آرتروز مچ دست: علت و درمان

آرتروز ناشي از فرسودگي و کار زياد مفاصل (استئوآرتروز)، يکي از عوارض شايع در مورد مفصل مچ دست مي‌باشد.که باعث درد میشود و باید به درمان درد مچ دست رسیدگی کرد. استئوآرتروز خود به دو نوع اوليه و ثانويه تقسيم مي‌شود که نوع اوليه آن بدون وجود هيچ دليل شناخته شده‌اي رخ مي‌دهد و نوع ثانويه آن در اثر يک عامل مشخص به وجود مي‌آيد. شايع‌ترين عواملي که باعث بروز استئو آرتروز مچ دست مي‌شوند شامل سابقه آسيب‌ديدگي قبلي مفصل مچ دست مخصوصاً شکستگي استخوان آن (آسيب‌هاي درون- مفصلي) و آسيب‌ديدگي رباط مفصل مي‌باشد.

علت بروز آرتروز مچ دست

---

مفصل‌هاي بدن ما در حالت طبيعي به وسيله آستري از جنس غضروف پوشانده شده‌اند و با مقدار کمي از يک مايع مفصلي که به طور مداوم در حال بازسازي و نو شدن است، روغنکاري و لغزنده مي‌شوند. اما اين لايه غضروفي محافظ مفصل ممکن است به خاطر عوامل مختلفي از جمله فرسودگي و کار زياد، استعداد ارثي و يا بروز ناهنجاري‌هاي ساختاري در مفصل مانند شکستگي استخوان آن در گذشته و يا انجام عمل جراحي بر روي مفصل، به تدريج نازک‌تر شود و از بين برود. وقتي که غضروف‌هاي مفصلي از بين مي‌روند، استخوان‌هاي واقع در آن مفصل در تماس مستقيم با يکديگر قرار مي‌گيرند و شروع به ساييده شدن مي‌کنند. اين حالت الزاماً باعث دردناک شدن مفصل نمی‌شود، اما ممکن است با درد و ناراحتی هم همراه باشد. مفصل آسیب‌دیده سعی می‌کند که با تشکیل مقدار بیشتری از استخوان جدید در لبه‌های استخوان‌ها و تولید مایع مفصلی بیشتر، از خود در برابر این عوارض محافظت نماید. در نتیجه، مفصل سخت و متورم می‌شود.

آزمایش‌های تشخیصی

---

آزمایش‌های تشخیصی (که در اصطلاح پزشکی به آن بررسی‌های تشخیصی گفته می‌شود) شامل عکسبرداری با اشعه ایکس، اسکن، آزمایش خون و تست‌های الکتریکی مربوط به دست (با عنوان نوروفیزیولوژی یا EMG) می‌باشد. این آزمایش‌ها برای تأیید تشخیص پزشک بعد از آنکه بیمار علائم و شرح حال خود را برای پزشک بیان کرده و مورد معاینه قرار گرفته است، انجام می‌گیرد.

معمولاً با شنیدن شرح حال بیمار و انجام معاینات لازم می‌توان این عارضه را به طور قطعی تشخیص داد. در بعضی از موارد، یک عکسبرداری با اشعه ایکس در همان روز مراجعه بیمار انجام می‌شود تا شدت آسیب‌دیدگی مفصل از این طریق مشخص شود. البته نتایج حاصل از عکس‌های اشعه ایکس در بعضی از بیماران همبستگی بالایی با شدت علائم این عارضه ندارد، به طوری که ممکن است در تصاویر اشعه ایکس تغییرات اندکی در وضعیت مفصل مشاهده شود، در حالی که علائم عارضه در بیمار خیلی شدید است و یا برعکس، شدت علائم در بیمار کم ولی تغییرات مشاهده شده در عکس زیاد باشد.

درمان

---

روش‌های درمانی مرسومی که در حال حاضر برای آرتروز دست و درد مچ دست مورد استفاده قرار می‌گیرد شامل برخی از روش‌های پزشکی به شرح زیر است:

مصرف داروهای مسکن (آنالژزیک)

داروهای مسکن به خصوص آن دسته از داروها که خاصیت ضد التهابی دارند، از قبیل ایبوپروفن (نوروفن) و دیکلوفناک (ولتارول) می‌توانند در تسکین درد مچ دست بسیار مؤثر باشند. این داروها را می‌توان به صورت ژل بر روی مچ دست مالید و آن را ماساژ داد و یا در صورتی که بیمار مشکل هضم آن را نداشته باشد، به صورت قرص‌های خوراکی مصرف کرد.

