درمان بیوفیدبک شامل یادگیری کاهش تنش عضلانی در سر و گردن و یا تغییر جریان خون، معمولا با گرم کردن دست‌ها می‌باشد (یک روش غیر مستقیم اما به آسانی پاسخ‌های مرتبط با فشار در حال کاهش را اندازه گیری می‌کند). در اکثر موارد بیوفیدبک با آموزش ریلکسیشن همراه است. این درمان شامل تمرین تنفس آهسته شکمی، تمرکز بر احساس سنگینی و گرما در قسمت‌های مختلف بدن و یا تجسم تصاویر مثبت است. در حالی که نتایج آموزش بیوفیدبک و ریلکسیشن به طور کلی مشابه است، شواهد تجربی و بالینی وجود دارد که اضافه کردن بیوفیدبک می‌تواند اثر بخشی ریلکسیشن را افزایش دهد، به ویژه برای افرادی که نتایج خوبی از درمان ریلکسیشن به تنهایی به دست نیاورده‌اند. هنگامی که روش آموزش با سطح بیمار تنظیم می‌شود، درمان بیوفیدبک و ریلکسیشن در گستره وسیعی از سنین از کودکان تا سالمندان موثر است.
فهرست مطالب
بیوفیدبک چیست؟
“بیوفیدبک”(Biofeedback) یا “بازخورد زیستی” روشی است که برای کنترل عملکردهای بدن، مانند کنترل ضربان قلب توسط خود شخص بکار گرفته می‌شود. در بیوفیدبک، حسگرهای الکتریکی به شما متصل می‌شوند. این حسگرها اطلاعات (بازخورد) بدن شما را جمع آوری کرده و در اختیارتان قرار می‌دهند. این بازخوردها به شما کمک می‌کنند تا بر روی تغییرات مورد نظر خود تمرکز پیدا کرده و نتیجه دلخواه را به دست آورید. به‌عنوان‌مثال می‌توانید بر روی آرامش یک عضله خاص تمرکز کرده تا درد آن ناحیه را کاهش دهید. در اصل، بیوفیدبک به شما کمک می‌کند تا کنترل بدن خود را توسط تسلط بر افکارتان به دست آورید. این روش بیشتر برای بهبودی یک بیماری و یا یک عملکرد فیزیکی بکار گرفته می‌شود.
انواع بیوفیدبک
متخصصین ما در کلینیک درد، از روش‌های مختلف بیوفیدبک استفاده می‌کنند. انتخاب روش درمان به مشکلات و اهداف درمانی شما بستگی دارد.
انواع روش‌های بیوفیدبک عبارت‌اند از:
- امواج مغزی. در این روش حسگرهایی بر روی سر نصب می‌شود، از طریق این حسگرها و با کمک دستگاه الکتروانسفالوگرام (EEG) امواج مغزی تفسیر می‌شوند.
- نوروفیدبک (neurofeedback): نوروفیدبک بحث‌برانگیزترین شکل درمانی بیوفیدبک است. درواقع نوروفیدبک بازآموزی الگوهای امواج مغزی است. اگرچه این روش بحث‌برانگیز است، اما روزبه‌روز محبوبیت بیشتری پیدا می‌کند، بخصوص در درمان انواع اختلالاتی همچون: افسردگی، فیبرومیالژیا (دردهای اسکلتی- عضلانی)، اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) و اعتیاد به الکل. در روش نوروفیدبک، چند حسگر اندازه‌گیری به سر شما متصل می‌شوند و فعالیت‌های الکتریکی مغز را ارزیابی می‌کنند. شما در حالت استراحت قرار گرفته و شروع به یک بازی ویدئویی خواهید کرد. این بازی فقط توسط امواج مغزی شما کنترل می‌شود و نسبت به الگوهای امواج مغزی شما واکنش نشان می‌دهد. همانطور که شما مشغول بازی هستید، متخصص نوار امواج مغزی (EEG) شما را که به یک دستگاه مجزا منتقل می‌شود، ارزیابی می‌کند. برای به دست آوردن نتیجه‌ای قابل توجه و پایدار، اکثر پزشکان حداقل 20 جلسه درمانی را توصیه می‌کنند، هرچند اگر این روش به درستی انجام شود، شما در همان جلسات اولیه آثار بهبودی را مشاهده خواهید کرد.
