درمان بیماری لنف ادم( ورم دست و پا)

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

لنف‌ ادم‌ تورمی ناشی از یک سیستم لنفاوی معیوب است. سیستم لنفاوی معیوب ممکن است درنتیجه‌ی یک سیستم لنفاوی درست رشد نکرده یا آسیب دیده و ضربه دیده باشد. این مشکل ممکن است روی هر بخشی از بدن تأثیر بگذارد اما اغلب بصورت ورم دست و پا دیده می‌شود. به منظور فهمیدن اینکه چگونه لنف ادم اتفاق می‌افتد، داشتن یک دید کلی از سیستم لنفاوی مهم است؛ اینکه سیستم لنفاوی چیست و چگونه کار می‌کند.

سیستم لنفاوی

لنفاوی‌ها یک جزء حیاتی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل می‌دهند و نقش مهمی در مقابله با عفونت‌ها در سطح موضعی ایفا می‌کنند. این عناصر مسئول پاک‌سازی بافت‌ها از باکتری‌ها، پروتئین‌ها و مواد زائد هستند و به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک می‌کنند.

سیستم لنفاوی را می‌توان با یک سیستم دفع زباله مشابه کرد. این سیستم مایعات بافت را از مناطق مختلفی از جمله پوست، چربی، عضلات و استخوان خارج می‌کند. مایع بافت، یا لنف، به داخل عروق لنفاوی وارد می‌شود (که در ابتدا به سختی قابل رؤیت زیر سطح پوست قرار دارند) و سپس توسط عروق لنفاوی بزرگ‌تر و عمیق‌تر به سمت جهت خاصی انتقال می‌یابد.

حرکت لنف به حرکت ماهیچه‌ها (ورزش) و انقباض و جمع شدن عروق بستگی دارد. همچنین ماساژ ملایم که «تخلیه مایع لنفاوی به‌صورت دستی» (MLD) نیز نامیده می‌شود و تنفس عمیق می‌تواند به‌طور مؤثرتر به‌حرکت لنف کمک کند.
لنف در برخی نقطه‌های مسیر حرکت خود از گره یا غده لنفی عبور می‌کند. گروه یا خوشه‌های این گره‌های لنفی در گردن، زیر بغل و کشاله ران یافت می‌شود. در این گره‌هاست که لنف فیلتر و تمیز می‌شود، به‌طوری که مواد زائد، باکتری‌ها و سلول‌های مضر شناسایی شده و به وسیله‌ی سیستم دفاعی بدن حذف می‌شوند.
بعد از عبور از این گره‌ها، سرانجام لنف به سیاهرگ بزرگ بدن در نقطه‌ای درست پشت ترقوه در دو طرف گردن تخلیه می‌شود. از اینجا لنف به خونی که به قلب برمی‌گردد منتقل می‌شود و در نهایت به عنوان ادرار از طریق کلیه‌ها از بدن حذف می‌شود.

لنف‌ادم چگونه رخ می‌دهد؟

اگر به‌هردلیلی سیستم لنفاوی به‌درستی کار نکند یا عروق به اندازه کافی عمل تخلیه را انجام ندهند، مایع لنف در بافت‌ها ذخیره می‌شود (مثل وقتی که رودخانه مسدود شود و سیل رخ دهد). وقتی مقدار مایع در یک ناحیه بیشتر از ظرفیت سیستم لنفاوی جهت انتقال آن مایع باشد، علائم لنف ادم ازجمله تورم در آن ناحیه ایجاد می‌شود. لنف‌ادم می‌تواند به‌عنوان «تجمع غیرطبیعی مایع غنی از پروتئین در بافت‌ها» نیز تعریف شود.

انواع لنف‌ادم

لنف‌ادم می‌تواند در نوع اولیه و ثانویه باشد.
لنف‌ادم اولیه معمولاً از ابتدای تولد مشخص می‌شود و به‌دلیل برخی نارسایی‌های سیستم لنفاوی (معمولاً با عدم رشد و توسعه سیستم لنفاوی) به وجود می‌آید. لنف ادم اولیه ممکن است بدون هیچ علت مشخصی در مراحل مختلف زندگی و به ویژه در دوران نوجوانی ایجاد شود.
لنف‌ادم ثانویه ناشی از برخی مشکلات خارج از سیستم لنفاوی است که مانع از درست کارکردن سیستم لنفاوی می‌شود. نمونه‌هایی از دلایل لنف‌ادم ثانویه عبارتند از:

