اسکولیوز (انحراف و کجی ستون فقرات): درمان با و بدون جراحی

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

انحنای غیرطبیعی ستون فقرات را اسکولیوز می‌نامیم. ستون فقرات انسان از مهره‌هایی تشکیل شده است که به صورت پشت به پشت قرار دارند. این ساختار انعطاف‌پذیر امکان خم شدن و چرخش بدن در جهات مختلف را فراهم می‌کند.

ستون فقرات سالم در ناحیه گردن، قفسه سینه و کمر دارای انحناهایی از جلو به عقب است. اما در افراد مبتلا به اسکولیوز، ستون فقرات از پهلو نیز دارای یک انحنا است. این حالت معمولاً در طول دوره رشد، که درست قبل از شروع دوره بلوغ آغاز می‌شود، رخ می‌دهد.

انحنای اسکولیوز می‌تواند به شکل C یا S باشد. در موارد شدید، ستون فقرات چرخش و پیچ و تاب می‌کند و باعث می‌شود خمیدگی دنده‌ها به یک سمت بیشتر شود.

بیشتر موارد اسکولیوز خفیف هستند و هیچ مشکلی در سلامتی ایجاد نمی‌کنند. در موارد شدید، انحنای ستون فقرات و چرخش آن باعث کاهش فضای داخل حفره قفسه سینه می‌شود. این ممکن است باعث اختلال در تنفس و فشار بر روی قلب شود. همچنین، اسکولیوز می‌تواند منجر به فشرده‌سازی و آسیب به اعصاب نخاعی شده و در نهایت منجر به فلج شدن فرد شود.

 

انواع مختلف اسکولیوز

---

اسکولیوز مادرزادی

در اسکولیوز مادرزادی، انحنای ستون فقرات به دلیل شکل نامناسب مهره‌ها اتفاق می‌افتد. در صورت وجود علائم ظاهری، تشخیص اسکولیوز مادرزادی ممکن است در مراحل اولیه کودکی صورت گیرد، اما موارد زیادی وجود دارد که در مراحل بعدی کودکی تشخیص داده می‌شود.

اسکولیوز ایدیوپتیک (ناشناخته)

علت اسکولیوز ایدیوپتیک هنوز شناخته نشده است. اما ما می‌دانیم که شایع‌ترین زمان برای توسعه اسکولیوز  ایدیوپتیک در اوایل نوجوانی، یا در حدود سن۱۰ سالگی است. همچنین می‌دانیم که رشد فرد می‌تواند موجب تشدید این بیماری شود و بیشترین دغدغه ما باید اسکولیوز در کودکی باشد که هنوز مراحل قابل‌توجهی از رشد خود را طی نکرده است.

اسکولیوز عصبی عضلانی

یک کودک مبتلا به بیماری عصبی عضلانی به میزان زیادی در معرض خطر  ابتلا به اسکولیوز  است. ستون فقرات قائم به تعادل عضلانی طبیعی و قدرت در نیم‌تنه نیاز دارد. در بیماری‌هایی مانند فلج مغزی، اسپینا بیفیدا و دیستروفی عضلانی، عضلات اغلب ضعیف و نامتعادل هستند، که این خود منجر به ایجاد انحنا در ستون فقرات می‌شود.

اسکولیوز در کودکان

اسکولیوز شایع‌ترین بدشکلی ستون فقرات در کودکان است.

برای اکثر کودکان این عارضه بسیار خفیف بوده و به درمان نیازی ندارد. اما در بیمارانی که نیاز به درمان دارند، تشخیص زودرس از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا  توسعه این عارضه باعث بروز مشکلات زیادی می‌شود. اسکولیوز در اوایل کودکی به بهترین شکل درمان می‌شود، زیرا بدن زمانی که ستون فقرات هنوز انعطاف‌پذیر بوده و همچنان در حال رشد می‌باشد، بیشترین پاسخ را به درمان می‌دهد.

