توانبخشی،کاردرمانی و ویزیت بیماران مبتلا به ضایعه ی نخاعی در منزل

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

منظور از ضایعه قطع نخاع (SCI) آسیب طناب نخاعی است که منجربه تغییر موقت یا دائمی در عملکرد طبیعی مغزی، حرکتی و یا دستگاه عصبی خودمختار می‌گردد. بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی اغلب از نارسایی عصبی و معلولیت جسمی رنج می‌برند.
مهمترین بعد درمان ضایعه قطع نخاعی پیشگیری از عوارض جانبی مرتبط با معلولیت جسمی است. مراقبت‌های حمایتی کمک شایانی به کاهش عوارض مرتبط با تحرک می‌کنند.

دلایل قطع نخاع

 ضایعه‌ی نخاعی علت شایع ناتوانی دائمی و مرگ کودکان است. ضایعه نخاعی و قطع نخاع کودکان علل متعددی دارد. شایعترین آسیب‌ها زمانی رخ می‌دهد که ناحیه ستون فقرات یا گردن هنگام سوانح خم یا فشرده شود:

• هنگام زایمان
• سقوط و زمین خوردن
• تصادف
• آسیب‌های ورزشی
• سوانح حین ورزش ژیمناستیک
• خشونت (زخم چاقو یا گلوله)
• عفونت‌هایی که باعث تشکیل آبسه روی نخاع می‌شود.

انواع قطع نخاع

 آسیب قطع نخاع را می‌توان به ۲ گروه اصلی تقسیم کرد:

آسیب ناقص

 در آسیب ناقص نخاعی ممکن است برخی از عملکردها نظیر حرکت در یک پا بیشتر از پای دیگر، احساس در بخش‌­هایی از بدن و عملکرد یک سمت بدن بیشتر از سمت دیگر مشاهده ­شود. آسیب ناقص نخاعی ممکن است در هر سطحی از طناب نخاعی رخ دهد.

آسیب کامل

در آسیب کامل نخاعی هیچ نوع عملکرد حرکتی یا حسی مشاهده نمی­‌شود و هر دو سمت بدن تحت تاثیر چنین ناهنجاری قرار می­‌گیرند. آسیب کامل نخاعی ممکن است در هر سطحی از طناب نخاعی رخ دهد.

چه عواملی موجب آسیب حاد نخاعی می‌شوند؟

قطع نخاع ناهنجاری است که به دلایل متعدد رخ می‌دهد. شایع‌ترین آسیب‌های نخاعی زمانی رخ می‌دهند که ناحیه ستون فقرات یا گردن همانطور که در این قسمت شرح داده می‌شود خم و یا فشرده شود:

• آسیب‎های زایمان که معمولا ستون فقرات ناحیه گردن را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
• سقوط کردن
• تصادفات رانندگی: این مورد ممکن است درحالتی که فرد در حال رانندگی و یا حتی عابر است رخ دهد.
• آسیب‌های ورزشی
• سوانح ناشی از شیرجه زدن
• حوادث ترامپولین
• خشونت: شامل نفوذ گلوله به بدن و یا زخم خنجر و چاقو که موجب سوراخ شدن طناب نخاعی می¬گردد.

علائم آسیب نخاعی حاد چیست؟

علایم قطع نخاع به شدت و موقعیت آسیب طناب نخاعی بستگی دارد. در ابتدا ممکن است بیمار در ستون فقرات خود احساس شوک کند که این امر ممکن است منجربه از دست دادن حس، حرکت عضلات و واکنش‌های ناشی از آسیب شود. شوک ستون فقرات معمولا چندین ساعت تا چندین هفته طول می‌کشد.
با کاهش دوره شوک، علائم دیگری بسته به موقعیت آسیب بروز می‌کنند. معمولا هرچه سطح آسیب نخاعی بالا باشد شدت علائم بیشتر خواهد بود. به‌عنوان مثال، آسیب نواحی c3 و C2 (مهره‌های دوم و سوم ستون فقرات) با آسیب رساندن به عضلات تنفسی موجب اختلال در توانایی تنفس می‌شوند.
آسیب در نواحی پایین ستون فقرات، مهره‌های کمری، موجب می‌شود اعصاب و عضلات کنترل کننده مثانه، روده و پاها تحت تاثیر قرار بگیرند. ضایعه قطع نخاع بر اساس نوع فقدان حرکتی و عملکرد حسی طبقه‌بندی می‌شود. در این قسمت به معرفی طبقه‌بندی اصلی قطع نخاع می‌پردازیم:

