فهرست مطالب
تاریخ: ۱۵ آبان ۱۴۰۲
پرش عضله یک تجربه ناراحتکننده و آزاردهنده است. اما چرا پرش عضله رخ میدهد؟ آیا این ممکن است نشانهای از بیماری زمینهای باشد؟ پرش عضلانی به انقباض غیرارادی فیبرهای تشکیلدهنده عضله اطلاق میشود. عصبها مسئول کنترل فیبرهای عضلانی هستند. وقتی عصب تحریک میشود یا آسیب میبیند، فیبرهای عضلانی به طور ناخواسته انقباض میکنند و این باعث پرش عضله میشود. پرش عضله عموماً در زیر پوست مشاهده میشود. دلایل متعددی برای پرش عضله وجود دارد که در این مقاله به آنها پرداخته میشود. اغلب علتهای پرش عضله بیخطر و بیضرر هستند، اما گاهی اوقات پرش عضله علت جدیتری دارد. همچنین در این مقاله به روشهای درمان و پیشگیری از پرش عضله پرداخته میشود. نکته مهم آن است که برای درمان پرش عضله حتماً به یک پزشک ماهر و با تجربه مراجعه کنید که اطلاعات کاملی درباره روشهای درمان و مدیریت عوارض دارد. این کار باعث کاهش عوارض جانبی و خطرات احتمالی میشود و همچنین دوره نقاهت پس از درمان را کوتاهتر میکند.
انواع پرش عضله
سه نوع پرش عضله وجود دارد که هر کدام ویژگیهای منحصربهفرد خود را دارد.
اسپاستیسیتی
اسپاستیسیتی به گرفتگی، سفتی، انقباض و اسپاسم عضلانی گفته میشود که میتواند مداوم یا ناگهانی باشد؛ برخی این عارضه را با عنوان پرش توصیف میکنند. اسپاستیسیتی یکی از علائم شایع MS است و غالباً یک یا هر دو پا را درگیر میکند. اسپاستیسیتی پیامد مختل شدن انتقال سیگنالها بین نورونهای حرکتی فوقانی و تحتانی است. به عبارت دیگر انتقال عصبی از مغز و نخاع به عصبهای کنترلکننده عضلات مختل میشود.
عارضههای زیر نیز میتواند علت اسپاستیسیتی باشد:
- آدرنولکودیستروفی (ALD)؛
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS، بیماری لو گهریگ)؛
- آسیب مغزی؛
- فلج مغزی؛
- آنسفالیت؛
- مننژیت؛
- فنیل کتونوری (بیماری PKU)؛
- ضایعه نخاعی؛
- سکته مغزی و
- آسیب مغزی در اثر سانحه.
کلونوس
کلونوس به پرش یا تشنج مداوم عضلات گفته میشود و تصور میشود که مانند اسپاستیسیتی نتیجه اختلال در انتقال عصبی باشد که یکی از ویژگیهای MS است.برای مثال رفلکس پرش یا لرزش عادی مچ پا در اثر ابتلا به کلونوس به صورت بیشفعال درمیآید و عضله کنترلکننده مچ پا به صورتی ریتمیک و غیرقابلکنترل میلرزد.در موارد شدیدتر رفلکس پرش زانو بیشفعال میشود و عضله کنترلکننده زانو به صورتی ریتمیک و غیرقابلکنترل میلرزد.
از دیگر دلایل کلونوس میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)؛
- تومور مغزی؛
- فلج مغزی؛
- پاراپرزی اسپاستیک ارثی؛
- عفونتهایی مانند مننژیت یا آنسفالیت؛
- نارسایی کلیه؛
- نارسایی کبد؛
- وارد شدن آسیبهای مهم به عصبهای مغز یا نخاع و
- سکته مغزی.