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی

این داروها برای تسکین درد و التهاب ناشی از آرتروز استفاده می‌شوند. عملکرد این داروها از طریق بلوکه کردن مواد هورمون مانندی به نام پروستاگلاندین‌ها است که در ایجاد درد و التهاب نقش دارند.

تزریق استروئید

در این روش، یک داروی استروئیدی با ماندگاری طولانی مانند دپومدرون یا تریامسینولون همراه با مقدار کمی از یک داروی بی‌حسی موضعی مستقیماً به داخل مفصل در قسمت زیر شست دست تزریق می‌شود. بدن ما به طور طبیعی برای کمک به رفع التهاب، استروئید تولید می‌کند. به نظر می‌رسد که سازوکار تأثیر استروئیدهایی که در مفصل تزریق می‌شوند نیز به همین صورت باشد.

تزریق‌های نقطه‌ای

ممکن است سوزن‌کاری در محل مچ دست باعث آزاد شدن پتاسیم داخل سلولی در این موضع شود و در نتیجه آن، سلول‌های عصبی از حالت قطبی و حساس خارج شوند و توانایی انتقال پیام عصبی در آنها دچار اختلال گردد. تزریق مایع در داخل مفصل می‌تواند باعث رقیق شدن مواد تحریک کننده اعصاب مانند نوروترانسمیترها شود. علاوه بر آن، این کار باعث افزایش گردش خون در محل فرو بردن سوزن‌ها می‌شود که در نتیجه آن، متابولیت‌های موضعی با کارایی بیشتری از محل مفصل دفع شده و انرژی ذخیره موضعی در مفصل افزایش پیدا می‌کند.

اوزون درمانی

اوزون فعال‌ترین شکل اکسیژن است که به نظر می‌رسد توانایی القاء ترمیم و بازسازی بافت‌ها، مفاصل، رباط‌ها و تاندون‌های آسیب دیده را دارد. گاز اوزون یک عامل درمانی پرولیفراتیو قوی است که باعث تحریک سلول‌هایی می‌شودکه بافت‌های جدید و سالم مانند غضروف مفصلی، تاندون‌ها و رباط‌ها را ایجاد می‌کنند. اوزون باعث القاء بهبودی و پایان دائمی درد می‌شود. پرولوزون می‌تواند یک نتیجه درمانی را ایجاد کند، با فرض این که هر عامل دیگری از جمله عفونت، مشکل در راه رفتن، نواقص حرکتی، کمبود مواد مغذی و غیره با موفقیت مدیریت می‌شوند.

استفاده از آتل و بریس

آتل‌ها وبریس‌هایی که از جنس نئوپرن، فلز یا مواد دیگری ساخته شده‌اند، برای درمان آرتروز و سایر آسیب‌دیدگی‌های مربوط به مچ و انگشتان دست مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال ممکن است آتل‌هایی که مچ دست را ثابت و بی‌حرکت نگه می‌دارد، برای استفاده بیمار در هنگام شب تجویز شود تا سوزش و بی‌حسی ناشی از سندرم تونل کارپل را برطرف نموده و یا پشتیبانی کافی از مچ دست برای تسکین علائم آرتروز به عمل آورد. آتل‌های مخصوص انگشتان دست را نیز می‌توان برای درمان شکستگی یا دررفتگی انگشتان و نیز برای جلوگیری از تغییر شکل انگشت‌ها در بیماران مبتلا به آرتروز روماتیسمی استفاده کرد. آتل‌ها و بریس‌ها ممکن است به صورت آماده و از قبل طراحی شده باشد و یا به صورت سفارشی توسط پزشک درمانگر، طراحی و ساخته شود.

فیزیوتراپی

این روش درمانی می‌تواند شامل مراحل زیر باشد:

• یک برنامه ورزشی شامل حرکات اختصاصی برای مچ دست
• توصیه روش‌های کلی برای افزایش قابلیت عملکرد مچ دست و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از حرکات ورزشی
• استفاده از درمان‌های فیزیکی از قبیل گرما، بسته‌های یخ، دستگاه تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)، ماساژ، درمان‌های دستی، طب سوزنی و تپینگ برای تسکین درد
• ارائه ادوات یا آتل‌هایی برای کمک به راه رفتن و حرکت کردن بدون نیاز به کمک دیگران