• کوادری پلژی: این اصطلاح که به معنای فلج چهارطرفه است شامل فقدان حرکت و احساس در ۴ اندام (دست‌ها و پاها) می باشد. این ضایعه معمولا ناشی از آسیب ناحیه T1 و یا بالای آن است. فلج چهارطرفه معمولا به عضلات قفسه سینه آسیب می‌رساند. آسیب‌های ناحیهC4 و یا بالاتر بیمار را مستلزم به استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی می‌کند.
• پاراپلژی: (پارا به معنای دوقسمت مشابه است). این اصطلاح که به معنای پافلجی است به از دست دادن حرکت و احساس در نیمه تنه پایین بدن (پای راست و چپ) اشاره دارد. این ضایعه ناشی از آسیب ستون-فقرات ناحیه T1 و پایین آن است.
• تریپلژی: این ضایعه به از دست دادن حرکت و حس در یک دست و دو پا اشاره دارد و معمولا ناشی از قطع نخاع ناقص است.

در این قسمت به معرفی شایع‌ترین علائم قطع نخاع می‌پردازیم. البته لازم به ذکر است که هر فردی ممکن است علائم متفاوتی را احساس کند. علائم ناشی از ضایعه قطع نخاع عبارتند از:

• ضعف عضلات و یا فلج تنه، دست و پاها
• از دست دادن احساس در تنه، دست و پاها
• انقباض عضله
• اختلال تنفس
• مشکلات ضربان قلب و فشار خون
• مشکلات گوارشی

علائم قطع نخاع ممکن است با علائم بیماری‌های دیگر مشابه باشد بنابراین جهت تشخیص بهتر است با یک پزشک مشاوره نمایید.

سطوح آسیب

قطع نخاع بسته به ناحیه¬ی آسیب نخاع می¬تواند باعث انواع قطع نخاع مانند قطع نخاع از گردن, قطع نخاع از کمر(از کمر به پایین) و… شود. در زیر هر قسمت به طور کامل توضیح داده شده است.

آسیب دیدن مهره‌ها در بالاترین قسمت ستون فقرات

اعصاب گردنی بلند (C1-C4)

• بیشتر آن‌ها منجربه ضایعه قطع نخاع می‌شوند.
• فلج تنه، بازو، دست و پاها
• عدم توانایی بیمار به تنفس، سرفه و یا کنترل حرکت روده و مثانه
• اختلال و یا کاهش توانایی در صحبت کردن
• هنگامی که چهارعضو بدن( دست‌ها و پاها) آسیب می‌بینند ضایعه تتراپلژی یا کوادری پلژی رخ داده است.
• نیاز به کمک برای انجام کارهای روزانه نظیر خوردن، لباس پوشیدن، حمام کردن، خوابیدن و یا بیدارشدن از رختخواب
• ممکن است به ویلچرهای قوی کنترلی برای حرکت نیاز باشد.
• عدم توانایی رانندگی کردن
• نیاز به مراقبت‌های شخصی ۲۴ ساعته در روز

اعصاب گردنی کوتاه (C5-C8)

• دربرگیرنده اعصاب کنترل کننده دست و پاها می¬باشد.
• افرادی که به این نوع ضایعه نخاعی دچار می¬شوند
• ممکن است مشکلی در تنفس و صحبت کردن طبیعی نداشته باشند.

آسیب C5

• • بیمار می‌تواند دست و پاها را بلند کرده و آرنج را خم کند.
  • احتمال فلج کامل یا ناقص مچ‌دست، تنه، دست و پاها
  • امکان صحبت کردن و استفاده از دیافگرام وجود دارد اما تنفس ضعیف خواهد بود.
  • نیاز به کمک در انجام بیشتر کارهای روزانه، اما درصورت استفاده از ویلچر قوی توانایی جابجایی و حرکت مستقل به اطراف.

