درمان تنگی کانال نخاعی با فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی مناسب

تنگی کانال نخاعی به تنگ شدن کانال نخاعی و سوراخ بین‌مهره‌ای اشاره دارد که باعث می‌شود ریشه‌های عصب تحت فشار قرار بگیرد. کانال نخاعی مرکز ستون فقرات است و تنگ شدن آن پیامد فرایند فرسایشی آهسته‌ ستون فقرات در اثر بالا رفتن سن است؛ گاهی اوقات نیز آسیب‌دیدگی که باعث سفت و خشک شدن و کلسیفیکاسیون ستون فقرات می‌شود، علت تنگی کانال نخاعی است.

فیزیوتراپی یکی از مؤلفه‌های اساسی طرح درمان تنگی کانال نخاع به شمار می‌آید. حرکات اصلاحی که در درمان فیزیوتراپی انجام می‌شود، به تقویت عضلات کمر و بازیابی توانایی حرکتی کمک می‌کند. هرچند حرکات فیزیوتراپی بسیار مفید و مؤثر است، لازم است قبل از شروع ورزش‌درمانی با متخصص فیزیوتراپی یا پزشک معالجتان مشورت کنید تا دچار آسیب‌دیدگی نشوید.

ارزیابی تنگی کانال نخاعی

برای تشخیص تنگی کانال نخاع باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک عکس رادیوگرافی کمر را بررسی می‌کند تا محل دقیق ساییدگی را تعیین کند و میزان تنگ شدن سوراخ‌های بین‌مهره‌ای کمر را اندازه‌گیری کند.

درد، خشکی، کاهش توانایی حرکتی و کاهش دامنه حرکتی کمر از علائم معمول تنگی کانال نخاعی به شمار می‌آید. چنانچه تنگی کانال نخاعی باعث تحت فشار قرار گرفتن عصب شده باشد، علائمی مانند درد، بی‌حسی، گزگز یا ضعف باسن، ران و پایین پا بروز می‌یابد.

متخصص فیزیوتراپی شدت تنگی کانال نخاعی را با توجه به موارد زیر ارزیابی می‌کند:

• توانایی حرکتی مهره‌های کمری؛
• میزان خم شدن و چرخش ستون فقرات در جهت‌های مختلف؛
• قدرت عضلات مرکزی، کمر و مفصل ران؛
• تعادل؛
• حالت اندامی؛
• توانایی تغییر موقعیت دادن و
• الگوی راه رفتن.

همچنین فیزیوتراپیست تحت فشار بودن عصب را بررسی می‌کند تا تعیین کند که آیا علائم حس‌شده در پا ارتباطی با ستون فقرات دارد یا خیر.

افزایش درد هنگام رو به عقب خم شدن، یعنی در حالت کشیده شدن مهره‌های کمری، شایع‌ترین علامت تنگی کانال نخاعی است. ستون فقرات در حالت‌های مختلفی مانند ایستادن، راه رفتن و خوابیدن روی شکم کشیده می‌شود.

علائم معمولاً هنگام رو به جلو خم شدن و قرار دادن ستون فقرات در حالت خمیده‌تر، مثلاً در پی نشستن و تکیه دادن، بهتر می‌شود؛ چون فضاهای قرار گرفته در کانال نخاعی مرکزی در این موقعیت‌ها باز می‌شود و فشار از روی عصب و نخاع برداشته می‌شود.

موارد وخیم‌تر تنگی کانال نخاعی با درد شدید، محدود شدن توانایی حرکتی و تحت فشار قرار گرفتن عصب همراه است که به نوبه خود باعث ضعیف شدن پاها می‌شود. عصب در موارد خفیف‌تر تنگی کانال نخاعی معمولاً تحت فشار نیست و علائمی مانند خشکی کمر در این موارد شایع‌تر است.

چه کسانی  به جراحی نیاز دارند؟

هرچند تنگی کانال نخاعی شایع‌ترین دلیل انجام دادن جراحی در سالمندان 65 سال به بالا است، جراحی تقریباً همواره انتخابی است و با توجه به شدت درد و علائم دیگر و در صورت استمرار ناتوانی بیمار پس از چند ماه یا چند سال امتحان کردن درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی توصیه می‌شود. پزشک جراحی را با توجه به شدت علائم و وضعیت سلامت بیمار توصیه می‌کند.

