علت درد ساق پا و راهکارهایی برای درمان آن (ماساژ، کمپرس گرم و …)

درد ساق پا یک اختلال شایع است که گاهی اوقات نمی‌توان به طور صحیح علت بروز درد ساق پا را مشخص کرد. اگرچه فاکتورهایی از قبیل نحوه احساس درد به صورت درد تیر کشنده، ضربان‌ دار یا گرفتگی پا می‌‌‌تواند اطلاعات خوبی را در ارتباط با تشخیص علت درد ساق پا در اختیار پزشک قرار دهد انجام معاینات جسمانی و عکسبرداری از ساق پا به تشخیص دقیق علت درد کمک خواهد کرد. در بخش زیر به طور خلاصه به بررسی برخی از علل شایع درد ساق پا می‌پردازیم که شامل مشکلات مرتبط با عضله، استخوان، عروق خونی و اعصاب است. به خاطر داشته باشید که از هر گونه خود درمانی به ویژه در مواردی که درد ساق پا شدید است و با تورم همراه می‌شود یا در مواردی که شما دچار بیماری‌های زمینه ‌ای مانند دیابت و مشکلات مرتبط با گردش خون هستید به شدت خودداری کنید. برای تشخیص علت اصلی درد ساق پا باید به متخصص پا یا متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید تا پس از انجام ارزیابی‌های اولیه، علت درد ساق پا را تشخیص دهند.

علل درد ساق پا

درد ساق پا به دلایل مختلفی از قبیل تومورهای خوش ‌خیم، گرفتگی خفیف عضله ساق پا، کشیدگی عضله و مشکلات جدی مانند عروق خونی به وجود می‌آید. به ‌طور کلی مراجعه به پزشک متخصص برای تشخیص علت بروز درد ساق پا کاملاً ضروری است.

 کشیدگی عضله

کشیدگی عضله یکی از علل شایع درد ساق پا است که به علت کشیدگی بیش از حد به وجود می‌آید و گاهی اوقات منجر به پارگی خواهد شد. عضله گاستروکنیموس ساق پا یکی از نقاطی است که بیشتر دچار کشیدگی و پارگی می‌شود. کشیدگی عضله می‌تواند به علت وارد شدن ضربه ناگهانی به پا از قبیل زمین خوردن به وجود بیاید. آسیب دیدگی ساق پا ناشی از استفاده بیش از حد می‌‌تواند منجر به کشیدگی عضله شود. به طور کلی تغییر ناگهانی مسیر و در حین بازی تنیس یا بسکتبال می‌‌تواند باعث کشیدگی عضله ساق پا شود.

درد و ورم ساق پا

منظور از درد و ورم ساق پا التهاب عضله، تاندون و سایر بافت‌های اطراف استخوان ساق پا است. درد و ورم ساق پا یکی از آسیب دیدگی‌های شایع و مرتبط با ورزش است که اغلب در ورزشکارانی که در فعالیت‌های مرتبط با دویدن و پرش مشارکت دارند بیشتر دیده می‌شود. گاهی اوقات درد و ورم ساق پا به دلایل دیگری از قبیل چرخش استخوان پا و قوس زیاد کف پا ایجاد می‌شود. استفاده از کفش نامناسب می‌‌تواند احتمال بروز درد و ورم ساق پا را افزایش دهد. اگرچه درد و ورم ساق پا یک اختلال ناراحت کننده است می‌‌توان به کمک روش‌های ساده به درمان آن پرداخت.