فاسیکولاسیون
نورونهای حرکتی تحتانی سیگنالهای عصبی را از نخاع به عضلهها منتقل میکنند. انتقال سیگنالهای عصبی در نهایت به ضعیف شدن و تحلیل رفتن عضلات منجر میشود و مشکل پرش غیرقابلکنترل عضله موسوم به فاسیکولاسیون در کنار ضعیف شدن و تحلیل رفتن عضلات بروز مییابد.فاسیکولاسیون یکی از علائم بارز بیماریهایی مانند ALS است که نورونهای حرکتی تحتانی را درگیر میکند. سندرم پس از فلج اطفال، آتروفی عضلانی نخاعی (SMA) و آتروفی پیشرونده عضلانی نیز از جمله دیگر بیماریهای نورونهای حرکتی تحتانی هستند که باعث فاسیکولاسیون میشوند.بسیار به ندرت پیش میآید که ام اس نورونهای حرکتی تحتانی را درگیر کند، به همین دلیل است که فاسیکولاسیون معمولاً از علائم ام اس نیست.فاسیکولاسیون، علاوه بر بیماریهای عصبی، میتواند جزء علائم عارضهها و بیماریهای خاص غیرمرتبط با سیستم عصبی نیز باشد؛ از جمله این بیماریها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرکاری غده تیروئید؛
- پرکاری یا کمکاری غده پاراتیروئید؛
- ناهنجاریهای الکترولیتی: مانند پایین بودن مقدار فسفات یا بالا بودن مقدار کلسیم؛
- بیماری شدید کلیوی و
- کمبود مواد مغذی مانند کمبود ویتامین D، ویتامین B12، منیزیم و پتاسیم.
دلایل پرش عضله
عارضههای مختلفی میتواند دلیل پرش عضله باشد. پرش عضله خفیف و کماهمیت معمولاً مرتبط با سبک زندگی است و علتش چندان جدی نیست. اما پرش عضله شدیدتر غالباً پیامد ابتلا به عارضهای جدی است.
دلایل کماهمیت
از دلایل شایع پرش عضله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ورزش و فعالیت بدنی: لاکتیک اسید حین ورزش کردن در عضلهها جمع میشود. پرش عضله ناشی از تجمع لاکتیک اسید عموماً بازوها، پاها و کمر را درگیر میکند؛
- استرس و اضطراب: مشکلات سلامت روان به علائم فراوانی دامن میزنند که بعضی از آنها نمود جسمی هم دارد. یکی از علائم استرس و اضطراب عارضهای است که غالباً با اصطلاح «تیک عصبی» از آن یاد میشود. پرش عضله ناشی از استرس و اضطراب میتواند در هر یک از عضلات بدن حس شود؛
- محرکها: زیادهروی در مصرف کافئین و محرکهای دیگر میتواند باعث پرش هر کدام از عضلات بدن شود؛
- کمبود مواد مغذی: مصرف نکردن بعضی از مواد مغذی به حد کافی موجب اسپاسم یا گرفتگی عضله، بهویژه عضلات پلک، ساق پا و دست میشود. کمبود ویتامین دی، ویتامین بی و کلسیم از جمله کمبودهای شایعی هستند که میتوانند علت پرش عضله باشند؛
- کاهش آب بدن: کاهش آب بدن یکی از دلایل انقباض و پرش عضله، بهویژه در عضلات بزرگتر بدن، مانند پا، بازو و بالاتنه است؛
- نیکوتین: مصرف سیگار و دخانیات دیگر، یکی از دلایل پرش عضله، بهویژه عضلههای پاست؛
- تحریک: تحریک پلک یا ناحیه سطحی چشم میتواند باعث اسپاسم عضلههای پلک یا ناحیه دور چشم شود؛
- واکنش شدید به داروهای خاص: اسپاسم عضله گاهی نتیجه واکنشهای شدید به داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها و قرص استروژن است. در این حالت پرش عضله در دست، بازو یا پا تجربه میشود؛
- عدمتعادل الکترولیتها: عدمتعادل الکترولیتها نیز میتواند علت پرش عضله باشد. عدمتعادل الکترولیتها میتواند پیامد تعریق شدید، ورزش سنگین یا از دست دادن مایعات در اثر استفراغ یا اسهال باشد و
- کمخوابی: کمخوابی بر میزان بعضی انتقالدهندههای عصبی خاص اثر میگذارد و درنتیجه به اسپاسم عضله دامن میزند.
