تشخیص پای پرانتزی در کودکان و بزگسالان با معاینه فیزیکی و عکسبرداری

شرایطی که در آن پاهای یک فرد به حالت خمیده به نظر می‌رسد اصطلاحاً “پاهای پرانتزی” گفته می‌شود. در این حالت، شکل ظاهری پاها به صورتی است که وقتی قوزک پاها در کنار هم باشند، زانوها از یکدیگر فاصله دارند. پای پرانتزی در علم زیست شناسی با اصطلاح ژنوواروم مادرزادی نیز شناخته می‌شود. پرانتزی بودن پاها در بعضی موارد می‌تواند نشانه‌ای از برخی بیمارهای زمینه‌ای مانند راشیتیسم یا بیماری بلانت باشد. همچنین این عارضه می‌تواند باعث بروز آرتروز در مفاصل لگن و زانو شود.

تشخیص پای پرانتزی، بررسی میزان فاصله و دانستن علل پرانتزی شدن پاها، در انتخاب درمان موثر، لازم می باشند. در اکثر موارد، معاینه فیزیکی به تنهایی در تشخیص پای پرانتزی کافی است اما در برخی موارد برای بررسی وضعیت استخوان و تشخیص سایر بیماری‌ها به عنوان عاملی برای پرانتزی شدن پاها، عکسبرداری نیز لازم و ضروری است.

مهم‌ترین درمان‌های موجود برای پاهای پرانتزی شامل گچ گرفتن، استفاده از بریس و در موارد شدید، عمل جراحی برای اصلاح حالت غیر طبیعی ساختار استخوان می‌باشد.

پای پرانتزی در کودکان

پرانتزی بودن پاها در نوزادان کاملاً رایج است و علت آن به چگونگی قرارگیری جنین در فضای تنگ رحم مادر برمی‌گردد.

حالت پرانتزی معمولاً تا وقتی که نوزاد شروع به راه رفتن می‌کند، در پاهای او دیده می‌شود و این حالت می‌تواند ناشی از خمیده شدن استخوان‌های پا (درشت نی و استخوان ران) به طرف بیرون باشد. در طول اولین سال از زندگی نوزاد، مفصل‌های زانو به هم نزدیک‌تر شده و استخوان ران به سمت داخل و پایین به طرف زانوها متمایل می‌شود. به این ترتیب پاها ظاهر صاف و طبیعی پیدا می‌کنند. معمولاً در این زمان استخوان درشت نی نیز به طرف بیرون صاف می‌شود و کف پاها به حالت طبیعی روی سطح زمین قرار می‌گیرند. بافت استخوان‌های ران سخت و صاف می‌شود و به کودک اجازه می‌دهد که بتواند راه برود.

حالت پرانتزی پاها در اغلب موارد با گذشت زمان و با رشد کودک برطرف می‌شود. اما در صورتی که فرایند صاف و سخت شدن استخوان‌ها به درستی انجام نگیرد، عارضه پای پرانتزی در کودک حالت دائمی پیدا می‌کند.

علل پاهای پرانتزی

بررسی علل زیر برای تشخیص پای پرانتزی :

بیماری بلانت

بیماری بلانت که با عنوان “تیبیاوارا” نیز شناخته می‌شود یکی از عللی است که باعث رشد غیر طبیعی و خمیدگی ساق پای کودکان در ناحیه زانو به پایین می‌گردد. این بیماری باعث می‌شود که خمیدگی پاهای کودک بعد از آنکه شروع به راه رفتن می‌کند، بدتر شود. معمولاً علائم این بیماری به سادگی قابل مشاهده است، اما در برخی موارد ممکن است تا وقتی که کودک به سن 10 سال و بالاتر می‌رسد، قابل تشخیص نباشد. همچنین پاهای پرانتزی می‌تواند با گذشت زمان منجر به بروز مشکلاتی در مفصل زانوها شود.

بیماری بلانت در زنان، کودکان چاق و افراد نژاد آفریقایی آمریکایی شایع‌تر است. خطر پرانتزی شدن پاها در کودکانی که زودتر از زمان معمول شروع به راه رفتن می‌کنند نیز بیشتر است. در حالت طبیعی یک کودک باید در سنین بین 11 تا 14 ماهگی، خودش شروع به راه رفتن کند.