- تنفس. در طول بیوفیدبک تنفسی، نوارهایی در اطراف شکم و قفسه سینه شما قرار داده می‌شود تا بر الگو و تعداد تنفس شما نظارت شود.
- ضربان قلب. در این نوع بیوفیدبک، حسگر بر روی انگشتان یا لاله گوش نصب می‌شود، توسط دستگاهی به نام فوتوپلتیسموگراف (PPG) ضربان قلب رصد می‌شود. همچنین می‌توان با استفاده از حسگرهای قرار داده‌شده بر روی قفسه سینه، نیم‌تنه پایین بدن و یا مچ دست نیز از طریق دستگاه الکتروکاردیوگرام (ECG) ضربان قلب و تغییرپذیری ضربان قلب (HRV) را اندازه گرفت.
- عضلات. این روش بیوفیدبک شامل قرار دادن حسگرها بر عضلات اسکلتی و کمک گرفتن از دستگاه الکترومیوگرافی (EMG) می‌باشد. فعالیت‌های الکتریکی عضلات که باعث انقباض آن‌ها می‌شود، ارزیابی می‌شوند.
- غدد عرق. حسگرها در اطراف انگشتان، کف یا مچ دست بسته می‌شوند، سپس با استفاده از دستگاه الکترودرموگراف (EDG) فعالیت غدد عرق و میزان تعریق آن‌ها اندازه‌گیری می‌شود. از این طریق می‌توان به میزان اضطراب افراد پی برد.
- درجه حرارت. حسگرها به انگشتان دست یا پا متصل شده و جریان خون ورودی به پوست شما اندازه‌گیری می‌شود. از آنجا که هنگام استرس، درجه حرارت پایین می‌آید، بنابراین کاهش درجه حرارت می‌تواند هشداری برای شروع تمرینات ریلکسیشن یا تمدد اعصاب باشد.
دستگاه‌های بیوفیدبک
شما می‌توانید در کلینیک‌های فیزیوتراپی، مراکز پزشکی و بیمارستان‌ها از بیوفیدبک بهره برده و تحت آموزش قرار بگیرید. دستگاه‌های بیوفیدبک و برنامه‌های زیادی برای استفاده در منزل به بازار عرضه شده است، از جمله:
کامپیوترهای تعاملی و یا برنامه‌های تلفن همراه. برخی از دستگاه‌های بیوفیدبک تغییرات فیزیولوژیکی بدن شما را طریق اتصال حسگرهای مخصوص به انگشتان اندازه گرفته و به کامپیوتر و یا گوشی همراه منتقل می‌کنند، مانند اندازه‌گیری ضربان قلب و تغییرات پوستی. این حسگرها باید به کامپیوتر یا تلفن همراه متصل شوند.
با استفاده از تحلیل‌ها و نمودارهای کامپیوتری، شما می‌توانید واکنش‌های مناسب را نسبت به این داده‌ها انتخاب نمایید. مثلاً از طریق آرام‌سازی تنفس، شل کردن عضلات و القای افکار مثبت به نحو مؤثری می‌توان استرس را کنترل نمود. مطالعات نشان می‌دهد که این نوع دستگاه‌ها می‌توانند واکنش افراد در هنگام استرس را بهبود بخشیده و احساس آرامش را در فرد القا نمایند. نوع دیگر بیوفیدبک درمانی شامل پوشیدن پیشانی‌بندی است که بر فعالیت مغز شما در هنگام تفکر نظارت می‌کند. با کمک این روش شما متوجه خواهید شد چه موقع ذهن شما آرام و چه موقع فعال و بی‌قرار است. در نتیجه به طور مؤثرتری می‌توانید استرس خود را کنترل کنید. شما می‌توانید اطلاعات را به کامپیوتر و یا تلفن همراه خود منتقل کرده و در آنجا ذخیره سازی نمایید.
دستگاه‌های پوشیدنی. یک نوع از این دستگاه‌های پوشیدنی شامل پوشیدن یک حسگر به دور کمر می‌باشد. این حس گر بر تنفس شما نظارت خواهد داشت و الگوهای تنفسی شما را بررسی می‌کند. سپس اطلاعات را به یک برنامه موجود در تلفن همراه می‌فرستد. اگر شما دچار تنش‌های طولانی مدت شوید، این برنامه هشدار داده و توصیه‌هایی در اختیار شما قرار می‌دهد تا دوباره بتوانید آرامش خود را به دست آورید.