آسیب C6

• اعصاب، کشش مچ دست را تحت تاثیر قرار خواهند داد.
• معمولا از کارافتادگی در تنه، دست و پاها
• بیمار قادر است مچ دست را به عقب خم کند.
• امکان صحبت و استفاده از دیافراگم وجود دارد اما تنفس ضعیف خواهد بود.
• با کمک تجهیزات کمکی امکان سوارشدن و پیاده شدن از ویلچر و یا رختخواب
• امکان رانندگی با وسایل نقلیه مخصوص معلولین
• کنترل کم و یا عدم کنترل غیراختیاری روده و مثانه، اما با کمک تجهیزات خاص امکان کنترل ارادی وجود دارد.

آسیب C7

• اعصاب بازکردن آرنج و برخی انگشتان دست را کنترل می‌کنند.
• بیشتر بیماران قادر به صاف کردن دست و حرکت طبیعی شانه‌های خود هستند.
• بیماران قادرند بیشتر فعالیت‌های روزانه زندگی خود را به تنهایی انجام دهند اما در انجام کارهای دشوار ممکن است به کمک نیاز داشته باشند.
• ممکن است با وسایل نقلیه مخصوص معلولین قادر به رانندگی باشند.
• کنترل ارادی کم و یا عدم کنترل اختیاری روده و مثانه، اما با کمک تجهیزات خاص امکان کنترل ارادی وجود دارد.

آسیب C8

• اعصاب برخی از حرکات دست را کنترل می‌کنند.
• بیمار می‌تواند اشیاء را در دست گرفته و رها کند.
• بیماران قادرند بیشتر فعالیت‌های روزانه زندگی خود را به تنهایی انجام دهند اما در انجام کارهای دشوار ممکن است به کمک نیاز داشته باشند.
• ممکن است با وسایل نقلیه مخصوص معلولین قادر به رانندگی باشند.
• کنترل ارادی کم و یا عدم کنترل اختیاری روده و مثانه، اما با کمک تجهیزات خاص امکان کنترل ارادی وجود دارد.

آسیب دیدن مهره‌های میانه‌ی ستون فقرات

اعصاب سینه‌ای (T1-T5)

• اعصاب این ناحیه عضلات، بالای قفسه‌سینه، میانه کمر و عضلات شکم را تحت تاثیر قرار می¬دهند.
• عملکرد دست و پاها معمولا طبیعی است.
• آسیب این ناحیه معمولا تنه و پاها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد ( موسوم به فلج پارالژی).
• احتمال استفاده از صندلی ویلچر دستی
• امکان رانندگی با ماشین‌های مخصوص معلولین
• توانایی ایستادن در حالت ایستاده درحالی‌که افراد دیگر ممکن است با عصا راه بروند.

اعصاب سینه‌ای (T6-T12)

• بسته به شدت آسیب، اعصاب عضلات تنه (شکم و کمر) را تحت تاثیر قرار می دهند.
• معمولا منجربه پارالژی می‌گردد.
• حرکت طبیعی بالاتنه
• تونایی نسبتا خوب برای کنترل و تعادل تنه درحال نشسته
• توانایی سرفه کردن درصورتی که عضلات شکم آسیب ندیده باشند.
• کنترل ارادی کم و یا عدم کنترل اختیاری روده و مثانه، اما این موضوع با کمک تجهیزات خاص ممکن است قابل درمان باشد.
• احتمال استفاده از صندلی چرخدار دستی
• توانایی رانندگی با وسایل نقلیه مخصوص معلولین
• توانایی ایستادن درحالی که دیگران ممکن است با عصا راه بروند.

آسیب دیدن مهره های پایین ستون فقرات

اعصاب کمری (L1-L5)

• این آسیب‌ها به‌طور کل منجربه از دست دادن عملکرد ران‌ها و پاها می‌شود.
• کنترل ارادی کم و یا عدم کنترل اختیاری مثانه و روده، اما با کمک تجهیزات خاص قابل درمان است.
• بسته به قدرت و توانایی پاها ممکن است برای راه رفتن به ویلپچر و یا عصا نیاز باشد.