بیماری پاژه

بیماری پاژه بر نحوه تجزیه و بازسازی بافت استخوان‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. در نتیجه، این بیماری متابولیکی باعث می‌شود که استخوان‌ها با قدرت و استحکام کافی ساخته نشوند. این شرایط می‌تواند منجر به پرانتزی شدن پاها و بروز سایر عوارض مفصلی در فرد بیمار شود.

بیماری پاژه در افراد مسن شایع‌تر است اما با تشخیص زودهنگام و استفاده از روش درمانی مناسب می‌توان به طور موفقیت‌آمیزی آن را برطرف کرد.

راشیتیسم

بیماری راشیتیسم هنگامی اتفاق می‌افتد که فرد به مدت طولانی دچار کمبود ویتامین دی باشد که باعث ضعیف شدن و نرمی استخوان‌ها شده و می‌تواند منجر به بروز پای پرانتزی گردد.

پا کوتاهی

آکندروپلازی شایع‌ترین نوع پا کوتاهی می‌باشد. این عارضه یک اختلال رشدی است که بر شکل‌گیری استخوان اثر می‌گذارد و به مرور زمان باعث پرانتزی شدن پاها می‌شود.

آرتروز

فرسودگی زانوها در اثر کار زیاد و فشار مداوم می‌تواند به تدریج باعث ساییدگی آن‌ها و بروز مشکل آرتروز شود. ژنوواروم (پای پرانتزی) که خود یکی از پیامدهای آرتروز است، می‌تواند باعث شدیدتر شدن این مشکل نیز بشود. ژنوواروم ممکن است درد نداشته باشد، اما اگر درمان نشود می‌تواند دردناک شده و ناراحتی مفصل مبتلا به آرتروز را تشدید کند.

شکستگی‌ها

شکستگی‌های تنشی به ویژه آن‌هایی که در ناحیه زانو اتفاق می‌افتد، ممکن است تا مدت طولانی علائمی نداشته و بیمار متوجه آن نشود. در واقع در اوایل زمانی که شکستگی‌های تنشی در زانوی شما اتفاق می‌افتد، خیلی به ندرت ممکن است متوجه درد آن شوید، اما به تدریج درد زانو شدیدتر شده و مفصل زانو به بار زیادی که بر روی آن وارد می‌شود، عادت می‌کند. در صورتی که درمان نشود، استخوان مجدداً خود را بازسازی می‌کند و اگر این بازسازی به شکل نادرستی انجام شود، نتیجه آن می‌تواند پای پرانتزی باشد.

بنابراین هر گونه شکستگی در ناحیه زانو، درشت نی و نازک نی که به روش مناسبی درمان نشود و بهبود پیدا نکند، می‌تواند منجر به بروز پای پرانتزی گردد.

تومورها و عفونت‌های استخوان

انحنای غیر طبیعی پاها که باعث پیدایش ظاهر پرانتزی در آن‌ها می‌گردد، می‌تواند ناشی از تومورهای استخوانی یا عفونت استخوان‌ها نیز باشد. این مشکلات هر چند خیلی شایع نیست اما باید به شییوه مناسبی توسط پزشک درمان شود.

مشکلات اسکلتی

مشکلات اسکلتی ممکن است با افزایش سن یا وزن و تشدید فشار وارد بر روی پاها بدتر شود. اگر این عوارض به موقع درمان نشود معمولاً منجر به بروز ناراحتی و درد شدید در فرد بیمار خواهد شد.

تشخیص علائم پای پرانتزی

اولین نشانه پای پرانتزی آن است که زانوها از هم فاصله می‌گیرند و به طرف بیرون متمایل می‌شوند. اگر زاویه این انحراف بزرگ باشد باعث بدشکلی پاها و بروز پیامدها و اثراتی بر سلامتی می‌شود که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• بروز درد در ناحیه پاها
• سختی در راه رفتن. هر چقدر انحراف پاها بیشتر باشد، حرکت دادن آن‌ها سخت‌تر است.
• ورم مداوم پاها
• بروز اشکال در حالت بدن و مشکل اسکولیوز

به عنوان یک قاعده کلی می‌توان گفت که پاهای پرانتزی تا قبل از سن 4 سالگی در کودک علائم خود را نشان می‌دهد. تا قبل از این سن، پرانتزی بودن حالت پاها طبیعی است زیرا اسکلت کودک هنوز در حال رشد و نمو است و بدشکلی احتمالی در آن به مرور زمان رفع می‌شود. اما در صورت وقوع موارد زیر باید به آن توجه داشت:

• کودک خیلی زود شروع به راه رفتن می‌کند.
• چند دقیقه بعد از آنکه شروع به حرکت می‌کند خسته می‌شود.
• کودک هنگام راه رفتن به حالتی شبیه به یک خرس، پاها را از ساق به نوک پا حرکت می‌دهد.
• زانوها از یکدیگر فاصله می‌گیرند و به سمت خارج بدن تمایل پیدا می‌کنند و انحراف آن‌ها با چشم قابل مشاهده است.

