جابجایی و دررفتگی کشکک زانو: درمان، علائم و علت

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

کشکک زانو زمانی دچار دررفتگی می‌شود که به آن ضربه وارد شود و جابجا شود. دررفتگی کشکک می‌تواند به دلیل وارد آمدن ضربه‌ای قوی و مستقیم یا به دلیل حرکاتی که فشار زیادی به کشکک وارد می‌کنند رخ دهد. این آسیب در بین ورزشکارانی مانند فوتبالیست‌ها، بسکتبالیست‌ها و چوگان‌بازها رایج است. هنگامی که کشکک از شیاری که به طور معمول در آن قرار گرفته است خارج شود، دررفتگی رخ می‌دهد. کشکک دررفته می‌تواند به هر دو طرف زانو حرکت کند اما بیشتر به خارج از مفصل جاب به جا می‌شود.

دررفتگی کشکک در مقابل دررفتگی زانو

دررفتگی کشکک نباید با دررفتگی زانو اشتباه گرفته شود. یک کشکک دررفته تنها شامل جابجایی استخوان پَتِلا یا کاسه زانو (استخوان تختی که کشکک را در بر دارد) است. در حالی که در رفتگی مفصل زانو زمانی اتفاق می‌افتد که کل هم ترازی استخوان بزرگ ران (فمور) و استخوان ساق پا (تیبیا) به هم می‌ریزد.

دررفتگی و نیمه دررفتگی زانو به مراتب کمتر اتفاق می‌افتد و نسبت به دررفتگی کشکک، آسیب جدی‌تری است.اگر آسیب نیمه دررفتگی کشکک زانو بود، انجام فیزیوتراپی، استفاده از زانوبند و کفش طبی توصیه می شود.

آناتومی کشکک دررفته

کشکک در نقطه‌ای از مفصل زانو واقع شده است که استخوان ران (فمور) و استخوان ساق پا (تیبیا) به یکدیگر متصل می‌شوند. این کشکک در شیاری در استخوان ران، به نام شیار فمورال، قرار دارد و توسط یک رشته رباط و تاندون در این مکان نگه داشته می‌شود.

پدیده دررفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که کشکک از شیار فمورال خارج شده و در بالای مفصل زانو قرار بگیرد. این ممکن است باعث آسیب به غضروف و بافت‌های نرم اطراف کشکک شود، زمانی که به استخوان برخورد می‌کند.

اگر فرد حس کند که نمی‌تواند بعد از دررفتگی به طور صحیح ایستاده و حرکت کند، احتمال آسیب به ساختارهای دیگر مفصل زانو نیز وجود دارد. در این صورت، مهم است که فوراً به پزشک مراجعه کند تا تشخیص دقیق و درمان مناسب دریافت کند.

علل شایع دررفتگی کشکک زانو

یک یا ترکیبی از موارد میتواند علت دررفتگی کشکک زانو باشد:

وارد آمدن ضربه مستقیم به زانو. زمانی که مفصل زانو با نیروی زیادی با شخص یا شیء دیگری برخورد کند، ضربه وارده به مفصل می‌تواند باعث دررفتگی کشکک زانو شود.

فشار بیش از حد ناشی از حرکت. هنگامی که یک ورزشکار در سرعت بالایی در یک جهت در حال حرکت است و در حالی که پایش روی زمین قرار دارد به سرعت مسیر حرکت خود را تغییر دهد، مفصل زانویش متحمل فشار بسیار زیادی می‌شود. در مواردی که فشار وارده خیلی زیاد باشد، ممکن است کشکک زانو دچار دررفتگی شود.

جنسیت. زنان نسبت به مردان بیشتر در خطر عارضه دررفتگی کشکک زانو هستند، زیرا در اکثر موارد باسن زنان پهن است و این باعث می‌شود استخوان‌های زانو به سمت داخل کج شوند و با زاویه‌ی بیشتری به زانو متصل شوند.

ضعیف بودن عضلات ساق پا. افرادی که عضلات ساق پایشان ضعیف است یا در همان پا عدم تعادل قدرت دارند، ممکن است یک فشار غیرضروری به مفصل زانویشان وارد شود و خطر دررفتگی کشکک را افزایش دهد.

بلندی قد. ممکن است ورزشکارانی که فوق‌العاده قد بلند هستند بیشتر در خطر دررفتگی کشکک زانو باشند.

همتراز نبودن یا بالا قرار گرفتن کشکک. اگر کشکک یک ورزشکار همتراز نباشد یا به طوری غیرضروری در بالای شیار فمورال قرار گرفته باشد، ممکن است آن فرد بیشتر متحمل دررفتگی کشکک زانو شود.

آسیب‌های قبلی. دررفتن زانو در گذشته یا دیگر آسیب‌های ضربه‌ای که مفصل زانو را ضعیف می‌کنند، ممکن است احتمال دررفتگی کشکک را افزایش دهد.