دلایل شایع اسپاسم عضلانی معمولاً ابتلا به عارضههایی خفیف و کماهمیت است که به سادگی درمان و برطرف میشود.اگر فکر میکنید که مصرف دارو علت پرش عضله است، حتماً با پزشک معالجتان مشورت کنید تا دوز مصرف دارو را در صورت لزوم کم کنند یا داروی دیگری برایتان تجویز کنند. همچنین اگر احتمال میدهید که مشکلتان کمبود مواد مغذی باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
دلایل جدی پرش عضله
هرچند اکثر موارد پرش عضله پیامد ابتلا به عارضههایی کماهمیت و عادتهای خاص سبک زندگی است، بعضی موارد اسپاسم عضله ممکن است علت جدیتری داشته باشد. پرش عضله غالباً مرتبط با مشکلات سیستم عصبی است که شامل مغز و نخاع میشود. بعضی بیماریها به عصبهای متصل به عضلات آسیب میزنند و درنتیجه پرش عضله شروع میشود. مشکلات زیر عارضههایی نادر و در عینحال جدی هستند که میتوانند محرک پرش عضله باشند:
- دیستروفی عضلانی: دیستروفی عضلانی به گروهی از بیماریهای ارثی گفته میشود که به مرور زمان به عضلهها آسیب میزند و آنها را ضعیف میکند. دیستروفی عضلانی باعث پرش عضلات صورت، گردن، مفصلهای ران و شانهها میشود؛
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS): ALS یا بیماری لوگهریگ باعث مرگ سلولهای عصبی میشود. پرش عضله ناشی از ALS در هر بخشی از بدن ممکن است تجربه شود، اما معمولاً ابتدا بازوها و پاها را درگیر میکند؛
- آتروفی عضلانی نخاعی: این عارضه به سلولهای عصبی حرکتی نخاع آسیب میزند و کنترل حرکت عضلات را مختل میکند. این بیماری میتواند باعث پرش عضله زبان شود؛
- سندرم آیزاک: سندرم آیزاک بر عصبهای تحریککننده فیبرهای عضلانی اثر میگذارد و باعث پرش عضله مکرر میشود. اسپاسمهای عضلانی عموماً در عضلات بازو و پا حس میشود؛
- بیماری مزمن کلیوی (CKD): بیماری مزمن کلیوی تعادل مایعات و الکترولیتهای بدن را بههممیزند و در نتیجه اسپاسم و گرفتگی عضلهها شروع میشود؛
- میوپاتی: این اختلال عصبی ـ عضلانی عملکرد فیبرهای عضلانی را مختل میکند و باعث گرفتگی، پرش و خشکی عضلات میشود؛
- سندرم سروتونین: این عارضه زمانی بروز مییابد که مقدار زیادی از مادهای شیمیایی به نام سروتونین در بدن جمع شود. افزایش غلظت سروتونین غالباً پیامد مصرف داروهای خاص است و با علائم جدی متعدد دیگری مانند اسپاسم عضلانی همراه است؛
- نوروپاتی: نوروپاتی پیامد آسیب عصبی است که به بیحسی، درد و پرش عضله، بهویژه پرش عضلات دست و پا دامن میزند و
- سندرم هافمن: سندرم هافمن نوع خاصی از میوپاتی ناشی از کمکاری تیروئید است که ضعف عضلانی و اسپاسمهای دردناک از ویژگیهای بارز آن به شمار میآید. سندرم هافمن معمولاً عضلات زبان، بازوها و پاها را درگیر میکند.
پرش عضله عموماً عارضهای اورژانسی نیست، اما ممکن است یک بیماری جدی علت پرش عضله باشد. بنابراین اگر پرش عضلهتان مزمن یا مداوم است، حتماً از پزشک وقت بگیرید.
تشخیص علت پرش عضله
پزشک سؤالهایی را درباره پرش عضله از شما میپرسد تا علت اصلی پرش عضله را تشخیص بدهد؛ این سؤالات مرتبط با موضوعات زیر است:
- زمان شروع پرش عضله؛
- محل پرش عضله؛
- تعداد دفعات پرش عضله و فاصله بین آنها؛
- مدت زمانی که پرش عضله طول میکشد و
- دیگر علائم بروزیافته.
همچنین پزشک معاینه بالینی را انجام میدهد و پرونده پزشکیتان را بررسی میکند. حتماً پزشک را از دیگر بیماریهای فعلیتان مطلع کنید.اگر پزشک احتمال بدهد که پرش عضله ناشی از عارضهای جدی است، دستور میدهد که آزمایشهای تشخیصی خاصی مانند آزمایشهای زیر انجام شود:
- آزمایش خون برای ارزیابی میزان الکترولیتها و عملکرد تیروئید؛
- اسکن MRI؛
- سی تی اسکن و
- الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله برای ارزیابی سلامت عضلات و سلولهای عصبی کنترلکنندهشان.
