تحریک مغناطیسی مغز برای درمان افسردگی، تسکین درد و اختلالات عصبی

در صورتی‌ که بدن افراد مبتلا به افسردگی نسبت به درمان‌های خط اول پاسخی ندهد، آن‌ها چه کاری می‌توانند انجام دهند؟ اﻟﮑﺘﺮوﮐﺎﻧﻮاﻟﺴﯿﻮ ﺗﺮاﭘﯽ (ECT) یا شوک‌ درمانی طی چندین دهه، برای افسردگی‌های مقاوم در برابر درمان یک استاندارد طلایی بود. در واقع، ECT هنوز هم قدرتمندترین و مؤثرترین روش درمانی برای این عارضه به حساب می‌آید و همچنان در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این‌ حال، تحمل ECT به‌ خاطر تأثیرات جانبی که بر روی حافظه و ادراک دارد، می‌تواند دشوار باشد. برای این دسته از افراد و بسیاری از دیگر افرادی که بدن آن‌ها نسبت به دارو و درمان به تنهایی جواب مناسبی نمی‌دهد، یک روش درمانی جدیدتری به نام تحریک مغناطیسی مغز (TMS) نیز وجود دارد.

در این مقاله به بحث در مورد تمامی اصول ECT از جمله علت مؤثر بودن آن، افرادی که می‌توانند از این شیوه درمانی سود ببرند و غیره خواهیم پرداخت.

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) چیست؟

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یک روش درمانی غیرتهاجمی است که پالس‌های انرژی مغناطیسی را به طور مکرر به منطقه خاصی از مغز که مسئول کنترل خلق‌وخو است هدایت می‌کند. این پالس‌های مغناطیسی بدون هیچ دردی از جمجمه عبور کرده و سلول‌های مغز را تحریک می‌کنند که این امر می‌تواند ارتباط میان قسمت‌های مختلف مغز را بهبود بخشد. زمانی که این پالس‌ها طی فواصل زمانی منظم ارسال شوند تحت عنوان تحریک مغناطیسی مغز مکرر یا rTMS نامیده می‌شوند. نحوه کارکرد دقیق TMS واضح نیست؛ اما به نظر می‌رسد که تأثیرات پایداری بر روی عملکرد مغز دارد که می‌تواند علائم افسردگی را تسکین داده و خلق و خویتان را بهبود بخشد.

تحریک مغناطیسی مغز برخلاف شوک‌ درمانی، نیازی به هیچ نوع مسکن یا سپری نمودن دوره نقاهت پس از درمان نداشته و هیچ‌گونه عوارض جانبی بر روی حافظه و ادراک ندارد. در واقع، TMS برای بیشتر افراد عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای ضد افسردگی دارد.

تحریک مغناطیسی مغز در چه مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

روش تحریک مغناطیسی مغز فقط برای درمان اختلال افسردگی عمده تأیید شده است. هرچند که افسردگی عارضه‌ای قابل‌ درمان است؛ اما تحریک مغناطیسی مغز معمولاً زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که بی‌اثر بودن روش‌های درمانی استاندارد نظیر تکنیک‌های درمانی، دارویی و استراتژی‌های خودیاری به اثبات رسیده باشد و یا عوارض جانبی داروها بسیار شدید باشد.

با این‌ وجود، در بسیاری از کشور‌ها، روش تحریک مغناطیسی مغز برای بسیاری از دیگر عارضه‌های شایع به اثبات رسیده است که عبارتند از:

• اختلالات اضطرابی نظیر اختلال وسواس جبری OCD
• اختلال استرسی پس از حادثه (PTSD)
• توانبخشی در سکته مغزی
• اسکیزوفرنی
• بیماری پارکینسون
• بیماری آلزایمر
• درد مزمن
• اعتیاد به نیکوتین

تحریک مغناطیسی مغز حتی برای درمان عارضه‌های بدون تأیید نظیر وزوز گوش، فیبرومیالژیا، سندروم تورت (تیک)، اختلال طیف اوتیسم و مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) نیز نویدبخش بوده است.

در طول درمان TMS

در طول تحریک مغناطیسی مغز، پزشک بالینی از شما می‌خواهد که بر روی یک صندلی راحت بنشینید، گوش‌گیرهایی را در اختیارتان می‌گذارد و یک کویل مغناطیسی را بر روی سرتان نزدیک ناحیه‌ای از مغز می‌گذارد که گمان می‌رود در تعدیل حالات روحی دخیل است. در حالت افسردگی این ناحیه همان ناحیه قشر پیش پیشانی بوده که در زیر پیشانی‌تان می‌باشد.

سپس پالس‌های الکترومغناطیسی از طریق این کویل یا سیم‌پیچی هدایت می‌شود. این پالس‌های مغناطیسی به‌ راحتی از میان جمجمه سرتان عبور کرده و موجب ایجاد جریان‌های الکتریکی کوتاهی می‌شود که سلول‌های عصب را تحریک می‌نمایند.