ماساژ درمانی و ماساژ عمیق

ماساژ محافظت شده با نوک انگشتان و ماساژهای مرسوم، معمولاً در درمان آسیب‌دیدگی رباط‌های جانبی و شعاعی مفاصل مؤثر هستند. البته روش‌های ماساژ درمانی و تزریق درمانی که در بالا به آن اشاره شد، هر دو باید همراه با ورزش‌های درمانی انجام شوند تا همزمان با بهبود آسیب‌دیدگی مچ دست، دامنه حرکتی آن نیز به طور کامل بازیابی و حفظ شود. از درمان‌های دستی هم می‌توان برای رفع آثار زخم و جراحت بافت استفاده کرد. این روش معمولاً همراه با ماساژ درمانی انجام می‌شود تا میزان گردش خون در موضع آسیب‌دیده را نیز افزایش دهد.

درمان دستی

در این روش سعی می‌شود که قابلیت حرکت مفصل مچ دست با انجام یک حرکت مخصوص و وارد آوردن نیرو بر روی مفصل، به طور کامل بازیابی شود. ممکن است این کار در شرایط بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی بیمار انجام شود، زیرا حرکت دادن مچ دست بعد از آنکه به مدت طولانی بی‌حرکت بوده و مفصل آن دچار چسبندگی شده است، می‌تواند با درد شدیدی همراه باشد.

طب سوزنی

طب سوزنی می‌تواند درد دست و درد مچ دست را به طریق مشابهی درمان نماید. استفاده از این روش باعث افزایش گردش خون و رفع اسپاسم عضلات می‌شود. افزایش گردش خون در نتیجه استفاده از روش‌های طب سوزنی موجب رسیدن خون تازه و اکسیژن بیشتر به موضع آسیب‌دیده می‌شود و بهبودی آن را سرعت می‌بخشد. همچنین بعضی از نقاط بدن که طب سوزنی بر آنها تمرکز دارد، در برطرف کردن درد تأثیر زیادی دارند.

اولتراسوند درمانی

درمان با اولتراسوند به معنی آن است که از امواج صوتی برای برطرف کردن درد و معلولیت استفاده شود. در این روش، یک ابزار دستی که سر گرد دارد، بر روی پوست مچ دست کشیده می‌شود. مقداری ژل اولتراسوند هم بر روی نوک ابزار دستگاه و روی پوست مچ دست مالیده شده تا هم به حرکت راحت ابزار دستی بر روی پوست و هم به رسیدن امواج صوتی به محل دقیق آسیب‌دیدگی کمک نماید.

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)

در سيستم عصبي بدن، درد از طريق رشته‌هاي عصبي کوچکي به نام رشته‌هاي C منتقل مي‌شود، در حالي که ساير احساسات از طريق رشته‌هاي بزرگتري در بدن انتقال پيدا مي‌کنند. جريان‌هاي الکتريکي هم به وسيله رشته‌هاي عصبي بزرگ، حس مي‌شوند و انتقال پيدا مي‌کنند. درگير شدن رشته‌هاي بزرگ در انتقال جريان الکتريکي باعث مي‌شود که اين رشته‌ها جاي رشته‌هاي کوچک را بگيرند و به اين ترتيب، رشته‌هاي کوچک ديگر امکان منتقل کردن پيام درد را نخواهند داشت و در نتيجه درد موضع مورد نظر، ساکت خواهد شد. علاوه بر آن، جريان الکتريکي باعث تحريک سيستم عصبي مي‌شود و احتمالاً مغز را وادار به آزاد کردن اندورفين‌ها و انکفالين‌ها مي‌کند. اندورفين‌ها و انکفالين‌ها مواد مخدر- مانندي هستند که موجب تسکين درد مي‌شوند.

ورزش‌ها

هفت ورزش اختصاصي دست براي تسکين درد ناشي از آرتروز

مشت کردن

دست چپ خود را مستقيم بالا ببريد و سپس به آرامي دست خود را مشت کنيد و انگشت شست را در طرف خارج دست قرار دهيد. دقت کنيد که اين کار را به آرامي انجام دهيد و اصلاً به دست خود فشار نياوريد. سپس به آرامي دست خود را باز کنيد تا انگشتان شما دوباره به حالت صاف و کشيده دربيايد.

خم کردن انگشت‌ها

براي شروع، دست خود را مانند حرکت قبلي، صاف بلند کنيد. انگشت شست خود را به طرف کف دست خم کنيد و چند ثانيه به همين حالت نگه داريد. سپس آن را باز کنيد و اين بار انگشت نشانه را به طرف کف دست خم کنيد. اين حالت را هم چند ثانيه نگه داريد و بعد انگشت خود را باز کنيد.