پزشک با توجه به نتایج آزمایشهای تشخیصی فوق میتواند علت پرش عضله را مشخص کند. پرش عضله مزمن و مداوم احتمالاً ناشی از ابتلا به یک بیماری زمینهای جدی است.بسیار مهم است که مشکل را هر چه سریعتر تشخیص بدهید و درمان کنید. مداخله زودهنگام غالباً موجب بهتر شدن پیشآگهی بلندمدت میشود و در مراحل اولیه امکان بهرهمندی از درمانهای بیشتر و سادهتری وجود دارد.
درمان پرش عضله
پرش عضله معمولاً نیازی به درمان ندارد. اسپاسمها معمولاً بدون درمان ظرف چند روز برطرف میشود. اما اگر عارضهای جدیتر علت پرش عضله باشد، باید تحت درمان قرار بگیرید.پزشک داروهای خاصی را با توجه به تشخیص انجامشده، برای رفع علائم تجویز میکند. داروهای زیر معمولاً برای درمان پرش عضله تجویز میشود:
- کورتیکواستروئیدهایی مانند بتامتازون (سلستون) و پردنیزون (رایوز)؛
- داروهای شلکننده عضله مانند کاریسوپرودول (سوما) و سیکلوبنزاپرین (آمریکس)؛
- مسدودکنندههای عصب ـ عضله مانند اینکوبوتولینوم توکسین A (زئومین) و ریمابوتولینوم توکسین B (مایوبلوک) و
- رفتاردرمانی شناختی یا داروهای رفع اضطراب برای مشکلات زمینهای سلامت روان.
درمانهای خانگی پرش عضله
دلایل شایع پرش عضله به راحتی قابل درمان و پیشگیری است؛ کافی است تغییراتی را به منظور سالم نگهداشتن عصبها و عضلهها و حفظ عملکرد بهینهشان در سبک زندگیتان ایجاد کنید. تغییرات زیر میتواند برای درمان پرش عضله و پیشگیری از آن مفید باشد:
- داشتن تغذیه سالمتر و متعادلتر؛
- مصرف مکملهای غذایی برای رفع کمبودهای مواد مغذی؛
- ورزش متوسط با گرم کردن و سرد کردن مناسب بدن قبل و بعد از ورزش؛
- کاهش مصرف کافئین؛
- خواب کافی؛
- جلوگیری از استرس یا مدیریت استرس با استفاده از یوگا، ذهنآگاهی یا مدیتیشن و
- تأمین آب موردنیاز بدن.
اگر ابتلا به یک بیماری دلیل پرش عضله باشد، پزشک طرح درمان مناسب را با توجه به شرایط فردیتان تهیه خواهد کرد.
پیشگیری از پرش عضله
پیشگیری از پرش عضله همواره ممکن نیست. البته با رعایت توصیههای زیر میتوانید خطر ابتلا به پرش عضله را کمتر کنید.
تغذیه متعادل
توصیههای زیر را برای داشتن یک رژیم غذایی متعادل رعایت کنید:
- میوه و سبزی تازه میل کنید؛
- غلات سبوسدار میل کنید تا با تأمین کربوهیدراتهای لازم همواره انرژی داشته باشید و
- پروتئین را در مقدار متعادل مصرف کنید. سعی کنید بخش اعظم پروتئین را از منابع بدونچربی مانند مرغ و توفو تأمین کنید.
خواب کافی
اکثر بزرگسالان باید هر شب ۷ تا ۹ ساعت بخوابند تا سلامتیشان حفظ شود. خواب به بدن کمک میکند تا خود را التیام دهد و فرصت بهبود و استراحت را در اختیار عصبها میگذارد.
مدیریت استرس
تکنیکهای تنآرامی مانند مدیتیشن، یوگا و تایچی را برای کاهش استرس روزمره امتحان کنید. حداقل سه بار در هفته ورزش کردن نیز روش فوقالعادهای برای کاهش استرس است. گفتگو با مشاور و درمانگر نیز میتواند مفید باشد ـ مشاوره را میتوانید به صورت حضوری یا با استفاده از منابع مشاوره اینترنتی انجام بدهید.
کاهش مقدار مصرف کافئین
از مصرف نوشیدنیهای کافئیندار یا مواد غذایی دارای کافئین خودداری کنید؛ چون این غذاها و نوشیدنیها محرک یا تشدیدکننده پرش عضله هستند.
ترک سیگار
ترک سیگار همواره فکر خوبی است. نیکوتین محرک ملایمی است که بر سیستم عصبی مرکزی اثر میگذارد. بهعلاوه ترک سیگار خطر بروز بیماریهای دیگر را کاهش میدهد.