اعصاب خاجی (S1-S5)

• آسیب این ناحیه درکل منجربه از دست دادن عملکرد ران و پاها می‌شود.
• کنترل ارادی کم و یا عدم کنترل ارادی مثانه و روده، اما با کمک تجهیزات خاص قابل درمان است.
• احتمال زیاد در توانایی راه رفتن

بریس

درمان

فیزیو تراپی و توانبخشی بیماران قطع نخاعی

در مراحل ابتدایی توانبخشی، اعضای تیم توانبخشی به درمان بیمار می‌پردازند. این تیم شامل پزشک، متخصص کاردرمانی، پرستار توانبخشی، روانپزشک، مددکار، متخصص تغذیه، متخصص بازآفرینی، متخصص فیزیوتراپی، و کارشناسان مرتبط با آسیب‌های نخاعی است. در مراحل ابتدایی توانبخشی، تیم درمانگران عمدتاً به حفظ و تقویت عملکرد عضلات، بازسازی مهارت‌های حرکتی، و یادگیری تکنیک‌های مختلف برای انجام فعالیت‌های روزانه می‌پردازند. این تیم همچنین به بیماران آموزش اثرات ناشی از قطع نخاع، پیشگیری از عوارض جانبی، بازسازی زندگی شخصی، و افزایش کیفیت زندگی اختصاص می‌دهد.

بیماران در طول فرآیند توانبخشی مهارت‌های جدیدی را کسب کرده و نحوه استفاده از تجهیزات و تکنولوژی‌هایی که به تحرک و استقلال آنها کمک می‌کند را یاد می‌گیرند. فیزیوتراپی برای بیماران مبتلا به آسیب نخاعی، شامل تحریک ماهیچه‌ها به منظور بازگرداندن تعادل عمومی و تمرین فعالیت‌های دستی است. این تکنیک‌ها برای کمک به بیمار در حفظ استقلال، نگهداری تعادل بدنی، و بهبود توانایی انجام فعالیت‌های روزانه طراحی شده‌اند.

موفقیت توانبخشی به عوامل متعددی بستگی دارد که عبارتند از:

• سطح و شدت آسیب طناب نخاعی
• نوع و درجه معلولیت و ناتوانی ناشی از ضایعه قطع نخاع
• سلامت عمومی بیمار
• حمایت خانواده

ورزش برای بیماران دارای ضایعه ی نخاعی

ورزش های هوازی

 این ورزش‌ها شامل پیاده روی سریع، خود را روی صندلی چرخدار هل دادن، یا فعالیت هایی از این قبیل می باشد که باعث می‌شود قلب شما سریع تر بزند.

یوگا

ورزش یوگا برای افرادی که دچار آسیب‌های نخاعی شده‌اند، بسیار مفید است، زیرا حرکات کششی آرام آن می‌تواند به الگوی تنفس صحیح کمک کند و دردهایی که بر اثر نشستن طولانی مدت در ویلچر به وجود آمده است را کاهش دهد.

ایروبیک در آب

ایروبیک نشسته

حتی در حین نشستن در ویلچر، می‌توانید به ورزش پرداخته و بر روی بهبود حالت نشستن خود تمرکز کنید. این تمرینات می‌توانند عبارت باشند از تقویت عضلات بالاتنه، بهبود کنترل حرکات نشسته، و حتی حرکات آرامش‌بخش برای بهتر کردن قدرت عضلانی و کنترل حرکتی. اگر توانایی حرکت پایین تنه خود را دارید، حتی می‌توانید با استفاده از وسایل یا با کمک دیگران، حرکات پایین تنه را انجام داده و کنترل و قدرت عضلانی خود را تقویت کنید. این اقدامات به بهبود کلی کیفیت حیات و قابلیت حرکت شما کمک خواهند کرد.

قایق رانی

قایق رانی ورزش هوازی خوبی است، زیرا فقط نیاز به حرکت قسمت‌های بالاتنه شما دارد، گرچه از پایین تنه شما هم برای حفظ تعادل در حرکات شما استفاده می کند و این ورزش را به گزینه‌ای مناسب برای آسیب دیدگان نخاعی تبدیل کرده است.

پیلاتس

پیلاتس یکی از ورزش‌هایی است که به کاهش سفتی و درد مفاصل کمک می‌کند و همچنین باعث افزایش استقامت، انعطاف پذیری و قدرت عضلانی می‌شود. این ورزش به‌خصوص برای افراد معلول نیز مناسب است، زیرا به درستی قرار گرفتن بدن کمک می‌کند و تعادل را بهبود می‌بخشد.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”