• جراحی؛ به‌خصوص هنگامی که گره‌های لنفی در طول درمان سرطان از بین می‌روند: سینه، پروستات، بیماری‌های مربوط به زنان، سر و گردن، تومور بدخیم یا تومورهای عمیق در پوست
• رتودرمانی؛ این کار سلول‌های سرطانی یا تومورها را می‌کُشد، اما همچنین می‌تواند باعث آسیب به بافت و درنتیجه قطع جریان طبیعی لنف در سیستم لنفاوی شود.
• ضربه و جراحت تصادفی یا عفونت که ممکن است به عروق لنفاوی آسیب وارد کند و درنتیجه تخلیه مایع لنف را کاهش دهد.
• کاهش تحرک یا فلج شدن؛ انقباض عضلات (در طول فعالیت و ورزش) به‌منظور کمک کردن به حرکت لنف مهم است.
• مشکلات سیاهرگ‌هایی که خیلی خوب کار نمی‌کند (سیاهرگ‌های واریسی/بعد از تشکیل لخته خون در عروق عمیق)؛ اغلب به عنوان نارسایی وریدی شناخته شده است. این عامل به زیاد پر شدن سیستم لنفاوی و درنتیجه به عدم عملکرد مؤثر آن منتج می‌شود.
• چاقی؛ این عامل نیز می‌تواند باعث ایجاد لنف‌ادم یا تشدید آن شود.
• سرطان به خودی خود ممکن است باعث انسداد سیستم لنفاوی شود.

متأسفانه بسیاری از علل اساسی لنف‌ادم برگشت‌ناپذیر هستند و همچنین در حال حاضر هیچ روش شناخته شده‌ای برای درمان بیماری لنف ادم وجود ندارد، با این حال راه‌های درمانی مناسبی برای کاهش تورم و نگه داشتن آن به مقدار حداقل ممکن وجود دارد. این راه‌های درمانی، پزشکی و محافظه‌کارانه است و در اغلب موارد می‌تواند کیفیت زندگی را به طور چشمگیری بهبود بخشد.

لنف‌ادم چگونه پیشرفت می‌کند؟

در ابتدا، لنف‌ادم ممکن است علائم آزاردهنده نداشته باشد. این موضوع ممکن است با تورم خفیفی که ممکن است به صورت متناوب ظاهر و گردش کند، محدود شود. در این مرحله، مشکلات افزایش پیدا می‌کنند، به خصوص در پایان روز یا در شرایط آب و هوای گرم. این نوع تورم عمدتاً در زمان بیداری حاصل می‌شود و در حداقل باشد، اما با پایان روز و تحت تأثیر آب و هوای گرم، افزایش می‌یابد. در این مرحله، انجام اقدامات ساده ممکن است برای کاهش تورم مفید باشد، بنابراین اهمیت آغاز درمان در اسرع وقت آشکار می‌شود.

اگر درمان کنار گذاشته شود، تورم ممکن است به صورت دائمی و ماندگار شود. این تورم به طور کلی در یک شب فرو نمی‌شود و ناحیه متورم به صورت تدریجی سفت و جامد می‌شود. این احساس به دلیل جمع شدن پروتئین یا چربی و همچنین مایع در بافت ناشی از لنف‌ادم است.

چهار روش مراقبت برای افراد مبتلا به تورم خفیف تا متوسط

کمک از بیرون یا فشرده‌سازی

این کار برای جلوگیری از رشد و زیاد شدن تورم در اندام است و به وسیله پوشیدن لباس‌های متراکم و تنگ پلاستیکی انجام می‌شود.

درمان فیزیکی

اولین راه درمانی برای لنف‌ادم درمان فیزیکی پیچیده است. این نوع درمان در بهبود لنف‌ادم مؤثر است و با تخلیه مایع لنف به روش‌های دستی، ماساژ و ورزش انجام می‌شود. در این روش استفاده از جوراب‌های فشاری یا واریسی (حداقل با ۴۰ میلی‌متر جیوه)، باندهای چندلایه و پمپ‌های پنوماتیکی (با هوای فشرده کار می‌کند)توصیه می‌شود.

تخلیه مایع لنف به روش ساده (SLD)

این‌روش با استفاده از ماساژ ملایمی است که بر اساس اصول تخلیه مایع لنف به صورت دستی (MLD) انجام می‌گیرد. این روش شامل حرکات ساده دست است و به منظور جابجا کردن تورم از منطقه متورم به جای دیگر انجام می‌شود. این روش طوری طراحی شده است که توسط خود بیماران یا بستگان و مراقبین آنها نیز قابل انجام است.
برای اطمینان از حصول نتایج خوب، ارزیابی مجدد و نظارت بر پیشرفت کار ضروری است. همچنین اینکه بیمار بتواند به خودش کمک کند،امری بسیار مهم است. لنف‌ادم یک بیماری طولانی‌مدت و مزمن است و برای درمان به سطح بالایی از انگیزه و اجابت توسط خود بیمار نیاز دارد.
برای افراد مبتلا به تورم‌های شدید، ممکن است راه‌های درمانی دیگری در یک برنامه فشرده‌تر به نام درمان لنفاوی راه گشا (DLT) یا درمان ترکیبی راه گشا (CDT) توصیه شود. این درمان فشرده ممکن است به مدت یک دوره ۲ تا ۴ هفته‌ای طول بکشد و یک بسته از روش‌های درمانی را به صورت روزانه ترکیب کند. این روش‌ها ممکن است شامل برخی موارد فوق، به‌علاوه یک یا بیشتر موارد زیر باشد:

تخلیه مایع لنف به صورت دستی (MLD)

شکل خاصی از ماساژ توسط یک درمانگر آموزش‌دیده انجام می‌شود تا پوست را در جهات خاص بر اساس اصول آناتومی و فیزیولوژی سیستم لنفاوی حرکت دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر به بخشLSN قسمت «روش درمان تخلیه مایع لنف به روش دستی»مراجعه کنید.

بستن لنف‌ادم با باندهای چندلایه (MLLB)

یک سیستم چندلایه از باندها یک پوشش محکم و سفت را برای عضلات فراهم می‌کند تا به‌بهبود شکل و اندازه تورم‌های شدید کمک کند و سفتی

درمان با استفاده از فشرده‌سازی پنوماتیکی به صورت متناوب و پی در پی:با وجود اینکه این روش درمانی برای سال‌های متعددی در دسترس بوده است، پژوهش‌های قوی در این زمینه وجود ندارد. با این‌حال این روش می‌تواند به بیماران خاصی کمک کند و اگر به‌صورت صحیح در یک دوره‌ی درمانی انجام شود مفید خواهد بود. در هنگام استفاده از این دستگاه باید خیلی احتیاط کرد. به‌ویژه هنگامی که غدد لنفاوی برداشته یا با روش رادیوتراپی درمان شده‌اند. این روش فقط باید تحت نظارت پزشک متخصص لنف‌ادم که اصول استفاده از دستگاه را می‌داند، انجام شود.

دستگاه‌های دیگر

دستگاه‌هایی مانند هیوامات (درمان با ایجاد لرزه و نوسانات عمیق)، سطح پایینی از لیزر درمانی، فیزیوتاچ (PhysioTouch) و ماشین‌آلات بادی فلو (Bodyflow) نیز وجود دارند که در کلینیک‌های مخصوصی که انواع خاص تورم را درمان می‌کنند خیلی پرطرفدار هستند.

نوارهای (باندهای) حرکتی

این روش معمولاً در کلینیک‌های درمان لنف‌ادم استفاده می‌شود تا به تخلیه مایع لنف کمک کند (در هر دو مرحله‌ی درمان: فشرده‌سازی و خودمراقبتی).این روش درمانی در اصل برای کمک به آسیب‌های ورزشی طراحی شده است، اما همچنین می‌تواند به کاهش تورم نیز کمک کند.

دارو درمانی

اگرچه تحقیقات در این زمینه هنوز ادامه دارد، اما دارو درمانی برای پالایش لنف‌ادم خیلی محدود است. با این حال موقعیت‌های مشخصی وجود دارد که پزشک می‌تواند این روش را توصیه کند.

لیزر درمانی

در این روش پزشک یک وسیله کوچک را به صورت دستی به‌طور مستقیم و با فواصل کوتاه روی پوست قرار می‌دهد تا لیزردرمانی را اجرا کند. این وسیله بسیار شبیه اتوسکوپ است (وسیله‌ای که پزشک برای معاینه گوش استفاده می‌کند و با آن داخل گوش را می‌بیند). زمانی که لیزر درمانی درحال اجرا است بیمار هیچ چیز احساس نمی‌کند. برخی از پزشکان معتقدند که لیزردرمانی یک ارزش اضافی برای طرح درمان دارد، به خصوص زمانی که ضخامت پوست زیاد است و یا در زیر پوست جای زخم سفت و ضخیمی (با نام فیبروسیس) وجود دارد.

جراحی

عملیات سنتی حجم زدایی برای لنف‌ادم‌ها به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد و تنها در شرایط خاصی که نیاز به این روش پیش آید، مطرح می‌شود، به ویژه در مواردی که تورم در مناطق حساس مانند پلک یا اندام تناسلی وجود داشته باشد.

اگر نیاز به عمل جراحی پدید آید، بسیار مهم است که این عمل توسط جراحان متخصص و با تجربه در زمینه لنف‌ادم و سیستم لنفاوی انجام شود. در حال حاضر، پیشرفت‌های مهمی در زمینه تکنیک‌های عمل جراحی میکرو و لیپوساکشن صورت گرفته است. این تکنیک‌ها در حال توسعه هستند و به نظر می‌رسد که در آینده ممکن است روش‌های موثرتری برای حجم زدایی از لنف‌ادم‌ها فراهم آید، هرچند هنوز به‌طور گسترده در دسترس نیستند.