اضافه وزن. برای افرادی که به شدت اضافه وزن دارند یا چاق هستند، حتی بدون وارد آمدن آسیب یا نیروی بیش از حد، احتمال دارد دررفتگی کشکک رخ دهد. در آنچه که به عنوان دررفتگی با سرعت کم شناخته شده است، زانو توسط وزنی که از بدن تحمل می‌کند مضمحل می‌شود و در می‌رود.

علائم دررفتگی کشکک زانو

عدم تحرک. در صورتی که کشکک از جا دررفت، ممکن است ساق پا در یک موقعیت خم گیر کند و باعث دشواری حرکت کردن شود.

ضعیف شدن زانو. هنگامی که روی پای آسیب‌دیده فشار وارد شود، ممکن است زانو تاب نیاورد و قادر نباشد وزن بدن را تحمل کند.

تغییر موقعیت استخوان کشکک. در دررفتگی‌های متوسط تا شدید، کشکک نه تنها حرکت می‌کند و از مفصل زانو دور می‌شود بلکه به طور کامل از موقعیت خود به بیرون ساق پا تغییر مکان می‌دهد.

تحرک پذیری بیش از حد کشکک. در مواردی که استخوان کشکک جابجا شده است اما از جلوی زانو دور نمی‌شود، ممکن است فرد قادر باشد به راحتی کشکک را در اطراف جلوی مفصل زانو با یک دامنه حرکت گسترده حرکت دهد. گاهی اوقات تحرک پذیری بیش از حد کشکک نشان از «لَق شدن زانو» است.

درد داشتن در هنگام ایستادن. در هنگامی که شخص سعی می‌کند بایستد یا فشاری روی مفصل زانو وارد کند، ممکن است دررفتگی کشکک علت درد جلو زانو می شود.

حساسیت به لمس کردن. معمولاً لمس کردن کشکک دررفته باعث درد گرفتن آن خواهد شد.

کبودی. ممکن است در طول فرایند بهبودی رو و اطراف کشکک زانو کبود شود؛ به خصوص اگر آسیب واردشده ناشی از یک ضربه مستقیم یا یک نیروی غیر تیز باشد.

ورم کردن. ممکن است کشکک زانو ورم کند، که با نام «آب آوردن زانو» نیز شناخته می‌شود. این عارضه هنگامی پدیدار می‌شود که بعد از وارد آمدن ضربه، مایعات اضافی در اطراف کشکک محبوس شود.

تشخیص دررفتگی کشکک زانو

اگرچه ممکن است دررفتگی شدید کشکک با چشم غیرمسلح نیز قابل‌مشاهده باشد، اما پزشکان برای تعیین و شدت دررفتگی از یک فرایند تشخیصی جامع استفاده می‌کنند.

سوابق بیمار

برای تشخیص احتمال وجود آسیب در نتیجه دررفتگی کشکک در زانو، پزشک از بیمار سؤالاتی مطرح می‌کند. در طول گفتگو در مورد سوابق بیمار، پزشک یک مرحله از معاینه فیزیکی را آغاز می‌کند. انجام هر دو این فرایندها به صورت همزمان به پزشک این امکان را می‌دهد که در مورد علائم فیزیکی حاضر نیز سؤالاتی دقیق مطرح کند.

معاینه فیزیکی

معاینه روی تشخیص آسیب متمرکز خواهد شد:

• اینکه زانو از پهلو به خارج یا داخل ساق پا حرکت کرده است یا خیر.
• آیا تورم موجود ناشی از آسیب داخلی است.
• آیا کبودی حاضر ناشی از ضربه فیزیکی است.
• آیا بیمار قادر به دراز کردن کامل پایش هست یا خیر.

معاینه فیزیکی در تشخیص اینکه آیا در زمان دررفتگی، صدمات دیگری هم به زانو وارد شده است یا نه، نیز مؤثر است.

تصویربرداری

تصویربرداری در تشخیص دررفتگی کشکک و تعیین شدت آسیب نقش مهمی دارد.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی). این نوع تصویربرداری با امواج مغناطیسی قوی کار می‌کند و از بافت اطراف ناحیه آسیب‌دیده یک تصویر واضح بدست می‌دهد. در صورتی که پزشک مشکوک باشد به این باشد که در حین دررفتگی کشکک رباط، تاندون یا غضروف داخل زانو نیز آسیب دیده است، به احتمال زیاد دستور به انجام تست ام آر آی خواهد داد.

تصویربرداری اشعه ایکس.این نوع تصویربرداری به پزشک این امکان را می‌دهد که یک تصویر واضح از ساختار استخوان مفصل زانو را به دست آورد. در مواردی که دررفتگی به شدت افزایش یافته باشد، تورم ممکن است به حدی شدید باشد که بدون استفاده از تصویر اشعه ایکس، محل کشکک قابل تشخیص نباشد. همچنین، با استفاده از تصویر اشعه ایکس، می‌توان به صورت دقیقتر بررسی کرد که آیا در حین دررفتگی هر گونه شکستگی رخ داده است یا خیر.

درمان دررفتگی کشکک

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی. ممکن است برای رفع درد و التهاب، مصرف داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن تجویز یا توصیه شود.