• شما صدایی مانند صدای کلیک یا تق‌تق می‌شنوید و بر روی سرتان احساس ضربه یا سوزن سوزن شدن می‌کنید.
• ممکن است در طول انجام درمان و مدت کوتاهی پس از آن کمی احساس ناراحتی در پوست سر داشته باشید.

جلسات TMS درمانی

تحریک مغناطیسی مغز یک روش درمانی نسبتاً کوتاه، غیرتهاجمی و سرپایی است. که این امر بدین معناست که این شیوه شامل عمل جراحی نبوده، نیازی به مصرف آرام‌بخش یا ماده بیهوشی ندارد و پس از آن نیازی به سپری دوره نقاهت نمی‌باشد. شما در طول انجام درمان هوشیار و بیدار می‌مانید. TMS درمانی روشی غیرسیستماتیک است و این بدین معناست که برخلاف کاری که دارو‌های ضدافسردگی می‌کنند، هیچ‌گونه تأثیری بر روی دیگر نواحی بدنتان ندارد.

یک دوره درمانی معمول تحریک مغناطیسی مغز شامل جلسات روزمره (۵ بار در هفته) به مدت ۴ تا ۶ هفته می‌باشد. هرچند برخی از افراد پس از سپری دوره درمان اولیه، بازگشت مجدد جهت انجام دوره درمانی نگهدارنده را هرچند وقت یکبار مفید می‌دانند. هر جلسه TMS معمولاً حدود ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد؛ با این‌ حال برای برخی از دستگاه‌های جدید جلسات کوتاهی در حد ۳ دقیقه کافیست.

پس از درمان با TMS

پس از اتمام درمان به‌ وسیله تحریک مغناطیسی مغز، قادرید بلافاصله به امور روزمره خود برسید و تا محل کار یا منزلتان رانندگی کنید و طبق معمول به زندگی‌تان ادامه دهید.

خطرات و عوارض جانبی تحریک مغناطیسی مغز

تحریک مغناطیسی مغز برخلاف روش قدیمی تحریک مغز یعنی شوک‌ درمانی، هیچ‌گونه تأثیری بر روی حافظه و شفافیت ذهن ندارد. همچنین این روش درمانی از بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف آرام‌بخش که لازمه انجام ECT است نیز جلوگیری می‌کند. با این‌ حال، TMS خالی از عوارض جانبی نیست. بروز سردرد و ناراحتی در پوست سر به‌ صورت خفیف و معمول، شایع‌ترین عوارضی است که پیش می‌آید. این در حالیست که حدود نیمی از بیمارانی که بروز سردرد را گزارش می‌کنند، معمولاً بدن آن‌ها به خوبی نسبت به دارو‌های مسکن بدون نسخه واکنش نشان می‌دهد و این عوارض پس از دوره درمان کاهش می‌یابد.

حدود یک‌سوم بیماران در هنگام ارسال پالس‌های مغناطیسی، احساس درد در پوست سر یا اسپاسم صورت را گزارش می‌کنند که این عوارض با پایان دوره درمان کاهش می‌یابند. تغییر موضع کویل و تعدیل محل‌های تحریک‌سازی نیز می‌تواند به کمتر شدن این عوارض جانبی خفیف کمک کند.

احتمال بروز تشنج جدی‌ترین خطر TMS می‌باشد؛ اما احتمال بروز این خطر بسیار اندک و چیزی حدود ۰۰۱% می‌باشد. هرچند که فقط چند مورد دال بر بروز تشنج به دلیل درمان TMS وجود داشته است، با این‌ حال اگر احتمال بروز تشنج در شما زیاد است – به‌ عنوان‌ مثال اگر صرع یا سابقه آسیب‌دیدگی سر داشته باشید – بعید است که برای انجام این شیوه درمان مورد مناسبی باشید.

چه افرادی قادر به دریافت TMS نیستند؟

علاوه بر افراد مبتلا به بیماری صرع و افرادی که دارای سابقه خانوادگی ابتلا به تشنج هستند، افراد مبتلا به برخی از بیماری‌ها نیز برای TMS درمانی مناسب نمی‌باشند. از آنجا که در TMS از انرژی مغناطیسی استفاده می‌شود؛ لذا افرادی که به دلایلی فلز در سر یا گردن خود کار گذاشته‌اند قادر به دریافت این روش درمانی نمی‌باشند. افراد دارای بریس یا مواد پرکننده دندانی مستثنی هستند.

نمونه‌هایی از اشیایی که مانع از دریافت این روش درمانی می‌شوند عبارتند از:

• گیره یا کلیپس آنوریسم
• استنت‌ها
• تحریک‌کننده‌های عمقی مغز
• ایمپلنت‌های فلزی گوش یا چشم
• قطعات ترکش یا گلوله
• پیس میکر یا ضربان‌ساز مصنوعی قلب

دیگر عواملی که ممکن است مانع از دریافت TMS درمانی شوند عبارتند از:

• سابقه ابتلا به دیگر اختلالات بهداشت روان نظیر سوءمصرف مواد و روان‌پریشی
• آسیب مغزی ناشی از بیماری یا صدمه‌دیدگی نظیر تومور مغز، ضربه مغزی یا سکته مغزی