تحریک مغناطیسی مغز برای درمان افسردگی، تسکین درد و اختلالات عصبی

تاریخ: ۶ آذر ۱۴۰۲

در صورتی‌ که بدن افراد مبتلا به افسردگی نسبت به درمان‌های خط اول پاسخی ندهد، آن‌ها چه کاری می‌توانند انجام دهند؟ اﻟﮑﺘﺮوﮐﺎﻧﻮاﻟﺴﯿﻮ ﺗﺮاﭘﯽ (ECT) یا شوک‌ درمانی طی چندین دهه، برای افسردگی‌های مقاوم در برابر درمان یک استاندارد طلایی بود. در واقع، ECT هنوز هم قدرتمندترین و مؤثرترین روش درمانی برای این عارضه به حساب می‌آید و همچنان در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این‌ حال، تحمل ECT به‌ خاطر تأثیرات جانبی که بر روی حافظه و ادراک دارد، می‌تواند دشوار باشد. برای این دسته از افراد و بسیاری از دیگر افرادی که بدن آن‌ها نسبت به دارو و درمان به تنهایی جواب مناسبی نمی‌دهد، یک روش درمانی جدیدتری به نام تحریک مغناطیسی مغز (TMS) نیز وجود دارد.

در این مقاله به بحث در مورد تمامی اصول ECT از جمله علت مؤثر بودن آن، افرادی که می‌توانند از این شیوه درمانی سود ببرند و غیره خواهیم پرداخت.

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) چیست؟

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یک روش درمانی غیرتهاجمی است که از پالس‌های انرژی مغناطیسی برای هدایت به منطقه خاصی از مغز که نقش در کنترل خلق‌وخو دارد، استفاده می‌کند. این پالس‌های مغناطیسی بدون هیچ گونه دردی از جمجمه عبور کرده و سلول‌های مغز را تحریک می‌کنند، که ممکن است ارتباطات بین قسمت‌های مختلف مغز را بهبود بخشد. وقتی این پالس‌ها به صورت منظم ارسال می‌شوند، به آن تحریک مغناطیسی مغز مکرر یا rTMS می‌گویند. هرچند مکانیسم دقیق عملکرد TMS واضح نیست؛ اما به نظر می‌رسد که تأثیرات پایداری بر روی عملکرد مغز دارد و می‌تواند علائم افسردگی را کاهش داده و خلق و خو را بهبود بخشد.

برخلاف شوک‌ درمانی، TMS نیازی به هیچ مسکن یا دوره نقاهت پس از درمان ندارد و هیچ‌گونه عوارض جانبی بر روی حافظه و ادراک را ایجاد نمی‌کند. در واقع، برای بیشتر افراد، TMS با عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای ضد افسردگی همراه است.

تحریک مغناطیسی مغز در چه مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

روش تحریک مغناطیسی مغز فقط برای درمان اختلال افسردگی عمده تأیید شده است. هرچند که افسردگی عارضه‌ای قابل‌ درمان است؛ اما تحریک مغناطیسی مغز معمولاً زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که بی‌اثر بودن روش‌های درمانی استاندارد نظیر تکنیک‌های درمانی، دارویی و استراتژی‌های خودیاری به اثبات رسیده باشد و یا عوارض جانبی داروها بسیار شدید باشد.

با این‌ وجود، در بسیاری از کشور‌ها، روش تحریک مغناطیسی مغز برای بسیاری از دیگر عارضه‌های شایع به اثبات رسیده است که عبارتند از:

• اختلالات اضطرابی نظیر اختلال وسواس جبری OCD
• اختلال استرسی پس از حادثه (PTSD)
• توانبخشی در سکته مغزی
• اسکیزوفرنی
• بیماری پارکینسون
• بیماری آلزایمر
• درد مزمن
• اعتیاد به نیکوتین

تحریک مغناطیسی مغز حتی برای درمان عارضه‌های بدون تأیید نظیر وزوز گوش، فیبرومیالژیا، سندروم تورت (تیک)، اختلال طیف اوتیسم و مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) نیز نویدبخش بوده است.

در طول درمان TMS

در طول تحریک مغناطیسی مغز، پزشک بالینی از شما می‌خواهد که بر روی یک صندلی راحت بنشینید، گوش‌گیرهایی را در اختیارتان می‌گذارد و یک کویل مغناطیسی را بر روی سرتان نزدیک ناحیه‌ای از مغز می‌گذارد که گمان می‌رود در تعدیل حالات روحی دخیل است. در حالت افسردگی این ناحیه همان ناحیه قشر پیش پیشانی بوده که در زیر پیشانی‌تان می‌باشد.

سپس پالس‌های الکترومغناطیسی از طریق این کویل یا سیم‌پیچی هدایت می‌شود. این پالس‌های مغناطیسی به‌ راحتی از میان جمجمه سرتان عبور کرده و موجب ایجاد جریان‌های الکتریکی کوتاهی می‌شود که سلول‌های عصب را تحریک می‌نمایند.