همواره ابتدا درمان‌های محافظه‌کارانه امتحان می‌شود، این درمان‌ها غالباً ایمن‌تر و اثربخش‌تر از جراحی است. نتایج فیزیوتراپی و ورزش‌درمانی برای کاهش درد و ناتوانی مشابه نتایج جراحی تنگی کانال نخاعی است. جراحی غالباً، به جز برای موارد شدید تنگی کانال نخاعی، ضرورت نمی‌یابد.

فیزیوتراپی برای درمان تنگی کانال نخاعی

درمان فیزیوتراپی برای بیماران دچار تنگی کانال نخاعی با اهداف زیر انجام می‌شود:

• افزایش دامنه حرکتی مهره‌های کمر؛
• کاهش سفتی و خشکی عضلات دور ستون فقرات؛
• کاهش درد و خشکی مفاصل؛
• برطرف کردن فشار روی عصب؛
• تقویت عضله‌های مرکزی؛
• اصلاح حالت اندامی و بهبود هم‌ترازی مهره‌های کمر و
• تقویت پاها به منظور بهبود تعادل و عملکرد کلی.

تنگی کانال نخاعی عموماً توسط فیزیوتراپیست به صورت سرپایی درمان می‌شود.

کشش عضلات پایین کمر ـ از جمله عضلاتی که در راستای عمودی در امتداد ستون فقرات کشیده شده‌اند و عضلات قطری کشیده شده در امتداد لگن تا مهره‌های کمری ـ به رفع درد و خشکی عضلات کمک می‌کند، توانایی حرکتی کلی مهره‌های کمر را بهبود می‌دهد و دامنه حرکتی مهره‌های کمر را افزایش می‌دهد.

کشش عضلات مفصل ران نیز مهم است، چون این عضلات به لگن متصل‌اند و مستقیماً به مهره‌های کمر متصل می‌شوند ـ عضلات مفصل ران شامل فلکسورهای مفصل ران در جلوی لگن، عضله پیریفورمیس در پشت لگن و عضلات همسترینگ می‌شود که از پشت مفصل ران رو به پایین تا زانو امتداد دارند. محدودیت عضلات مفصل ران مستقیماً بر توانایی حرکتی مهره‌های کمر اثر می‌گذارد.

حرکات ورزشی تقویت‌کننده عضلات مرکزی نیز نقش مهمی در درمان تنگی کانال نخاعی دارد. عضلات مرکزی شکم ـ شامل عضلات بالاتنه، لگن، پایین کمر، مفاصل ران و شکم ـ مهره‌های کمری را پایدار می‌کند و از آن در برابر اعمال نیروهای فشاری و حرکات شدید محافظت می‌کند.

عضلات مرکزی اغلب بیماران دچار تنگی کانال نخاعی ضعیف و غیرفعال است و این عضلات ضعیف وظیفه‌شان را برای حمایت از مهره‌های کمر به خوبی انجام نمی‌دهند. تمرین‌های عضلات مرکزی غالباً با فعال‌سازی عضلات عمقی شکم در حالت خوابیده به صورت طاقباز با زانوهای خمیده شروع می‌شود. به مرور که بیمار قدرت و کنترل بیشتری پیدا می‌کند و ستون فقرات کمری‌اش پایدارتر می‌شود، متخصص فیزیوتراپی حرکات پیشرفته‌تری را به بیمار آموزش می‌دهد.

چون تنگی کانال نخاعی غالباً باعث ضعیف شدن پاها می‌شود، فیزیوتراپی عموماً شامل تمرین‌های تقویت‌کننده عضلات پا، به ویژه عضلات سرینی، و تمرین‌های تعادلی می‌شود.

حرکات اصلاحی تنگی کانال نخاعی

در این بخش با چند حرکت متداولی آشنا می‌شوید که متخصصان فیزیوتراپی آنها را برای درمان تنگی کانال نخاعی توصیه می‌کنند.

حرکت زانو تا قفسه سینه

این حرکت عضلات پایین کمر را می‌کشد و ستون فقرات را در حالت خمیده قرار می‌دهد، همان‌طور که گفته شد حالت خمیده غالباً برای بیماران دچار تنگی کانال نخاعی راحت‌تر است. حرکت بالا بردن زانو تا قفسه سینه کانال نخاعی مرکزی را باز می‌کند و فشار را از روی مهره‌های کمری برمی‌دارد.

