آسیب‌دیدگی‌های زانو یکی از اصلی‌ترین مشکلات در زمینه ورزش و پزشکی ورزشی در سراسر جهان به شمار می‌رود. در قهرمانان رشته‌های مختلف ورزشی غالباً نوعی از آسیب‌های شایع زانو از قبیل آسیب‌دیدگی رباط‌های صلیبی قدامی، صلیبی میانی، رباط جانبی داخلی زانو و یا پارگی بافت غضروفی (مینیسک) را میبینیم. استفاده از زانو بند طبی از جمله زانوبندهای پروفیلاکتیک (حمایت کننده یا پیشگیری کننده) راهکاری برای کاهش وقوع یا شدت آسیب‌های وارد بر رباط‌های زانو بدون محدود کردن دامنه حرکت و فعالیت آنها و درمان آرتروز زانو می‌باشد.
چهار نوع اصلی از زانوبند وجود دارد:
- آستین‌های زانو (که از نظر فنی، زانوبند محسوب نمی‌شوند)
- زانوبندهای پروفیلاکتیک
- زانوبندهای عملکردی
- بریس‌های بعد از عمل جراحی یا بریس‌های توانبخشی
آستین‌های زانو رایج‌ترین نوع این زانوبندها است که توسط ورزشکاران در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فهرست مطالب
آستین زانو چیست؟
آستین‌های زانو در واقع زانوبند یا بریس زانو نیستند و از خیلی جهات با آن تفاوت دارند. آستین زانو حمایت کمی را برای مفصل زانو تأمین می‌کند و در اصل برای محافظت از زانو در برابر آسیب‌دیدگی‌های احتمالی در آینده و یا کاهش خطر مصدومیت طراحی شده است. آستین زانو به طور خاص برای افرادی مناسب است که زانوهای آنها روزانه تحت فشار کاری زیاد قرار می‌گیرد. اما زانوبند طبی و بریس زانو به طور اختصاصی به منظور محافظت از زانویی که قبلاً دچار آسیب‌دیدگی شده است و یا جلوگیری از تشدید آسیب‌دیدگی‌های قبلی، طراحی شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آستین‌های زانو همچنین باعث تأمین فشار مفیدی بر روی ناحیه زانو می‌شوند که این فشار منجر به افزایش جریان خون و کاهش درد زانو هم در زمان فعالیت و هم بعد از پایان آن می‌گردد. در واقع، فشرده‌سازی همزمان با افزایش گردش خون به معنی بهبودی سریع‌تر یک مصدومیت می‌باشد. استفاده از آستین زانو منجر به کاهش درد و ورم زانو در زمان انجام فعالیت‌های سنگین و نیز بعد از انجام این فعالیت‌ها می‌گردد.
آستین‌های زانو معمولاً از جنس پارچه‌های پلاستیکی دارای قابلیت کشسانی (نئوپرن) ساخته می‌شوند و در اصل در زمان استفاده بر روی مفصل زانو کشیده می‌شوند. مدل‌های تخصصی‌تر این آستین‌ها باعث گرم شدن زانو، کاهش تحرک کشکک (راهکاری برای حمایت مکانیکی از مفصل زانو) و افزایش گیرایی عصبی ماهیچه‌ها می‌گردد.
لازم به ذکر است که بین زانوبندها و آستین‌های زانو یک تفاوت اساسی وجود دارد. زانوبندهای طبی به عنوان ابزاری برای حمایت و اتکای قسمت جلو زانو و کشکک عمل می‌کنند، در حالی که آستین زانو چنین حمایتی را برای رباط‌های زانو تأمین نمی‌کند. به این ترتیب اگر شما هم دچار ناپایداری مفصل زانو هستید و برای افزایش پایداری یا تثبیت مفصل زانو از آستین زانو استفاده می‌کنید، باید بدانید که آستین زانو برای این منظور کافی نیست. در واقع استفاده از آستین زانو در این موارد باعث افزایش احتمال ورم زانو و تشدید ناپایداری آن شود، زیرا برای جریان لنفاوی و جریان خون سیاهرگی در مفصل زانو محدودیت ایجاد می‌کند.
