مراقبت و توانبخشی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو (در بیمارستان و منزل)

اگر به‌ دلیل آرتروز زانو (OA)، درد زانو دارید، ممکن است فیزیوتراپی برای کاهش درد، بهبود دامنه حرکتی، قدرت زانو و بهبود عملکرد کلی آن مفید باشد؛ اما اگر اقداماتی مانند فیزیوتراپی و ورزش برای کمک به شما در بازگشت عملکرد کامل زانویتان کافی نباشد چه باید کرد؟ در این شرایط شاید جراحی و تعویض مفصل زانو برای بازگرداندن توان از دست رفته زانو ضروری باشد.

اگرچه جراحی تعویض مفصل زانو به بهبود و بازیابی توان زانو کمک می‌کند، اما مراحل مراقبت پس از جراحی و توانبخشی پس از جراحی هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بیمارانی که تحت عمل جراحی کامل تعویض مفصل زانو قرار می‌گیرند، باید با دقت تمام مراحل توانبخشی که پزشکشان آن‌ها را تجویز کرده انجام دهند تا از بروز حوادثی مانند در رفتگی زانو جلوگیری کنند.

توانبخشی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو

مراقبت و توانبخشی قبل و بعد از جراحی تعویض مفصل زانو امری بسیار مهم است. یکی از مهمترین روش‌های توانبخشی بیمار طب فیزیکی و فیزیوتراپی بعد از عمل می‌باشد.

توانبخشی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو در بیمارستان

در اولین روز پس از جراحی، شما توسط یک فیزیوتراپیست حرفه‌ای در بیمارستان ویزیت می‌شوید. وی دامنه حرکات و قدرت زانوی شما را بررسی کرده و تحرک عملکردی کلی شما را ارزیابی می‌کند. این فیزیوتراپیست میزان تورم اطراف زانوی شما و همچنین برش جراحی شما را برای یافتن علائم عفونت ارزیابی می‌کند.

بعد از جراحی، ممکن است استفاده از دستگاه CPM برای کمک به بهبود دامنه حرکتی زانو برای شما تجویز شود. فیزیوتراپیست شما می‌تواند نحوه استفاده از دستگاه CPM را به شما آموزش دهد.

فیزیوتراپیست همچنین تمرینات اساسی زانو را برای دوران استراحت و نقاهت به شما می‌آموزد. این تمرینات برای کمک به بهبود دامنه حرکتی زانوی شما و بهبود قدرت عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات ران طراحی شده‌اند. حتماً تمرینات خود را طبق دستورالعمل انجام دهید و در صورت وجود هرگونه ابهام در مورد این تمرینات، حتما آن را با فیزیوتراپیست خود در میان بگذارید.

پس از تعویض مفصل زانو، برای راه رفتن از یک واکر استاندارد یا چرخدار استفاده خواهید کرد. این وظیفه فیزیوتراپیست شماست تا از اندازه مناسب آن اطمینان حاصل کرده و به شما آموزش دهد که چگونه از واکر خود به‌ درستی استفاده کنید.

2 تا 3 روز پس از جراحی را در بیمارستان سپری خواهید کرد، البته این امکان وجود دارد که در صورت مساعد بودن شرایط‌تان زودتر مرخص شوید. اگر در راه رفتن، حرکت در رختخواب یا بالا رفتن از پله‌ها مشکل داشته باشید، ممکن است پزشک از شما بخواهد تا چند روز بیشتر در بیمارستان بمانید تا بدین‌ترتیب قبل از رفتن به خانه به حداکثر توانایی خود برسید.

توانبخشی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو در خانه

پس از ترخیص از بیمارستان، ادامه دوران فیزیوتراپی در خانه برای کمک به توانبخشی شما امری محتمل می‌باشد. فیزیوتراپی خانگی معمولاً مختص افرادی است که شرایط آن‌ها اجازه نمی‌دهد خانه خود را برای شرکت در جلسات فیزیوتراپی ترک کنند. به‌عنوان مثال اگر تنها زندگی می‌کنید و توانایی رانندگی ندارید، ممکن است به مدت یک یا دو هفته از توانبخشی در منزل بهره‌مند شوید تا زمانیکه بتوانید با خیال راحت خانه خود را برای شرکت در جلسات فیزیوتراپی ترک کنید.

در خانه فیزیوتراپیست شما بر روی حرکات خاص تمرینی جهت بازگردانی دامنه حرکات و توانایی از دست رفته زانو شما، تمرکز خواهد داشت. اگر در خانه خود پله داشته باشید، ممکن است برای اینکه از ایمنی شما هنگام بالا و پایین رفتن از پله‌ها مطمئن شود از تمریناتی که حول محور استفاده از پله طراحی شده‌اند، استفاده کند.