برای انجام دادن این حرکت به روش زیر عمل کنید:

• به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید؛
• هر دو پا را بلند کنید تا زانوها به قفسه سینه نزدیک‌تر شود و پاها را با دست‌ها بگیرید؛
• زانوها را یک تا سه ثانیه به سمت قفسه سینه بکشید و نگه دارید، سپس پاها را به آرامی پایین بیاورید و در وضعیت اولیه قرار بدهید.
• حرکت را در سه نوبت ده مرتبه‌ای تکرار کنید.

تیلت لگن

حرکت تیلت لگن عضله عرضی شکم را فعال و تقویت می‌کند ـ عضله عرضی شکم عضله‌ای است که به پایدار کردن و حمایت از مهره‌های کمر کمک می‌کند و هم‌ترازی ستون فقرات را افزایش می‌دهد. چنانچه عضله عرضی شکم هنگام نشستن، ایستادن یا خوابیدن به صورت فعال درگیر نشود، لگن رو به جلو خم می‌شود و در وضعیتی موسوم به تیلت قدامی لگن قرار می‌گیرد، مهره‌های کمر در این حالت تحت کشش بیش از حد (لوردوز یا گودی کمر شدید) قرار می‌گیرد.

تیلت قدامی لگن و گودی بیش از حد کمر درد بیماران دچار تنگی کانال نخاعی را افزایش می‌دهد. در حرکت تیلت لگن سعی می‌شود ستون فقرات و لگن از طریق تیلت خلفی لگن مجدداً هم‌تراز شود. این حرکت لگن را به سمت حالت صاف‌تر و خنثی ستون فقرات حرکت می‌دهد و در این وضعیت نگه می‌دارد.

برای انجام دادن حرکت تیلت لگن به روش زیر عمل کنید:

• به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید؛
• عضلات شکم را منقبض کنید تا کمر به عقب فشار داده شود و صاف روی سطحی که دراز کشیده‌اید، قرار بگیرد؛ هم‌زمان مفصل‌های لگن را زیر بکشید. این حرکت برعکس قوس دادن به کمر است. در این حالت باید احساس کنید که بالای استخوان‌های مفصل ران رو به پایین به سمت سطح زیرتان حرکت می‌کند و پشت لگن جمع می‌شود و در زیر قرار می‌گیرد.
• این انقباض را ده ثانیه حفظ کنید. سر، شانه‌ها، کمر و مفاصل ران باید تمام مدت صاف بماند، به‌علاوه چون عضلات شکم این انقباض را نگه می‌دارند، باید فشاری را در این عضلات حس کنید.
• عضلات را شل کنید، سپس حرکت را ده بار تکرار کنید و انقباض را هر بار ده ثانیه حفظ کنید.

پل باسن

حرکت پل باسن عضلات سرینی بزرگ را تقویت می‌کند ـ عضلات سرینی بزرگ عضلات بزرگ تشکیل‌دهنده باسن‌ها و ناحیه لگن را تشکیل می‌دهند. این عضلات لگن را پایدار می‌کنند و کشش وارد بر مهره‌های کمر را کاهش می‌دهند.

اگر عضلات سرینی ضعیف باشد، کمر برای جبران این ضعف عضلاتی موسوم به پارااسپینال را فعال می‌کند که کمر را، به ویژه هنگام برخاستن از حالت نشسته تحت کشش قرار می‌دهند. این وضعیت درد را به دلیل کشیده شدن کمر افزایش می‌دهد.

چنانچه پا در اثر تنگی کانال نخاعی ضعیف شده باشد، عضلات سرینی به درستی فعال نمی‌شوند؛ حال آن‌که عضلات سرینی یک گروه عضلانی بسیار مهم را تشکیل می‌دهند که به حفظ تعادل هنگام راه رفتن و تغییر جهت کمک می‌کنند. تقویت عضلات سرینی به رفع فشار از روی مهره‌های کمری کمک می‌کند، پا را قوی می‌کند و تعادل کلی در زمان ایستادن را بهبود می‌دهد.

برای انجام دادن حرکت پل باسن به روش زیر عمل کنید:

• به پشت بخوابید، زانوها را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید؛
• عضلات سرینی را منقبض کنید تا مفصل‌های ران بالا بیاید. کمر را صاف نگه دارید و قوس ندهید؛
• مفصل‌های ران را سه ثانیه بالا نگه دارید، سپس پایین بیاورید و
• حرکت را در سه نوبت ده مرتبه‌ای تکرار کنید.