• شما صدایی مانند صدای کلیک یا تق‌تق می‌شنوید و بر روی سرتان احساس ضربه یا سوزن سوزن شدن می‌کنید.
• ممکن است در طول انجام درمان و مدت کوتاهی پس از آن کمی احساس ناراحتی در پوست سر داشته باشید.

جلسات TMS درمانی

تحریک مغناطیسی مغز یک روش درمانی غیرتهاجمی و سرپایی است، که به این معناست که بدون نیاز به عمل جراحی، مصرف آرام‌بخش یا بیهوشی، و بدون نیاز به دوره نقاهت پس از آن، اجرا می‌شود. شخص در طول جلسات هوشیار و بیدار باقی می‌ماند. TMS به طور غیرسیستماتیک عمل می‌کند، یعنی بر خلاف داروهای ضد افسردگی که در سراسر سیستم بدن تأثیر می‌گذارند، تأثیر خود را مستقیماً در منطقه مورد نظر در مغز اعمال می‌کند.

دوره‌های معمول تحریک مغناطیسی مغز شامل جلسات روزانه (۵ بار در هفته) به مدت ۴ تا ۶ هفته است. برخی افراد پس از اتمام دوره درمان اولیه، انجام جلسات نگهدارنده را مناسب می‌دانند. هر جلسه TMS معمولاً حدود ۲۰ تا ۴۰ دقیقه به طول می‌انجامد، با این حال برخی دستگاه‌های جدید جلسات کوتاه‌تری (حدود ۳ دقیقه) را ارائه می‌دهند.

پس از درمان با TMS

پس از اتمام درمان به‌ وسیله تحریک مغناطیسی مغز، قادرید بلافاصله به امور روزمره خود برسید و تا محل کار یا منزلتان رانندگی کنید و طبق معمول به زندگی‌تان ادامه دهید.

خطرات و عوارض جانبی تحریک مغناطیسی مغز

تحریک مغناطیسی مغز، به عنوان یک روش درمانی نوین، با مزایا ویژه‌ای همراه است. برخلاف شوک درمانی، این روش هیچ تأثیر مخربی بر حافظه و شفافیت ذهن ندارد. همچنین، عدم نیاز به مصرف آرام‌بخش که یکی از ویژگی‌های ضروری در شوک درمانی است، از مزایای دیگر آن به حساب می‌آید. تحریک مغناطیسی مغز با ایجاد سری از پالس‌های مغناطیسی، بدون نیاز به مراحل بیهوشی و بدون عوارض جانبی جدی انجام می‌شود.

عوارض جانبی این روش معمولاً به سردرد و ناراحتی در پوست سر ختم می‌شود که اغلب به شدت کمتر از عوارض جانبی مرتبط با داروهای مسکن استفاده شده در شوک درمانی است. علاوه بر این، بیشترین بخشی از افرادی که این عوارض را گزارش می‌دهند، عادتاً به داروهای مسکن بدون نسخه واکنش نشان می‌دهند و این عوارض پس از پایان دوره درمان کاهش می‌یابد. تغییر موضع کویل و تنظیم محل تحریک نیز می‌تواند به کاهش این عوارض خفیف کمک کند.

احتمال بروز تشنج جدی‌ترین خطر TMS می‌باشد؛ اما احتمال بروز این خطر بسیار اندک و چیزی حدود ۰۰۱% می‌باشد. هرچند که فقط چند مورد دال بر بروز تشنج به دلیل درمان TMS وجود داشته است، با این‌ حال اگر احتمال بروز تشنج در شما زیاد است – به‌ عنوان‌ مثال اگر صرع یا سابقه آسیب‌دیدگی سر داشته باشید – بعید است که برای انجام این شیوه درمان مورد مناسبی باشید.

چه افرادی قادر به دریافت TMS نیستند؟

علاوه بر افراد مبتلا به بیماری صرع و افرادی که دارای سابقه خانوادگی ابتلا به تشنج هستند، افراد مبتلا به برخی از بیماری‌ها نیز برای TMS درمانی مناسب نمی‌باشند. از آنجا که در TMS از انرژی مغناطیسی استفاده می‌شود؛ لذا افرادی که به دلایلی فلز در سر یا گردن خود کار گذاشته‌اند قادر به دریافت این روش درمانی نمی‌باشند. افراد دارای بریس یا مواد پرکننده دندانی مستثنی هستند.

نمونه‌هایی از اشیایی که مانع از دریافت این روش درمانی می‌شوند عبارتند از:

• گیره یا کلیپس آنوریسم
• استنت‌ها
• تحریک‌کننده‌های عمقی مغز
• ایمپلنت‌های فلزی گوش یا چشم
• قطعات ترکش یا گلوله
• پیس میکر یا ضربان‌ساز مصنوعی قلب

دیگر عواملی که ممکن است مانع از دریافت TMS درمانی شوند عبارتند از:

• سابقه ابتلا به دیگر اختلالات بهداشت روان نظیر سوءمصرف مواد و روان‌پریشی
• آسیب مغزی ناشی از بیماری یا صدمه‌دیدگی نظیر تومور مغز، ضربه مغزی یا سکته مغزی