سازمان غذا و داروی آمریکا یک دستگاه بیوفیدبک، به نام رسپریت ” Resperate” را برای کاهش استرس و فشار خون تأیید کرده است. رسپریت یک دستگاه الکترونیکی قابل حمل است که به نفس کشیدن عمیق و آرام کمک می‌کند. بااین‌حال، بسیاری از دستگاه‌های بیوفیدبک عرضه شده به بازار، برای استفاده در منزل تأییدیه سازمان غذا و داروی امریکا را به دست نیاورده‌اند. قبل از آنکه بخواهید از دستگاه‌های بیوفیدبک در منزل استفاده کنید، ابتدا با پزشک خود در مورد انتخاب بهترین دستگاه بر اساس اهدافتان، مشورت نمایید.
از بیوفیدبک برای درمان چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟
شل شدن و افتادگی صورت
توانبخشی عضلات با بهره‌گیری از تکنولوژی رایانه‌ای بیوفیدبک یکی از بهترین روش‌ها برای بهبود تقارن و کنترل عضلات صورت است. یکی از اصول موفقیت بیوفیدبک برای درمان افتادگی صورت آموزش آرام‌سازی عضلات سمت غیردرگیر صورت و انقباض هم‌زمان عضلات سمت درگیر صورت است. بیمار هنگام انجام بیوفیدبک به صفحه نمایشگر رایانه نگاه می‌کند که فعالیت عضلات صورت را نشان می‌دهد، این شیوه به بیمار کمک می‌کند تا تمرین‌های عضلات صورت را به نحو موثرتری انجام دهد. به این ترتیب بیمار می‌تواند شیوه آرام‌سازی عضلات قوی و غیردرگیر و انقباض هم‌زمان عضلات ضعیف و افتاده را تحت نظر بگیرد و روش موثر درمان را فرابگیرد. آسیب‌شناس گفتار یا متخصصین دیگر در کنار بیوفیدبک، تمرین‌های عضلات صورت را نیز به بیمار آموزش می‌دهد و فعالیت عضلات صورت را روی صفحه نمایشگر تحت نظر می‌گیرد. نتیجه نهایی این است که بیمار کنترل بیشتری بر عضلات صورت پیدا می‌کند.
دیستونی
دیستونی عارضه‌ای عصبی است که با انقباض غیرارادی و نامرتب عضلات همراه است. احتمال بروز دیستونی در هر نقطه‌ای از بدن، مانند عضلات بازو، پا، بالاتنه یا صورت وجود دارد. دیستونی به صورت حرکات چرخشی مکرر و وضعیت اندامی غیرطبیعی بروز می‌یابد. برای درمان دیستونی، سنسورهای الکترود روی عضلات درگیر قرار داده می‌شود تا بیمار مبتلا به دیستونی جریان مستمری از راهنماها، بیوفیدبک، را برای فعالیت این عضلات دریافت کند.
درد مزمن
بیوفیدبک به بیمار کمک می‌کند تا عضلات منقبض را شناسایی کند و سپس شیوه آرام و شل کردن این عضلات را یاد بگیرد تا به این ترتیب ناراحتی ناشی از عارضه‌هایی مانند کمردرد مزمن، دل درد، اختلال‌های مفصل فکی گیجگاهی (TMJ) و فیبرومیالژی تسکین یابد. بیوفیدبک به تسکین درد مزمن بیماران در تمام گروه‌های سنی، از کودکان تا سالمندان کمک می‌کند.
سردرد
بیشترین مطالعات درباره اثر درمانی بیوفیدبک بر روی درمان سردرد انجام شده است. استرس و تنش عضلانی جزء محرک‌های میگرن و دیگر انواع سردرد محسوب می‌شود و علائم سردرد را تشدید می‌کند. شواهد معتبر نشان می‌دهد که بیوفیدبک عضلات را شل می‌کند و استرس را از بین می‌برد تا تعداد دفعات حمله سردرد و شدت آن کاهش یابد. بیوفیدبک در کنار درمان دارویی روش موثری برای تسکین سردرد است.
اضطراب
رفع اضطراب یکی از متداول‌ترین کاربردهای بیوفیدبک است. بیوفیدبک بیمار را از واکنش‌های بدن خود در زمان استرس و اضطراب آگاه‌تر می‌کند. به این ترتیب بیمار روش کنترل کردن این واکنش‌ها را فرامی‌گیرد.