چه زمانی باید از آستین زانو استفاده کرد؟
استفاده از آستین‌های زانو برای همه ورزش‌هایی که بلند کردن اجسام سنگین جزئی از آن باشد، ضرورتی ندارد. در واقع اگر زانو به عنوان عضو اصلی در تأمین نیروی لازم برای بلند کردن اجسام محسوب نمی‌شود و فشار مستقیم ناشی از این فعالیت ورزشی بر روی آن وارد نمی‌شود، لزومی ندارد که از آستین زانو استفاده شود. اما استفاده از این وسیله باعث تأمین حمایت لازم از زانو برای فعالیت‌های ورزشی از قبیل وزنه‌برداری یک‌ضرب و دو‌ضرب می‌شود. متأسفانه هرگاه که حمایت لازم از زانو به عمل نیاید و زانو به حالت ضعیف و آسیب‌دیده رها شود، خطر مصدومیت تا حد زیادی افزایش می‌یابد و معمولاً آسیب‌دیدگی‌های درازمدت زانو را به دنبال خواهد داشت.
اگر به تازگی شروع به ورزش وزنه‌برداری کرده‌اید، پول خود را برای خریدن آستین‌های زانو صرف نکنید. چرا که فعلاً آنقدر بر روی زانوی شما فشار وارد نمی‌شود که نیازی به استفاده از آستین زانو داشته باشید. اما به طور کلی استفاده از این وسیله به سن شما، سابقه فعالیت‌های ورزشی و رشته ورزشی که در آن فعالیت می‌کنید بستگی دارد. بعد از گذشت یک سال از فعالیت ورزشی شما، ممکن است استفاده از این آستین‌ها برای شما مفید باشد، اما فقط برای آن قسمت از فعالیت‌هایی که زانوها مستقیماً در آن درگیر هستند.
زانوبند طبی چیست؟
زانوبندهای طبی از طریق کنترل بعضی از حرکت‌های مفصل زانو و تأمین حفاظت از آن در برابر حرکات شدید و غیر طبیعی از رباط‌های زانو جمایت می‌کنند، این زانوبندها هم در زانوهای آسیب‌دیده‌ای که هنوز دارای حرکت هستند و هم زانویی که توان حرکت خود را از دست داده است، استفاده می‌شود. زانوبندها اشکال و اندازه‌های بسیار متفاوتی دارند و عملکرد اختصاصی آنها نیز خیلی متنوع است. شما می‌توانید انواع ساده این زانوبندها را از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم ورزشی تهیه کنید، اما انواع پیشرفته این زانوبندها به طور اختصاصی برای زانوی شما طراحی و ساخته می‌شوند. به طور کلی همه زانوبندها جزء یکی از سه نوع اصلی آن شامل: پروفیلاکتیک، عملکردی یا توانبخشی می‌باشند که قیمت آنها براساس نوع آن متفاوت خواهد بود.
زانوبندها چگونه کار می‌کنند؟
زانوبندهای کشسانی و ارتجاع‌پذیر از چند طریق مختلف بر عملکرد زانو تأثیر می‌گذارند:
- حمایت کردن: زانوبندها به شکل راحت بر روی زانو قرار می‌گیرند و باعث فشرده‌سازی مفصل و تأمین حمایت از بافت‌های نرم (ماهیچه‌ها و رباط‌ها) آن می‌شوند.
- گرم کردن: استفاده از زانوبند باعث گرم شدن زانو و افزایش خونرسانی در آن می‌شود و به بهبودی سریع‌تر آسیب‌دیدگی‌های زانو کمک می‌کند.
علاوه بر این موارد، زانوبند از راه‌های زیر می‌تواند برای افراد مبتلا به آرتروز هم مفید واقع شود:
بهبود آسیب‌دیدگی رباط‌ها. برای آسیب‌دیدگی رباط صلیبی زانو، استفاده از یک زانوبند لولادار مناسب که توسط پزشک برای شما تجویز شده باشد می‌تواند در تسریع بهبودی زانو تأثیر زیادی داشته باشد. درمان پارگی رباط صلیبی قدامی اغلب مستلزم انجام عمل جراحی می‌باشد. معمولاً بعد از انجام این عمل جراحی، پزشک یا فیزیوتراپیست شما یک زانوبند لولایی ضامن‌دار برایتان تجویز می‌کند که می‌توان برای ثابت نگه داشتن زانو، آن را قفل کرد و برای خم کردن زانو در طول دوران نقاهت بعد از عمل قفل آن را باز کرد.