 التهاب تاندون

التهاب تاندون یک آسیب دیدگی شایع در میان ورزشکاران است که به علت ورزش سنگین به وجود می‌آید اما احتمال بروز آن در سایر افراد صرف نظر از سطح فعالیت آنها نیز وجود دارد. تاندونیت به التهاب تاندون گفته می‌شود، تاندون یک ساختار طناب مانند و بسیار محکم است که استخوان و عضله را به یکدیگر متصل می‌نماید. شایع ترین انواع التهاب تاندون که می‌تواند باعث درد ساق پا در ناحیه مچ پا شود التهاب تاندون آشیل و التهاب تاندون تیبیال خلفی است. وارد شدن ضربه به پا ناشی از زمین خوردن یا افزایش ناگهانی سطح فعالیت جسمانی می‌‌تواند باعث پارگی کوچک در رشته‌های سازنده تاندون شود. این پارگی‌های کوچکی که منجر به بروز تورم و التهاب خواهند شد. به غیر از ضربه و استفاده بیش از حد از پا یا حرکات تکراری عوامل دیگری نیز وجود دارند که احتمال بروز التهاب تاندون به ویژه تاندون آشیل را افزایش می‌دهند. این فاکتورها به شرح زیر می‌باشند:

• ناهنجاری‌های ساختار پا از قبیل صافی کف پا یا قوس زیاد کف پا
• گرفتگی عضله ساق پا
• یکسان نبودن طول پاها
• پوشیدن کفش نامناسب یا کفش کهنه
• ورزش کردن بدون گرم کردن بدن در هوای سرد

گرفتگی عضله

گرفتگی عضله اختلالی است که عضله به طور ناگهانی و به صورت کنترل شده دچار انقباض می‌گردد. گرفتگی عضله ساق پا بسیار شایع است که اغلب تحت عنوان کشیدگی ران سوارکار شناخته می‌شود. علت دقیق بروز گرفتگی عضله مشخص نیست اما برخی از پزشکان عقیده دارند خستگی و گرفتگی عضله می‌تواند منجر به بروز اختلال در عملکرد و انقباض طبیعی عضله شود. فاکتورهای دیگری نیز وجود دارند که ریسک بروز گرفتگی عضله را افزایش می‌دهند. برخی از این عوامل به شرح زیر می‌باشند:

• کم آبی بدن
• کم شدن سطح الکترولیت‌ها
• ورزش کردن در هوای بسیار گرم

اختلالات دیگری نیز وجود دارند که در بروز گرفتگی عضله ساق پا نقش دارند از قبیل دیابت، بیماری تیروئید یا بیماری کبدی، فیبرومیالژی و اختلالات عصبی یا عروقی. بارداری یکی دیگر از علل گرفتگی عضله ساق پا محسوب می‌شود. مصرف برخی از داروها از قبیل داروهای کاهش دهنده کلسترول می‌تواند باعث گرفتگی عضله ساق پا شوند.

ترک استخوان

ترک استخوان یا شکستگی ناشی از فشار به ترک کوچکی گفته می‌شود که در استخوان به ویژه استخوان ساق پا به وجود می‌آید. این اختلال به علت آسیب دیدگی ناشی از فعالیت بیش از حد به وجود می‌آید به نحوی که فشار اضافی به استخوان منتقل شده و باعث ترک خوردگی آن می‌‌شود. ترک استخوان ساق پا بیشتر در ورزشکارانی که به طور مداوم به پای خود فشار وارد می‌کنند مانند افرادی که در ژیمناستیک، بسکتبال و تنیس فعالیت دارند، دیده می‌شود. به طور کلی ترک خوردن استخوان به علت تحت فشار قرار گرفتن یک اندام به وجود می‌آید. در این شرایط پزشک از بیمار می‌‌خواهد به مدت ۶ تا ۸ هفته به پای خود استراحت بدهد و از کمپرس یخ و داروی مسکن مانند تیلون، هیدروکودون برای کنترل درد شدید ناشی از شکستگی استخوان استفاده کند.