بی‌اختیاری ادرار
بیوفیدبک به کمک بیمارانی می‌آید که از مشکل بی‌اختیاری ادرار رنج می‌برند. بانوان با استفاده از بیوفیدبک می‌توانند عضلات کف لگن، یعنی عضلات موثر در کنترل کردن تخلیه مثانه را پیدا و تقویت کنند. بانوان دچار مشکل بی‌اختیاری ادرار می‌توانند پس از چند جلسه بیوفیدبک، نیاز فوری خود به ادرار کردن (بی‌اختیاری فوریتی) و تعداد دفعات بروز این مشکل را کاهش دهند. بیوفیدبک برای درمان بی‌اختیاری و شب ادراری کودکان و بی‌اختیاری مدفوع نیز مفید است. بیوفیدبک برخلاف درمان دارویی بی‌اختیاری، عوارض جانبی به دنبال ندارد.
بیماری‌های دیگر
- سندرم دردهای حاد و مزمن
- اضطراب
- آسم
- دردهای ناشی از سرطان
- سندرم تونل مچ
- گرفتگی گردن
- عوارض جانبی شیمی درمانی
- بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
- دردهای موضعی
- یبوست
- بیماری کرون
- ترومای تجمعی
- دردهای آمیزشی
- صرع
- بی‌اختیاری مدفوع
- سندرم روده تحریک‌پذیر
- اختلالات اسکلتی عضلانی
- سندرم درد میوفاسیال
- حملات عصبی
- درد لگن
- سندرم رینود
- دردهای ارجاعی
- دیستروفی سمپاتیک انعکاسی (RSD)
- صدمات فشارهای تکراری
- آرتریت روماتوئید
- گیرافتادگی شانه
- وزوز گوش
- اختلال مفصل گیجگاهی (TMJ)
- شانه ناپایدار
- دردهای اندام فوقانی
- دردهای عضلانی پشت قفسه سینه
آموزش ریلکسیشن
ریلکسیشن عضلانی پیشرفته تکنیکی است که به شما آموزش می‌دهد آگاهانه بر آرامش کامل هر عضله را در بدن خود تمرکز کنید و از انگشتان خود شروع کنید و تا سر خود پیش بروید. کاهش تنش عضلانی به کاهش درد کمک می‌کند. ریلکسیشن عضلانی پیشرفته یک فرایند دو مرحله‌ای است. در ابتدا، به صورت عمدی تنش را در گروه‌های عضلانی خاص اعمال می‌کنید و سپس تنش را متوقف می‌کنید و توجه خود را به دقت روی این که عضلات پس از رفع انقباض چگونه آرام می‌شوند، معطوف می‌کنید. در اینجا یک آموزش سریع در مورد چگونگی کار این روش آمده است:
- مرحله اول، تنش: ابتدا، ذهنیت خود را بر روی یک گروه عضلانی متمرکز کنید، به عنوان مثال، عضلات دست‌تان. همانطور که عمل دم را انجام می‌دهید، عضلات دست خود را (با محکم مشت کردن) تا جایی که می‌توانید در حدود 8 ثانیه فشار دهید.
- مرحله دوم، رها کردن تنش: اکنون، همانطور که بازدم انجام می‌دهید، دستان خود را به سرعت باز کنید و درد و گرفتگی را رها کنید. احساس می‌کنید که عضلات آرامش می‌یابند و وقتی تنش جریان می‌یابد، شکننده و لخت می‌شود. شما می‌توانید این روند فشار و رهاسازی را برای تمام گروه‌های عضلانی اصلی در بدن خود تکرار کنید، از عضلات پای خود شروع کنید و به سمت بالا تا صورت خود حرکت نمایید.