مسکن‌ها (مانند استامینوفن). ممکن است برای تسکین درد شدید، مصرف داروهای ضد درد که خواص ضدالتهابی ندارند توصیه شود.

تکنیک RICE. به عنوان اولین واکنش درمانی نسبت به جراحت، به بیمار توصیه خواهد شد استراحت کند، روی محل آسیب‌دیده یخ بگذارد، آن را فشرده‌سازی کند و بالا نگه دارد.

(RICE مخفف استراحت، یخ گذاشتن، فشار و بالا نگاه داشتن است که یکی از درمان‌های متداول برای آسیب‌های ورزشی است).

کاهش. گاهی اوقات با حرکت کردن ساق پا، کشکک به جای خود برمی‌گردد. اگر این اتفاق نیفتد، ممکن است پزشک سعی کند با دست کشکک را حرکت دهد و در همان حال به تدریج پا را خم کند تا زمانی که صاف شود.

خالی کردن مفصل از مایعات اضافی. ثقدر صورتی که مقدار زیادی مایع اضافی در مفصل زانو وجود داشته باشد، ممکن است پزشک با استفاده از یک سرنگ مایع اضافی را از مفصل بیرون بکشد.

عدم تحرک. به منظور جلوگیری از دررفتن مجدد کشکک زانو یا وارد آمدن آسیب به آن، ممکن است به مدت یک دوره زمانی پای بیمار در گچ یا آتل قرار داده شود.

عصا. ممکن است بیمار به منظور کاهش وارد آمدن فشار به مفصل زانو و کشکک از عصا استفاده کند.

فیزیوتراپی. مداخله‌های رایج برای درمان دررفتگی کشکک زانو عبارت است از:

• درمان دستی (MTT): روش‌های درمان دستی مانند ماساژ بافت نرم و موبیلیزاسیون (متحرک‌سازی) مفصل توسط متخصص طب فیزیکی به منظور کاهش درد و تحریک تاندون یا بافت نرم و کمک به بازیابی توانایی حرکتی پس از یک دوره استراحت مطلق و عدم فعالیت انجام می‌شود. باید از انجام دادن حرکت‌هایی که زانو را در موقعیتی مشابه وضعیت دررفتگی (نشانه چسبندگی) قرار می‌دهد، خودداری کرد.
• ورزش درمانی (TE): ورزش با هدف تقویت عضلات زانو و افزایش پایداری کشکک زانو توصیه می‌شود. عضلات قدامی و چرخاننده داخلی زانو بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
• بازآموزی عصبی عضلانی (NMR): این درمان با هدف بازیابی پایداری و با بازآموزی پایین‌تنه شروع می‌شود تا پایداری مفصل و مکانیک و تکنیک حرکتی (برای مثال پریدن) در زمان به‌کارگیری روزمره پایین‌تنه بهبود یابد.
• مدالیته‌هایی مانند اولتراسوند، تحریک الکتریکی، یخ، لیزر سرد و روش‌های دیگر برای کاهش درد و التهاب زانو و تاندون‌ها توصیه می‌شود.
• برنامه درمان خانگی شامل تمرین‌های تقویتی، کششی و پایداری و راهنمایی‌های مفید برای انجام وظایف روزمره و ارتقاء به سطح عملکردی بالاتر

زانوبند. ممکن است پزشک به ورزشکار توصیه کند در هنگام از شروع مجدد انجام مسابقات ورزشی، از زانوبندهای محافظ استفاده کند.

عمل جراحی. در مواردی که دررفتگی کشکک به شدت گسترده است و باعث آسیب به رباط‌ها، تاندون‌ها یا غضروف‌های اطراف زانو می‌شود، ممکن است نیاز به انجام عمل جراحی باشد. این عمل جراحی معمولاً به منظور جا انداختن کشکک و یا ترمیم دیگر ساختارهای مفصل زانو انجام می‌شود. جراحی‌های رایج برای دررفتگی کشکک عبارتند از:

• جراحی آرتروسکوپی:
  در این نوع جراحی، پزشک از دستگاه آرتروسکوپ (یک لوله نازک با دوربین) برای مشاهده دقیق مفصل زانو استفاده می‌کند. سپس با استفاده از ابزارهای کوچک، کشکک را به مکان اصلی خود بازمی‌گرداند و هرگونه آسیب به ساختارهای اطراف را ترمیم می‌کند.
• جراحی ترمیمی:
  در مواردی که آسیب به رباط‌ها یا تاندون‌ها اتفاق افتاده باشد، جراحی ترمیمی انجام می‌شود. در این عمل، پزشک به تعویض یا ترمیم رباط‌ها و تاندون‌ها می‌پردازد تا استحکام و استقرار مفصل زانو بهبود یابد.

با انجام این عملیات جراحی، امکان بهبود و بازگشت به فعالیت‌های روزمره برای فرد ممکن می‌شود. انتخاب نوع جراحی بستگی به میزان آسیب و نیازهای خاص هر بیمار دارد که پزشک معالج مسئول انتخاب مناسب‌ترین روش خواهد بود.