تا زمانی که کودک تنها این علائم را نشان می‌دهد، فقط به مشاهده دقیق و پیشگیری نیاز دارد. در واقع عمل جراحی جهت رفع این مشکل برای کودکان زیر 7 سال تجویز نمی‌شود، مگر آنکه یک بیماری مادرزادی باشد.

پزشک چگونه پای پرانتزی را تشخیص می‌دهد؟

اولین علائم تشخیصی در جریان ویزیت پزشک متخصص ارتوپدی بررسی می‌شود. نشانه‌های پای پرانتزی به طور عادی با چشم قابل مشاهده است، کافی است که پاها را در کنار هم قرار دهید و صاف بایستید. اما نتیجه این معاینات ممکن است به طور قطعی صحیح نباشد، بنابراین عکسبرداری رادیولوژی انجام می‌شود و زاویه انحراف پاها و موقعیت داخلی استخوان‌ها بررسی می‌شود. همچنین یک اثر جای پای بیمار گرفته می‌شود و بر اساس آن با انجام محاسبات خاصی، زاویه قرارگیری مفصل‌ها و احتمال بروز عارضه پای پرانتزی در آینده تعیین می‌گردد. پزشک تنها بعد از یک معاینه دقیق و کامل می‌تواند وجود عارضه پای پرانتزی را تأیید کند.

درمان پای پرانتزی

اگر پزشک به صورت قطعی تشخیص داد که پای پرانتزی در اثر شرایط فیزیولوژیکی فرد به وجود آمده است، نیازی به هیچگونه درمان وجود نخواهد داشت. این پاها به موازات رشد کودک صاف خواهند شد. متخصصان توصیه می‌کنند که کودک هر 6 ماه یک بار توسط پزشک معاینه شده و روند بهبودی او بررسی شود.

برای درمان پای پرانتزی دو روش اصلی وجود دارد که یکی استفاده از لوازم ارتوپدی و دوم انجام عمل جراحی است.

• برخی از کودکان ممکن است به ابزارهای ارتوپدی یا بریس نیاز داشته باشند. این روش در مواردی که مشکل زانوی پرانتزی شدید باشد یا کودک به بیماری بلانت مبتلا باشد، استفاده می‌شود.
• پزشکان معمولاً برای بیماران مبتلا به راشیتیسم ویتامین دی تجویز می‌کنند و مقدار کلسیم بیشتری را نیز در برنامه غذایی بیمار توصیه می‌کنند. علاوه بر آن به بیمار توصیه می‌کنند که مدت زمان بیشتری را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار داشته باشند.
• ورزش کردن یکی دیگر از راهکارهای مهم برای اصلاح پاهای پرانتزی است. ماهیچه‌های ما به صورت جفتی کار می‌کنند و باید هر دو به یک اندازه قدرت داشته باشند تا بتوانند عملکرد مناسبی داشته و رشد بهینه کودک را تضمین نمایند. اگر پرانتزی بودن پاها تا سنین بالاتر از 3 یا 4 سالگی ادامه پیدا کند با داشتن یک برنامه ورزشی و تمرینی خوب می‌توان به رفع این مشکل کمک مؤثری نمود. متخصصین طب فیزیکی می‌توانند به تدوین برنامه تمرینی و آموزش نحوه درست اجرای حرکات ورزشی کمک کنند. تمرین‌های هوازی منظم مانند پیاده‌روی یا دویدن آرام نیز به بهبود سلامت عمومی بدن و قوی‌تر شدن استخوان‌ها کمک می‌کنند. همچنین ورزش کردن باعث جلوگیری از چاقی می‌شود که خود در بروز و تشدید پای پرانتزی نقش دارد.
• پزشک می‌تواند تعیین کند که آیا زاویه انحراف اندازه‌گیری شده در یک فرد نیاز به انجام عمل جراحی دارد یا خیر. معمولاً افراد مبتلا به بیماری بلانت برای درمان این مشکل به عمل جراحی نیاز پیدا می‌کنند.