تسکین درد کشکک زانو. هنگامی که تحلیل رفتن و نرم شدن غضروف زیر کشکک زانو باعث ایجاد زانو درد می‌شود، استفاده از زانوبندهای ساخته شده از جنس نئوپرن که بریدگی در محل کشکک زانو در آنها تعبیه شده است، می‌تواند به ثابت نگه داشتن استخوان کشکک در جای خود و تسکین درد ناشی از عارضه کمک مؤثری نماید. استفاده از این نوع زانوبند، شما را قادر می‌سازد که راحت‌تر بتوانید ورزش‌های اختصاصی برای تقویت عضلات چهارسر ران را انجام دهید. این نوع زانوبندها را می‌توانید از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم ورزشی تهیه کنید.
تقویت حس احتیاط و مراقبت. بسیاری از افرادی که از زانوبندهای ساده یا آستین‌های زانو که در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم ورزشی عرضه می‌شود استفاده کرده‌اند، استفاده از این زانوبندها را در تسکین درد زانوی خود بسیار مؤثر می‌دانند. متخصصان هم عقیده دارند که این زانوبندها می‌توانند از طریق گرم کردن و فشرده‌سازی مفصل در رفع تورم و تسکین درد زانو مؤثر باشند. اما شاید فایده اصلی استفاده از این زانوبندها در عوامل روانی مربوط به آن باشد.
انواع مختلف زانوبندها
آستین زانو از جنس نئوپرن
ساده‌ترین نوع زانوبندها همان آستین زانو است که از جنس نئوپرن ساخته می‌شود. نئوپرن در عمل، حمایت بسیار کمی از مفصل زانو به عمل می‌آورد. در واقع هدف اصلی از بستن این نوع از زانوبند، تأمین گرمای بیشتر در اطراف مفصل زانو است که به کاهش درد و التهاب ناشی از آسیب‌دیدگی‌های مزمن زانو کمک کند. علاوه بر آن، آستین‌های نئوپرنی به عنوان یک عامل فشرده کننده زانو عمل می‌کنند و ناپایداری و ورم مفصل زانو را کاهش می‌دهند. این زانوبندها در اغلب فروشگاه‌های ورزشی یا کالاهای پزشکی عرضه می‌شوند.
زانوبند پاتلوفمورال
بسیاری از آسیب‌دیدگی‌های زانو در محل مفصل پاتلوفمورال اتفاق می‌افتد. از مهم‌ترین این آسیب‌ها می‌توان به کندرومالاسی، التهاب عضله چهارسر، دررفتگی و نیمه دررفتگی استخوان کشکک زانو اشاره کرد. این آسیب‌ها هنگامی اتفاق می‌افتد که استخوان کشکک به طرف داخل زانو فشرده می‌شود و بر روی سر استخوان ران پا ساییده می‌گردد. زانو بند پاتلوفمورال برای آن طراحی شده است که حرکت صحیح استخوان کشکک در زمان خم شدن و باز شدن زانو را امکان‌پذیر سازد. در قسمت جلوی این زانوبند، یک بریدگی دایره‌ای شکل تعبیه شده است که اطراف استخوان کشکک زانو را احاطه می‌کند و لبه‌های آن حالت برآمده دارد. این نوع زانوبند به طوری طراحی شده است که در زمان حرکت زانو، کشکک را به طرف بیرون فشار می‌دهد و از تو رفتن آن جلوگیری می‌کند تا مفصل زانو به شکل صحیح حرکت کند.
زانوبند لولادار
هدف از استفاده از زانوبندهای لولادار آن است که از مفصل زانو در برابر نیروهای شدید رو به بیرون یا رو به داخل که بر سمت چپ یا راست زانو وارد می‌شود و می‌تواند منجر به آسیب دیدن رباط‌های اطراف زانو شود، محافظت کند. زانوبند لولادار چند میله محکم در ساختار خود دارد که در سمت داخل یا خارج زانو قرار می‌گیرد و به عنوان یک پایدار کننده مفصل عمل می‌کند. بعضی از انواع این زانوبندها هم مجهز به یک ضامن قفل کننده است که از خم شدن یا صاف شدن بیش از حد زانو جلوگیری می‌کند. توجه داشته باشید که زانوبندهای لولاداری که در فروشگاه‌های متفرقه عرضه می‌شود، قابل اطمينان نیست و این نوع زانوبند باید حتماً طبق دستور پزشک سفارش داده شده و ساخته شود.