تغییر دادن داروهای مصرفی
اگر داروی محرکی مانند آمفتامین مصرف میکنید و دچار پرش عضله شدهاید، حتماً با پزشک معالجتان مشورت کنید. پزشک میتواند داروی دیگری را تجویز کند که باعث پرش عضله نشود.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت بروز علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- پرش عضله شدید یا مکرری که توانایی کار کردن، خوابیدن یا لذت بردن از زندگی را مختل کرده باشد؛
- تشنج و
- سردرد شدید.
جمعبندی
پرش عضله دلایل روزمره فراوانی دارد که جدی نیستند. به راحتی میتوان دلایل پرش عضله را در خانه درمان کرد و با ایجاد تغییراتی خاص در سبک زندگی از پرش عضله جلوگیری کرد. بعضی دلایل پرش عضله جدیتراند، البته بیماریهای جدی دامنزننده به پرش عضله بسیار نادراند ـ در این مقاله با بیماریهای عامل پرش عضله آشنا شدید. اگر پزشک نوعی عارضه تحلیلبرنده یا دژنراتیو، مانند MS یا ALS را تشخیص بدهد، درمانهای لازم را برای مدیریت علائم توصیه میکند. هرچند این عارضههای نادر درمان قطعی ندارند، بیماران با بهرهگیری از طرح درمان مناسب میتوانند کیفیت زندگیشان را در حد مطلوبی حفظ کنند.
پرسشهای متداول
پرش عضله چه زمانی نگرانکننده میشود؟
پرش عضله دلایل متعددی دارد که بسیاری از آنها مهم نیستند. اگر پرش عضله مداوم شد، باعث ضعف یا تحلیل عضله شد، بخشهای مختلف بدن را درگیر کرد، پس از مصرف داروی جدید یا ابتلا به بیماری شروع شد، باید به پزشک مراجعه کنید.
ممکن است اضطراب باعث پرش عضله شود؟
استرس و اضطراب از طریق آزاد کردن انتقالدهندههای عصبی از عصبهای مرتبط با عضلات، باعث پرش عضله میشود. همچنین اضطراب باعث سریعتر شدن تنفس میشود، تنفس سریع غلظت یونها و pH بدن را تغییر میدهد و فرد مضطرب را مستعد پرش عضله میکند.
پرش عضله عادی است؟
پرش عضلهای که ناشی از ابتلا به بیماری یا اختلال نباشد، یعنی خوشخیم باشد، غالباً در پلک، ساق پا یا انگشت شست تجربه میشود. این موارد پرش عضله عادی و بسیار شایع است و غالباً استرس یا اضطراب محرکش است. این قبیل پرشهای عضلانی حالت رفت و برگشتی دارد و معمولاً بیش از چند روز طول نمیکشد.
دلیل پرش عضله در شب چیست؟
پرش عضله هنگام به خواب رفتن رخ میدهد. این قبیل پرش عضلانی میتواند نشانه ابتلا به سندرم پای بیقرار باشد. پرش عضله هنگام خوابیدن به محرکهایی مانند محرکهای خارجی حساس است و محرکهایی مانند نور، صدا یا فعالیت باعث پرش عضله میشود.
علت پرش عضله پا در شب چیست؟
اگر سلولهای عصبی آسیب ببیند، میزان دوپامین مغز کاهش مییابد و درنتیجه اسپاسم عضلانی و حرکتهای غیرارادی شروع میشود. میزان دوپامین با نزدیک شدن به ساعات پایانی روز رو به کاهش میگذارد، به همین دلیل است که علائم سندرم پای بیقرار غالباً بعدازظهرها و در طول شب تشدید میشود.
پرش عضله ناشی از اضطراب چگونه است؟
در زمان انقباض و گرفتگی عضله یا بروز دیگر حرکتهای غیرقابلکنترل، پرش عضله مانند دردی تیز و ضرباندار حس میشود. این حرکات غیرارادی از علائم شایع اضطراب به شمار میآید. پرش عضله میتواند آهسته، گاه و بیگاه، دورهای یا همراه با رعشه یا لرزش عضله باشد.
آیا پایین بودن مقدار B12 میتواند علت پرش عضله باشد؟
از نشانههای کمبود ویتامین B12 میتوان به اسپاسم یا پرش عضله، بیحسی و ضعف اشاره کرد.