استفاده از بیوفیدبک در درمان و باز توانی بیماری‌های اسکلتی عضلانی
بیوفیدبک مورد استفاده در توانبخشی مبتنی بر اندازه‌گیری شاخص‌های بیومکانیکی و سیستم‌های فیزیولوژیکی بدن است. سیستم‌های فیزیولوژیکی که می‌توانند اطلاعات لازم را برای بیوفیدبک فراهم کنند عبارت‌اند از: سیستم عصبی- عضلانی، سیستم تنفسی و سیستم قلبی عروقی. بیوفیدبک عصبی- عضلانی با کمک دستگاه الکترومیوگرافی (EMG) و دستگاه تصویربرداری اولتراسونیک (RTUS) انجام می‌شود. امروزه بیوفیدبک به روش الکترومیوگرافی (EMG) به طور گسترده‌ای نظر محققین را جلب کرده است و به نظر می‌رسد در درمان بسیاری از بیماری‌های اسکلتی- عضلانی و باز توانی حملات قلبی و عروقی (CVA) مؤثر باشد. بیوفیدبک به روش تصویربرداری اولتراسونیک (RTUS) در درمان کمر درد (LBP) و اختلال عملکرد عضلات کف لگن، مؤثر نشان داده‌شده است. ثابت شده بیوفیدبک قلب و عروقی در درمان بیماری‌های زیادی از جمله: فشار خون بالا، نارسایی قلبی، آسم، فیبرومیالژیا و حتی اختلالات روانی مؤثر است. حرکت، کنترل تعادل و نیروها توسط دستگاه‌های مختلفی اندازه‌گیری می‌شوند و اطلاعات بسیار خوبی برای بازخورد زیستی بیومکانیکی، فراهم می‌کند. سنجش اینرسی بدن با استفاده از روش بیوفیدبک بیومکانیکی، به طور گسترده‌ای مورد پژوهش قرار گرفته است، تعدادی از مطالعات نشان می‌دهد، این روش در بهبود تعادل بعضی افراد مؤثر بوده است.
کلینیک تخصصی درد با به‌کارگیری متخصصان آموزش دیده و مجرب درزمینه‌ی طب نوین بیوفیدبک آماده ارائه خدمات بیوفیدبک برای درمان بیماری‌های اسکلتی عضلانی و انواع سردردها می‌باشد.
متخصصین ما کمک خواهند کرد تا بر اساس شرایط و وضعیت شما، بهترین شیوه درمانی بیوفیدبک انتخاب گردد. موفقیت درمان بیوفیدبک به چندین عامل بستگی دارد، از جمله تعداد دفعات به‌کارگیری این تکنیک در طول زندگی روزانه شما. جهت کسب اطلاعات بیشتر و گرفتن نوبت از متخصصان ما لطفاً با ما تماس بگیرید.
تکنیک بیوفیدبک و ریلکسیشن برای سردرد
تنش فیزیکی و روانی قطعا می‌تواند سردرد را بدتر کند. بیوفیدبک و ریلکسیشن عضلات پيشرونده، رایج‌ترین روش‌های غير دارويی پذیرفته شده برای كنترل و پيشگيری از سردرد هستند. ریلکسیشن یک مهارت است و مانند مهارت‌های دیگر، می‌توان با زمان، تمرین و یک مربی خوب بر آن را تسلط یافت. رویکردهای ذهنی جسمی مختلفی برای کاهش تنش و بهبود تحمل درد وجود دارد. آموزش بیوفیدبک و ریلکسیشن به طور معمول حدود 50٪ کاهش در میزان و شدت سردرد به وجود می‌آورد. این عدد معادل با کاهش سردرد ناشی از بسیاری از داروهای سردرد مانند پروپرانولول و آمیتریپتیلین اما بدون عوارض جانبی منفی است. شایع‌ترین محدودیت آموزش بیوفیدبک و ریلکسیشن این است که از طرف بیمار نیاز به تعهد زمانی و تلاش برای اجرای آن دارد. جلسات بیوفیدبک ممکن است یک ساعت طول بکشد و جلسات آموزشی ممکن است شامل چند بار مراجعه هفتگی در طی ماه‌ها باشد.
مزایا
- این روش غیر تهاجمی است.
- ممکن است نیاز به داروها را کاهش یا حذف نماید.
- برای افرادی که قادر به تحمل برخی داروها نیستند، ممکن است جایگزین مناسبی تلقی گردد.
- در مواردی که داروها به خوبی تأثیر نداشته باشند، ممکن است مؤثر واقع شود.
- برای افرادی که در برخی از شرایط خاص قادر به مصرف دارو نمی‌باشند (مانند بارداری)، گزینه مناسبی تلقی می‌شود.
- روشی است که به ارتقای سلامت افراد کمک می‌کند.
خطرات
به‌طورکلی روش بیوفیدبک بی‌خطر محسوب می‌شود. هیچ عارضه جانبی منفی در خصوص آن گزارش نشده است. بااین‌حال، ممکن است بیوفیدبک برای همه مناسب نباشد. قبل از شروع این روش درمانی یا هر نوع درمان مکمل دیگر با پزشک خود مشورت کنید.