ترومبوز عمیق وریدی

یکی دیگر از دلایل حاد و خطرناک درد ساق پا ترومبوز عمیق وریدی است که به لخته شدن خون درون عروق پا گفته می‌‌شود و می‌‌تواند به سمت ریه حرکت نماید. ترومبوز عمیق وریدی می‌تواند به علت آسیب دیدگی دیواره عروق ناشی از جراحی یا وارد شدن ضربه یا برخی شرایط خاص مانند بارداری و سرطان به وجود بیاید. نداشتن فعالیت جسمانی، چاقی و اضافه وزن و بستری شدن در بیمارستان به مدت طولانی می‌تواند ریسک تشکیل لخته خون را افزایش دهد و بیمار را دچار مشکلات بعدی نماید. معمولاً برای درمان ترومبوز عمیق وریدی از داروهای ضد انعقاد خون استفاده می‌شود تا از بزرگتر شدن لخته یا تشکیل لخته جدید جلوگیری شود.

نارسایی مزمن وریدی

عروق پا وظیفه بازگرداندن خون به سمت قلب را بر عهده دارند و به کمک دریچه‌های مخصوص به هدایت خون به سمت قلب و کنترل فشارخون می‌پردازند. به عنوان مثال ایستادن به مدت طولانی، چاقی و بارداری می‌تواند فشار زیادی را به عروق پا وارد کند و در نهایت منجر به آسیب دیدگی دریچه عروق شود. سابقه آسیب دیدگی پا یا تشکیل لخته درون عروق پا می‌تواند باعث جلوگیری از گردش خون و آسیب دیدگی دریچه عروق شده و در نهایت منجر به نارسایی مزمن وریدی گردد. در این شرایط پزشک از بیمار می‌خواهد پای خود را در ارتفاع بالاتری قرار دهد و از جوراب مخصوص واریس استفاده نماید.

 بیماری شریان محیطی

بیماری شریان محیطی باعث می‌شود که گردش خون در پاها دچار اختلال شود زیرا یک یا چند شریان تنگ می‌‌شوند. تنگ شدن شریان می‌‌تواند به علت تجمع توده‌های چربی درون دیواره عروق ایجاد گردد. برخی از فاکتورهایی که ریسک بروز بیماری شریان محیطی را افزایش می‌دهند به شرح زیر می‌باشند:

• استعمال دخانیات
• سابقه فشارخون بالا، کلسترول بالا یا دیابت
• پیری ( ۷۰ سال به بالا)
• نداشتن فعالیت جسمانی
• تصلب شرایین در نقاط مختلف (از قبیل بیماری عروق کرونری یا بیماری عروق کاروتید)

رادیکولوپاتی کمر

رادیکولوپاتی کمر که اغلب تحت عنوان سیاتیک شناخته می‌شود به التهاب یا فشردگی یک یا چند عصب گفته می‌‌شود که از ناحیه کمر به سمت پاها هدایت می‌شوند. رادیکولوپاتی کمر می‌‌تواند به دلایل متعددی از قبیل بیرون زدگی دیسک کمر یا التهاب ناشی از گرفتگی عضله مانند سندروم پیریفورمیس به وجود بیاید. در تنگی کانال نخاعی نقاط مختلفی از طناب نخاعی تحت فشار قرار می‌گیرند و اعصاب ستون فقرات را درگیر می‌کنند. گاهی اوقات بروز عفونت یا وجود تومور می‌تواند منجر به رادیکولوپاتی کمر شود.

عوامل خطر

برخی از فاکتورهای خطر در بروز درد ساق پا به شرح زیر می‌باشند:

• نداشتن تناسب اندام
• استعمال دخانیات، دویدن یا راه رفتن روی سطوح سخت ناهموار و سراشیبی
• گرفتگی عضلات ساق پا یا تاندون آشیل
• صافی کف پا یا قوس زیاد کف پا
• پوشیدن کفش نامناسب

 درمان درد ساق پا

خوشبختانه اکثر افرادی که دچار درد ساق پا هستند طی مدت چند هفته بهبود پیدا می‌کنند اما در صورتی که درد شدید باشد دوران بهبود طولانی تر می‌‌شود و آنها به درمان نیاز خواهند داشت. برخی از روش‌هایی که برای درمان درد ساق پا مورد استفاده قرار می‌گیرند به شرح زیر می‌باشند:

 استفاده از کمپرس سرد

استفاده از کمپرس سرد پس از بروز آسیب دیدگی می‌تواند با کاهش گردش خون از میزان التهاب بکاهد. شما می‌توانید به منظور کاهش درد تعدادی یخ را درون یک حوله بریزید و آن را روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید. بهتر است این کار را چند بار در طول روز و حداقل به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه انجام دهید. استفاده از کمپرس یخ یکی از بهترین روش‌های خانگی برای تسکین درد ساق پا محسوب می‌شود.

 استفاده از کمپرس گرم

در صورتی که علت درد پا، گردش نامناسب خون باشد بیمار می‌‌تواند با استفاده از کمپرس گرم به کاهش درد کمک کند. بیمار باید کمپرس گرم را به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی ناحیه دردناک خود بگذارد تا به تدریج با شل شدن عضلات شاهد کاهش درد باشد.

 نوشیدن آب فراوان

کم آبی یکی از علل شایع درد ساق پا و گرفتگی عضله محسوب می‌شود. شما می‌توانید با نوشیدن آب بیشتر در طول روز از بروز این مشکل جلوگیری کنید. نوشیدن آب معدنی یا آب چشمه بهتر است زیرا حاوی الکترولیت‌های بیشتری هستند. از مصرف کافئین و الکل خودداری کنید زیرا باعث کم آبی بدن و اختلال در سطح الکترولیت‌ها می‌شوند.

تکان دادن پاها

نشستن و نداشتن فعالیت جسمانی هیچ کمکی به تسکین درد ساق پا نخواهد کرد. اگر قصد دارید به افزایش گردش خون، کاهش گرفتگی عضله و تسکین درد کمک نمایید باید به انجام دادن تمرینات ورزشی سبک بپردازید. تمرینات ورزشی جز روش‌های خانگی عالی برای تسکین درد ساق پا هستند. کشش عضلات همسترینگ و ساق پا و انجام دادن حرکات تقویتی با افزایش تراکم استخوان به بهبود سلامت استخوان و مفاصل کمک می‌کنند.

استفاده از حمام نمک اپسوم

استفاده از حمام نمک اپسوم یک روش عالی برای تسکین درد و التهاب ساق پا محسوب می‌شود. این نمک حاوی مقادیر بسیار زیادی منیزیم است که برای تسکین درد ضروری می‌باشد. یک فنجان نمک اپسوم را به آب ولرم حمام اضافه کنید و ساق پای خود را به مدت ۱۵ دقیقه درون آن بگذارید تا شاهد بهبود درد باشید.

چگونه فیزیوتراپی درد ساق پا را برطرف می‌کند؟

شما باید به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید تا از مزایای فیزیوتراپی بهره مند شوید. فیزیوتراپی فقط شامل ماساژ بدن نیست بلکه متخصص فیزیوتراپی به تشخیص علت بروز درد می‌پردازد تا منبع بروز درد را مشخص کند. سپس سوالاتی را از شما خواهد پرسید که پاسخ شما می‌تواند به طراحی برنامه درمان کمک کند. به طور کلی فیزیوتراپی با توجه به نوع بیماری یا آسیب ایجاد شده انجام می‌گردد. فیزیوتراپی ساق پا بر اساس شدت درد انجام می‌گردد و با شرایط هر بیمار سازگاری دارد. متخصص فیزیوتراپی از تمرینات متفاوتی برای تسکین درد استفاده می‌کند و در صورتی که درد شدید باشند ارزیابی دقیق پا ضرورت خواهد یافت به نحوی که ممکن است متخصص فیزیوتراپی بیمار را به متخصص ارجاع دهد. برنامه فیزیوتراپی با انجام دادن تمرینات سبک آغاز می‌‌شود تا پزشک اطمینان حاصل کند که آیا با ورزش کردن درد بهبود پیدا می‌کند یا بدتر می‌شود. به تدریج عضلات شروع به قوی‌ تر شدن خواهند کرد و بیمار شاهد تسکین درد خود خواهد بود. به این ترتیب متخصص فیزیوتراپی حرکاتی را توصیه می‌کند که هورمون تسکین درد را افزایش می‌دهند.