در روزهای اول پس از ترخیص از بیمارستان ممکن است برای راه رفتن در خانه از واکر استفاده کنید. نحوه صحیح استفاده از واکر و همچنین ارزیابی مدت‌ زمان استفاده از آن یا جایگزینی آن با عصا توسط فیوزیوتراپیست شما انجام خواهد شد.

در صورت بهبود محل جراحی ممکن است فیزیوتراپیست شما تمرین‌هایی هم برای محل اطراف زخم به شما آموزش دهد. وی همچنین می‌تواند به شما ماساژ محل زخم را آموزش دهد تا با انجام آن از بهبود بافت زیرین اطمینان حاصل کنید. در نظر داشته باشید زخمی که به واسطه تعویض قسمتی از مفصل زانو ایجاد می‌شود کوچک‌تر از زخم تعویض کامل مفصل زانو خواهد بود.

هنگامیکه توانستید به طور مستقل و بدون کمک راه بروید و از خانه خارج شوید، فیزیوتراپیست شما دیگر برای ادامه درمان به منزل نمی‌آید و می‌توانید خودتان به جلسات فیزیوتراپی بروید.

جلسات درمانی در مراکز و کلینیک‌های فیزیوتراپی

اولین جلسه فیزیوتراپی شما برای ارزیابی عملکرد زانو و بازه حرکتی آن خواهد بود. در مصاحبه‌ای که با دکتر فیزیوتراپ خواهید داشت، با شما در مورد نوع تمرینات، مدت زمان و البته انتظار شما از فیزیوتراپی صحبت خواهد شد.

فیزیوتراپیست دامنه حرکات، قدرت زانو و تورم اطراف مفصل زانو را بررسی می‌کند و همچنین تحرک کلی زانوی شما را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. برای ارزیابی نحوه راه رفتن ممکن است آنالیز کامپیوتری راه‌ رفتن شما نیز انجام شود.

فیزیوتراپیست با اندازه‌گیری قدرت عضلات باسن شما و ارزیابی آن‌ها در صورت لزوم تمرین‌هایی را نیز برای این نواحی مد نظر قرار خواهد داد؛ زیرا قدرت عضله ران برای راه رفتن صحیح و حفظ سلامت زانو‌ها بسیار مهم است. همچنین تمرین‌های مفصل ران نیز ممکن است در دستور کار قرار گیرند؛ زیرا این تمرین‌ها نیز تاثیری مستقیم بر تقویت مفصل زانوی شما خواهد داشت.

در کلینیک‌های بزرگ تجهیزات فیزیوتراپی کامل‌تر خواهد بود و از دستگاه‌هایی نظیر دوچرخه ثابت برای تقویت عضلات مرتبط با مفصل زانو استفاده خواهد شد.

گاهی اوقات ممکن است از روش‌های درمانی خاص مانند وان سرد و گرم برای کنترل درد و کاهش تورم استفاده شود. نوعی تحریک الکتریکی به نام تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES) ممکن است برای کمک به بهبود انقباض عضله چهار سرران شما مورد استفاده قرار بگیرد.

بعد از جراحی تعویض قسمتی از مفصل زانو، همچنان به آموزش راه رفتن در مراکز توانبخشی نیاز خواهید داشت. فیزیوتراپیست شما انجام این تمرین‌ها را تا زمانیکه بدون کمک عصا بتوانید راه بروید ادامه خواهد داد.

به‌ طور کلی، تمرکز اصلی در فیزیوتراپی پس از جراحی مفصل زانو بر روی کاهش درد زانوی شما، بازگرداندن دامنه حرکتی و قدرت طبیعی زانو و کمک به بازگشت به سطح عملکرد قبلی خواهد بود.

مدت زمان توانبخشی پس از تعویض مفصل زانو

مدت‌ زمان توانبخشی زانو در افراد مختلف متفاوت است و کاملا به خود بیمار و توانایی‌های او بستگی دارد؛ اما به طور معمول پس از جراحی تعویض مفصل زانو به مدت 2 تا 3 ماه باید به مرکز فیزیوتراپی مراجعه کنید. به‌ منظور گذراندن تمامی مراحل و با هدف بازیابی هرچه سریع‌تر توانایی از دست رفته خود، باید تمامی تمرین‌ها را به طور دقیق و منظم تحت نظر پزشک و فیزیوتراپیست خود انجام دهید.