زانوبند رباط صلیبی قدامی
رباط صلیبی قدامی از حرکت کردن ساق پا به طرف بالا و ساییده شدن آن بر روی سر استخوان ران و نیز از چرخش بیش از حد مفصل زانو جلوگیری می‌کند. اغلب آسیب‌دیدگی‌هایی که برای رباط صلیبی قدامی پیش می‌آید، در اثر برخورد یا تصادم نیست، بلکه به علت قرار دادن پا بر روی زمین و سپس پیچیدن آن اتفاق می‌افتد. زانوبندهای رباط صلیب قدامی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از چرخش بیش از حد زانو و حرکت استخوان درشت نی به سمت جلو ممانعت کند. این زانوبندها اغلب توسط ورزشکارانی که جراحی رباط صلیبی انجام داده‌اند، استفاده می‌شود. این نوع زانوبند را هم نمی‌توان از فروشگاه‌ها تهیه کرد، بلکه باید حتماً مطابق با اندازه و مشخصات زانوی شما توسط پزشک سفارش داده شده و ساخته شود. قبل از سفارش دادن این زانوبند، باید طول پا و قطر قسمت‌های مختلف آن به طور دقیق اندازه‌گیری شود تا زانوبند ساخته شده کاملاً منطبق با زانوی بیمار باشد.
پایدار کننده زانو
زانوبندهای پایدار کننده بلافاصله بعد از آسیب‌دیدگی رباط‌ها و جراحی آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این زانوبندها از کشاله ران تا ساق پا را می‌پوشاند. در ساختار این زانوبندها یک صفحه با شکل مخصوص در قسمت پشت زانو تعبیه شده است که از ران تا ساق پا امتداد دارد. همچنین صفحاتی در دو طرف مفصل زانو وجود دارد که برای حفاظت از رباط‌های جانبی تعبیه شده است.
زانوبندهای طبی برای چه منظوری مناسب‌اند؟
زانوبندهای ساده کشی فقط می‌توانند حفاظت و حمایت اندکی از زانو به عمل آورند و بنابراین برای عوارض خفیف زانو از قبیل درد خفیف، رگ به رگ شدن، آرتروز، ضعف، التهاب تاندون میانی، ساییدگی غضروف، التهاب کیسه‌های مفصلی، بیماری زانوی دوندگان، کندرومالاسی کشکک، بیماری آسگود اسکالتر و ورم خفیف زانو مناسب می‌باشند. این زانوبندها برای ناپایداری و درد متوسط تا شدید زانو مناسب نیستند. برای این آسیب‌دیدگی‌ها باید از انواع پیشرفته‌تر و تخصصی زانوبند استفاده کنید.
آیا استفاده از زانوبند در تسکین درد هنگام دویدن مؤثر است؟
زانوبند باعث محدود کردن میزان حرکت مفصل زانو می‌شود و پایداری آن را افزایش می‌دهد. بنابراین اغلب در افرادی که دچار پارگی رباط شده‌اند، می‌تواند تأثیر مثبت زیادی داشته باشد. زیرا وقتی که رباط آسیب می‌بیند، حرکت رو به خارج زانو که در حالت عادي توسط رباط‌ها انجام می‌شود، دچار اختلال می‌گردد و استفاده از زانوبند می‌تواند از حرکت شدید و دردناک زانو در این شرايط جلوگیری کند. علاوه بر آن، زانوبند به ثابت نگه داشتن کشکک زانو در جای خود هم کمک می‌کند. اما اگر برای مثال یکی از عضلات پا دچار التهاب شده باشد، آنگاه استفاده از زانوبند تأثیری در کاهش درد نخواهد داشت، زیرا در این شرایط دلیلی برای محدود کردن دامنه حرکت مفصل زانو وجود ندارد.