چرخش پایین‌تنه

این تمرین توانایی حرکتی مهره‌های کمری و عضلات اطراف را افزایش می‌دهد. قرار گرفتن در این موقعیت توانایی حرکتی ستون فقرات را بدون تشدید درد ناشی از کشش بهبود می‌دهد. برای انجام این حرکت به روش زیر عمل کنید:

• به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید؛
• زانوها را به هم فشار بدهید، بگذارید تا پاها به آرامی به یک طرف بچرخد. بگذارید زانوها به سمت سطح زیرتان پایین بیفتد؛
• کشش را به مدت ده ثانیه حفظ کنید، سپس پاها را به حالت اولیه برگردانید؛
• حرکت را برای سمت دیگر تکرار کنید، پاها را به هم چسبیده نگه دارید و آنها را به سمت دیگر بچرخانید. ده ثانیه نیز در این موقعیت بمانید، سپس به وضعیت اولیه برگردید و
• این حرکت افزایش‌دهنده توانایی حرکتی را ده بار برای هر سمت تکرار کنید و هر بار کشش را ده ثانیه حفظ کنید.

پیشگیری از تنگی کانال نخاعی

درمان فیزیوتراپی به روش‌های زیر به پیشگیری از بروز مشکلات ناشی از تنگی کانال نخاعی در آینده کمک می‌کند:

• فیزیوتراپی ستون فقرات را فعال و متحرک نگه می‌دارد؛
• عضلات مرکزی را تقویت می‌کند تا بهتر بتوانند مهره‌های کمری را پایدار و حمایت کنند و
• عضلات پا را تقویت می‌کند و به این ترتیب به بهبود تعادل کمک می‌کند.

 تنگی کانال نخاعی غالباً به مرور زمان و در اثر کاهش فعالیت و ضعیف‌تر شدن عضلات مرکزی نگهدارنده کمر تشدید می‌شود. فعال ماندن و ورزش کردن جهت حفظ قدرت و پایداری پاها و مهره‌های کمری کمک می‌کند تا پایه پایدار و مستحکمی برای حمایت از کمر و جلوگیری از تشدید علائم تنگی کانال نخاعی تشکیل شود.

پرسش‌های متداول

برای درمان تنگی شدید کانال نخاعی از چه نوع فیزیوتراپی استفاده می‌شود؟ 

فیزیوتراپی معمولاً شامل انجام دادن حرکات کششی کمر، مفاصل ران و پاها، تمرین‌های بهبوددهنده توانایی حرکتی و حرکات تقویت‌کننده عضلات مرکزی می‌شود تا به این ترتیب درد کمتر شود و حمایت از مهره‌های کمری افزایش یابد.

اگر درد یا خشکی عضلات مهره‌های کمری شدید باشد، از درمان‌هایی مانند حرارت مرطوب یا تحریک الکتریکی نیز به صورت روزمره استفاده می‌شود. البته شواهد بالینی اندکی دال بر مفید بودن این روش‌ها وجود دارد.

فیزیوتراپی در آب برای درمان تنگی کانال نخاعی مفید است؟

فیزیوتراپی در آب از طریق برطرف کردن فشار وارد بر ستون فقرات به درمان تنگی کانال نخاعی کمک می‌کند. خاصیت شناوری و رانش آب فشار و درد را کاهش می‌دهد و حرکت در آب به افزایش جریان خون در مفاصل و عضلات پیرامون ستون فقرات کمک می‌کند که به نوبه خود موجب افزایش انعطاف‌پذیری و فعال شدن عضلات می‌شود.

فیزیوتراپی تا چه حد برای درمان تنگی کانال نخاع مفید و اثربخش است؟

مرور نظام‌مندی که در سال 2018 بر روی پژوهش‌های منتشرشده انجام شد، تفاوت معناداری را در مقایسه نتایج درمان بیماران دچار تنگی کانال نخاعی که از دو روش جراحی و ورزش‌درمانی استفاده کرده بودند، گزارش نکرد. جراحی به تنهایی نمی‌تواند عضلات پایدارکننده ستون فقرات را تقویت کند، توانایی حرکتی ستون فقرات یا انعطاف‌پذیری عضلات پیرامونی را افزایش دهد یا هم‌ترازی وضعیتی را بهبود دهد. اکثر بیمارانی که جراحی را برای درمان تنگی کانال نخاع انجام می‌دهند، پس از جراحی همچنان به فیزیوتراپی و ورزش‌درمانی نیاز دارند