اگر در یک قسمت خاص از مفصل زانوی خود آرتروز داشته باشید، ممکن است تعویض قسمتی از مفصل زانو الزامی باشد. بعد از این نوع جراحی نیز ممکن است در بیمارستان، خانه و یا کلینیک تمرین‌های توانبخشی و فیزیوتراپی شما صورت بگیرد. فیزیوتراپی پس از تعویض قسمتی از مفصل زانو به شما کمک می‌کند تا به‌ سرعت و با اطمینان به سطح عملکرد قبلی خود برگردید.

مراقبت‌های لازم پس از جراحی تعویض مفصل زانو

در این قسمت چند نکته ساده و مهم برای مراقبت از زانو در طول دوره توانبخشی را با هم بررسی می‌کنیم.

جلوگیری از بروز هر نوع عفونت

هر نوع عفونت باکتریایی اگر به‌ موقع درمان نشود، به‌ سرعت به بقیه بدن منتقل می‌گردد. هنگامیکه باکتری‌ها به زانوی مصنوعی تازه تعویض شده می‌رسند، می‌توانند به‌ سرعت عفونت را در مفصل پخش کنند که ممکن است منجر به قطع عضو یا جراحی مجدد مفصل شود. معمولاً باکتری‌های عفونی از طریق زخم‌ها و بریدگی‌های باز وارد بدن می‌شوند. در صورت بروز هرگونه عفونت (حتی پوسیدگی و یا عفونت دندان)، لازم است بلافاصله قبل از رسیدن عفونت به مفصل زانو، درمان شود.

ورزش و فعالیت بدنی

از ورزش منظم و فعالیت بدنی اغلب به‌ عنوان مهمترین و البته آخرین مرحله از روند درمان یاد می‌شود. امکان انجام ورزش به طور معمول هشت تا دوازده هفته پس از جراحی تعویض وجود دارد. ورزش‌ کردن منظم به تقویت عضلات پا و مفاصل کمک می‌کند. در این مرحله است که بیماران به‌ آرامی به زانوی مصنوعی عادت کرده و دامنه کامل حرکتی مفصل را باز می‌یابند.

استفاده از دستگاه‌های کمکی برای راه رفتن

استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا واکر تحت نظر پزشک معالج یکی از روش‌های کاهش فشار و کمک به بهبودی سریع‌تر می‌باشد. این دستگاه‌ها به بیماران در بهبود راه رفتن، حفظ تعادل یا ایمنی هنگام راه رفتن به طور مستقل و بدون همیاری، کمک می‌کنند. این وسایل همچنین در کاهش وزن وارده به زانو هنگام حرکت کردن موثر می‌باشند.

رژیم غذایی مناسب و جلوگیری از افزایش وزن

جراحی تعویض مفصل زانو یک جراحی گسترده به‌ حساب می‌آید. این جراحی دامنه حرکتی را برای چند هفته قبل از بهبودی کامل، محدود و مختل می‌کند و این به معنای حداقل فعالیت بدنی در این مدت است. از این رو حفظ یک رژیم غذایی و ثابت نگه داشتن وزن از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا به دلیل عدم فعالیت روزانه، اضافه کردن وزن در این مدت به‌ راحتی اتفاق خواهد افتاد. این وزن اضافی  فشار بیشتری به زانو‌ها وارد کرده، دوره نقاهت را کند کرده و همچنین آن را بسیار دردناک‌تر خواهد کرد.

از کمپرس سرد و گرم به‌ طور متناوب استفاده کنید

تورم در ناحیه جراحی برای مدت 3 تا 6 ماه وجود خواهد داشت. برای کاهش التهاب و درد این ناحیه در روزهای اول پس از جراحی می‌توان از کمپرس سرد به دفعات متعدد و هر بار تا 10 دقیقه استفاده کرد. پس از چند هفته اول، هنگامیکه تورم به‌ مرور زمان کاهش می‌یابد، بیمار می‌تواند برای تسکین درد و کمک به رفع گرفتگی احتمالی شروع به استفاده از کمپرس سرد و گرم کند.

پیدا کردن موقعیت راحت هنگام استراحت

پس از جراحی پیدا کردن حالتی راحت برای استراحت یا خواب احتمالا سخت است؛ زیرا زانوهای مصنوعی باعث ناراحتی بیمار خواهند بود. توصیه می‌شود در زیر زانوی جراحی شده بالشتک قرار دهید تا موقعیت راحت‌‌تری داشته باشید و فشار کمتری بر روی آن‌ها قرار گیرد.

رعایت این نکات بسیار آسان است و در طول دوره نقاهت بسیار مفید خواهد بود. همچنین در صورت وجود تورم و درد طولانی مدت، مراجعه به پزشک الزامی است.