خم کردن انگشت شست

دست خود را صاف بگیرید و انگشت شست را به طرف کف دست خم کنید. سعی کنید نوک انگشت شست را به طرف پایین انگشت کوچک بکشید. این حالت را به مدت یک یا دو ثانیه نگه دارید و سپس شست را به حالت اول برگردانید.

یک حلقه بسازید

دست خود را صاف به طرف بالا بگیرید و سپس همه انگشتان خود را به طرف داخل خم کنید تا نوک انگشت‌ها به هم برسند و یک حلقه تشکیل دهند. این حالت را چند ثانیه نگه دارید و سپس دوباره انگشت‌ها را صاف کنید.

خم کردن روی میز

تیغه دست خود را از طرف انگشت کوچک دست بر روی میز بگذارید و انگشت شست را مستقیم به طرف بالا نگه دارید. در حالی که شست خود را بدون حرکت به طرف بالا نگه داشته‌اید، چهار انگشت دیگر را به طرف داخل خم کنید تا دست شما به شکل حرف L دربیاید. این حالت را چند ثانیه حفظ کنید و سپس انگشتان خود را باز کنید تا به حالت اول برگردد.

بلند کردن انگشت

کف دست خود را صاف روی میز بگذارید. از انگشت شست شروع کنید و همه انگشتان را یکی یکی از روی میز بلند کنید. هر انگشت را به مدت یک یا دو ثانیه بالا نگه دارید و سپس آن را پایین بیاورید. همین حرکت را با همه انگشتان دست چپ خود هم انجام دهید.

کشش مچ دست

فراموش نکنید که مچ دست‌های شما هم ممکن است در اثر آرتروز دست، خشک و سفت شود. برای ورزش دادن مچ دست، دست خود را مستقیم در جلوی بدن نگه دارید و کف دست را به طرف پایین بگیرید. سپس با دست چپ خود، دست راست را به آرامی به طرف پایین فشار بدهید تا جایی که نیروی کشش را در مچ دست و ساعد خود احساس کنید. این حالت را چند ثانیه نگه دارید و سپس به حالت اول برگردانید. این حرکت را 10 بار تکرار کنید و سپس همین کار را با دست چپ انجام دهید.

ورزش‌هایی برای تقویت ماهیچه‌ها

کشش عضله برون گرداننده کوتاه با کمک همراه

برای انجام این حرکت باید یک نفر دیگر یا خود درمانگر به شما کمک کند و عضلاتی که مچ دست را می‌چرخانند را بکشد (مچ دست شما را بچرخاند).

ورزش انگشتان با کش لاستیکی

ورزش با کش لاستیکی یک راهکار بسیار خوب برای تقویت عضلات کشنده انگشتان است که اغلب به منظور درمان عارضه آرنج تنیس بازان استفاده می‌شود، زیرا دقیقاً همان عضلاتی که باعث درد آرنج می‌شوند مسئول کنترل کشیدگی انگشتان هم هستند.

حرکات کششی طولانی مچ دست

این ورزش به افزایش دامنه حرکت مچ دست به طرف داخل و بالا کمک می‌کند. حرکت رو به داخل مچ دست به صورت چرخاندن دست به گونه‌ای است که کف دست به طرف سطح زمین قرار بگیرد.

ورزش خمیر بازی

از حرکات خمیر بازی می‌توان برای تقویت عضلات کوچک مچ و کف دست استفاده کرد. این ورزش برای درمان علائم آسیب‌دیدگی‌هایی از قبیل شکستگی هر یک از استخوان‌های کوچک دست و یا دررفتگی مچ، شست و انگشتان مفید می‌باشد.

چرخاندن عضله زند زیرین و زند زبرین

این حرکت به صورت کج کردن مچ از یک طرف به طرف دیگر انجام می‌شود.

کشیدن مچ دست

ورزش‌های کشیدن مچ دست به ندرت در برنامه‌های آموزش کار با وزنه استفاده می‌شود. البته این ورزش برای توانبخشی و بهبود آسیب‌هایی از قبیل آرنج تنیس بازان و دررفتگی‌ها یا شکستگی‌های مچ دست بسیار خوب است.

خم کردن مچ دست

این حرکت خم کردن مچ دست را می‌توان با استفاده از یک دمبل و یا با یک کش مقاوم انجام داد. این ورزش برای تقویت عضلات خم کننده مچ در قسمت جلوی ساعد به ویژه بعد از مصدومیت‌های ناحیه مچ و آرنج دست، بسیار خوب است.