برخی از روش‌های سودمند برای تسکین درد ساق پا عبارتند از:

• انجام دادن تمرینات ورزشی توصیه شده
• اجتناب از انجام دادن برخی حرکات خاص به منظور جلوگیری از بروز آسیب دیدگی بیشتر
• رعایت رژیم غذایی در برخی از بیماران خاص

 انواع روش‌های درمان با فیزیوتراپی

برخی از روش‌هایی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم با توجه به شرایط خاص بیماران توصیه می‌‌شوند:

• برخی از افراد به اشتباه تصور می‌کنند فیزیوتراپی و ماساژ یکی هستند. اما در حقیقت این دو روش با یکدیگر تفاوت دارند و ماساژ یک بخش از برنامه فیزیوتراپی محسوب می‌شود. از ماساژ برای درمان درد ساق پا استفاده می‌شود زیرا به گردش بهتر خون و تسکین درد کمک می‌نماید.
• امروزه متخصصین فیزیوتراپی از طب سوزنی نیز بهره می‌گیرند زیرا تحقیقات نشان داده به تسکین درد بافت‌های عمیق بدن کمک می‌کند. در طب سوزنی پزشک به ارسال سوزن‌ها به در نقاط خاصی از بدن می‌‌پردازد که منجر به کاهش درد می‌شوند.
• استفاده از تکنیک‌های الکتروتراپی و دستگاه‌های مخصوص به تحریک عضله کمک می‌کند.
• آب درمانی و قراردادن ناحیه دردناک درون آب گرم می‌تواند به تسکین درد کمک کند. نباید آب درمانی را با شنا کردن اشتباه گرفت. متخصص فیزیوتراپی به بیمار یاد می‌دهد زیرا به انجام دادن حرکات خاصی بپردازد که به بهبود درد او کمک می‌‌کنند. آب درمانی در بیمارانی که به تازگی تحت جراحی تعویض مفصل قرار گرفته اند نتایج بسیار خوبی را به وجود می‌آورد.

 انواع تمرینات ورزشی برای درد ساق پا

اکثر افراد نمی‌دانند که انجام دادن برخی تمرینات ورزشی ساده تا چه اندازه باعث تسکین درد ساق پای آنها می‌شود برای آنها می‌شود.

• انجام دادن حرکات کششی از قبیل کشش عضله همسترینگ و عضله چهار سر ران از جمله تمرینات عالی برای تقویت عضلات پا محسوب می‌شوند. انجام دادن این تمرینات به شیوه نامناسب هیچ نتیجه مثبتی را به دنبال نخواهد داشت. انجام دادن حرکات به ویژه در مواردی که بیمار دچار گرفتگی عضله ساق پا شده است بسیار کمک کننده خواهد بود.
• حرکت ورزشی ضربه به عقب در تسکین درد شدید و مزمن مفصل بسیار موثر است.
• انجام دادن حرکت پل به تقویت عضلات پا کمک می‌‌کند. انجام دادن این تمرین پس از عمل جراحی یا آسیب دیدگی پا بسیار سودمند است.
• ایستادن روی یک پا به درمان پای آسیب دیده کمک می‌کند. بیمار باید روی پای آسیب دیده خود بایستد تا عضلات آن پا تقویت شوند.
• انجام دادن حرکت لانج به تسکین فوری درد مفصل کمک می‌کند. معمولاً می‌توان این حرکت را به کمک وزنه‌های کوچک نیز انجام داد.