینات انعطاف‌پذیری برای ساق و مفصل مچ پا، به کشش این عضلات سفت کمک کرده و باعث می‌شوند که قسمت‌های مختلف پا بهتر حرکت کنند. کشیدن آرام بافت اسکار ایجاد شده در امتداد آشیل آسیب‌دیده، می‌تواند به تغییر شکل و حالت آن بافت اسکار و همچنین عملکرد نرمال تاندون آشیل کمک کند.
تمریناتی که می‌توان بعد از پارگی تاندون آشیل برای بهبود انعطاف‌پذیری انجام داد عبارتند از:
- کشش عضله پشت ساق با حوله
- حرکات کششی دوندگان (برای عضلات گاستروک و سولئوس)
- «حرکت کششی با پله» که به وسیله آویزان شدن پاشنه از لبه یک پله انجام میشود.
فیزیوتراپیست شما همچنین ممکن است عضلات اطراف مفصل مچ پایتان را به صورت دستی تحت کشش قرار بدهد. در کل، هر کدام از حرکات فوق باید ۵ تا ۱۰ بار انجام شده هر بار ۳۰ تا ۶۰ ثانیه نگه‌داشته شود.
تقویت پیشرونده مفصل مچ پا
هنگامی که دامنه حرکتی مفصل مچ پا تا حدود بازیابی شد، نوبت به بهبود قدرت عضلات اطراف آن می‌رسد. در طول تمرینات قدرتی فشار پیشرونده‌ای به تاندون آشیل وارد میشود که در نهایت باعث میشود تا بتوانید تاندون (و عضلات اطراف آن) را تقویت کرده و عملکرد کلی‌تان را بهبود بدهید.
انجام تمرینات قدرتی و تقویتی همچنین به کاهش خطر آسیب‌دیدگی مجدد تاندون آشیل در آینده کمک می‌کنند. تمرینات مورد استفاده برای تقویت مفصل مچ پا و تاندون آشیل عبارتند از:
- تمرینات مفصل مچ پا با یک کش بدنسازی
- تمرینات مقاومت دستی
- حرکت بلند کردن ساق پا
- حرکت چهار قوس کوتاه و بالا آوردن مستقیم پا (برای ناحیه باسن، عضلات چهارسر، و همسترینگ)
برای به چالش کشیدن کامل عضلات اطراف پایتان میتوانید هر تمرین را دو تا سه ست ۵ تا ۱۰ تایی انجام بدهید.
تعادل و حس عمقی
بعد از پارگی تاندون آشیل، تعادل و حس عمقی شما هم دچار نقص میشود. این حالت می‌تواند ناشی از خود آسیب‌دیدگی بوده یا به دنبال بی‌حرکتی طولانی مدت صورت گرفته برای التیام تاندون رخ بدهد. فیزیوتراپیست می‌تواند با دادن یک سری تمرینات به شما، تعادلتان را بهبود بدهد.
تمریناتی که می‌توان بعد از پارگی تاندون آشیل برای بهبود تعادل و حس عمقی انجام داد عبارتند از:
- ایستادن روی یک پا (با چشم‌های باز و چشم‌های بسته)
- ایستادن روی تخته تعادل
- استفاده از یک تخته BAPS
- ایستادن روی فوم
- استفاده از یک توپ بوسو برای به چالش کشیدن تعادل خود
کار کردن بر روی تعادل نیازمند این است که تمرینات و موقعیت‌هایی را پیدا کنید که تعادلتان را به چالش بکشند. البته، در این حالت خطر زمین خوردنتان افزایش می‌یابد، بنابراین حتماً تمرینات تعادل و حس عمقی برای توانبخشی تاندون آشیل را با رعایت نکات ایمنی و در محیطی ایمن انجام بدهید.
بهبودی پارگی تاندون آشیل چقدر طول می‌کشد؟
برخی افراد، بسته به نوع شغلشان، پس از پارگی تاندون آشیل به مدت چندین هفته نیاز به مرخصی دارند؛ همچنین، زمان مورد نیاز برای بازگشت به فعالیتهای ورزشی معمولاً میان ۴ تا ۱۲ ماه قرار می‌گیرد.
در کل، چشم‌انداز بهبودی از این عارضه خوب است. البته، التیام تاندون زمان‌بر است و معمولاً حدود شش تا هشت هفته زمان می‌برد. به علاوه، زمان بیشتری نیاز است تا عضلاتی که به مدت طولانی در گچ یا بریس (ارتز) بوده‌اند، قدرت نرمال خود را دوباره به دست آورند.
عوارض احتمالی این عارضه و درمان‌های مورد استفاده برای آن عبارتند از:
- از هر درمانی که استفاده شود، باز هم احتمال این وجود دارد که تاندون آشیل کاملاً التیام نیابد و به درمان‌های بیشتری مثل جراحی نیاز باشد.
- عوارض جراحی: این عوارض معمولاً جزئی هستند مثل عفونت زخم یا کاهش حس در نزدیکی محل عمل. از هر ۱۰۰ نفری که برای ترمیم پارگی تاندون آشیل تحت جراحی می‌گیرند ۴ نفر دچار عفونت زخم عمل می‌شوند.
- در طول فرایند التیام، در اطراف محل پارگی بافت اسکار ایجاد شده یا ممکن است که تاندون کوتاه‌تر شود.
- همچنین احتمال این وجود دارد که تاندون بعدها دوباره پاره شود. بنا بر برخی تحقیقات، احتمال پارگی مجدد تاندون بعد از درمان با جراحی حدود ۴ درصد است در حالیکه احتمال پارگی مجدد برای کسانی که از درمان‌های محافظه‌کارانه استفاده کرده‌اند حدود ۱۲ درصد است.
- همیشه امکان تشکیل یک لخته در رگ‌های خونی پا وجود دارد اما احتمال بروز این مشکل بعد از پارگی تاندون آشیل بیشتر میشود.
آیا می‌توان از پارگی تاندون آشیل پیشگیری کرد؟
نه همیشه. البته، رعایت نکات زیر به پیشگیری از این آسیب کمک میکند:
- مصرف داروهای کورتیکواستروئید مثل پردنیزولون می‌بایست با احتیاط انجام شده و در صورت امکان دوز مصرفی کم شود. البته باید توجه داشته که عارضه‌های بسیاری وجود دارد که داروهای کورتیکواستروئید نقش مهمی در کنترل آن‌ها داشته یا می‌توانند جان مبتلایان به آن‌ها را نجات بدهند.
- در افراد بالای ۶۰ سال یا کسانی که داروهای استروئیدی استفاده می‌کنند مصرف آنتی‌بیوتیک‌های کینولون می‌بایست با احتیاط صورت گیرد.