علل

• ۸۰% از موارد اسکولیوز در کودکان “ایدیوپتیک” می‌باشد. اسکولیوز ایدیوپتیک از یک اختلال ژنتیکی ناشی می‌شود که منجر به رشد نامتوازن می‌گردد.
• رشد غیرطبیعی استخوان‌ها در ستون فقرات که نوعی اختلال مادرزادی است.
• بسیاری از بیماری‌هایی که بر اعصاب و عضلات (سیستم عصبی عضلانی) تأثیر می‌گذارند، می‌توانند منجر به اسکولیوز شوند.

اسکولیوز در بزرگسالان

دو نوع اصلی اسکولیوز وجود دارد که می‌تواند بزرگسالان را مبتلا سازد:

• اسکولیوز ایدیوپتیک جوانی دژنراتیو (انحطاط یک انحنا در بزرگسالی که در جوانی توسعه می‌یابد)
• اسکولیوز De-novo (یک اسکولیوز دژنراتیو که به‌طور خودبه‌خود در دوران بزرگ‌سالی اتفاق می‌افتد)

اسکولیوز و بارداری بیشتر از حالتی که فرد به تنهایی دچار یکی از این شرایط باشد، می‌تواند در صورت بروز همزمان برای فرد نگران‌کننده باشد. به هر حال، مهم است توجه داشته باشید به خاطر ابتلای مادر به اسکولیوز، نوزاد در معرض خطر قرار نمی‌گیرد. در این شرایط لازم است مراقبت‌های خاص از فرد بیمار انجام شود، اما سلامت و رشد نوزاد به هیچ وجه به خاطر ابتلای مادر به اسکولیوز در معرض خطر نیست.

یک ستون فقرات سالم از نمای پشت (تصویر سمت چپ) و از نمای پهلو (تصویر سمت راست)

علائم

از آنجایی که اسکولیوز معمولاً ایجاد درد و ناراحتی نمی‌کند، تشخیص نوع خفیف آن می‌تواند دشوار باشد، علائم اولیه عبارت‌اند از:

• شانه‌های ناصاف
• کمر ناصاف
• تیغه یک شانه دارای برآمدگی بیشتری نسبت به شانه دیگر است
• یک لگن بالاتر از دیگری است.

در موارد شدیدتر، شما ممکن است متوجه علائم زیر شوید:

• خمیدگی تیغه یک شانه بیشتر از دیگری است
• کمردرد
• اختلال در تنفس

اگر شما یا فرزندتان دارای علائم اسکولیوز می‌باشید،‌ حتماً به پزشک مراجعه نمایید. تشخیص زودهنگام و درمان می‌تواند به پیشگیری از تشدید انحنا کمک کند.

تشخیص

 

به‌طورمعمول حدود نیمی از مدارس دانش آموزان را برای تشخیص اسکولیوز مورد معاینه قرار می‌دهند. این تست شامل خم شدن کامل و لمس کردن انگشتان پا است به‌طوری‌که یک پزشک یا پرستار بتواند موقعیت ستون فقرات و دنده‌های شمارا بررسی کند.

تشخیص اسکولیوز با یک معاینه فیزیکی شروع می‌شود. پزشک از شما می‌خواهد که ژست‌های مختلف گرفته تا یکنواختی شانه‌ها، باسن و دنده‌ها را بررسی کند. شما همچنین ممکن است به‌منظور تشخیص ضعف، بی‌حسی و یا رفلکس‌های غیرطبیعی تحت یک معاینه عصبی قرار گیرید.

در اغلب موارد، یک اشعه ایکس ساده می‌تواند تشخیص اسکولیوز را تأیید کرده و میزان پیشرفت انحنا را نشان دهد. کودکان مبتلابه اسکولیوز معمولاً برای درمان به یک متخصص ستون فقرات یا ارتوپد یا جراح ارتوپد ارجاع داده می‌شوند.

درمان

بسیاری از موارد اسکولیوز نیاز به درمان ندارد. بااین‌حال، چنانچه بیماری شدید بوده و یا به‌سرعت در حال پیشرفت باشد، پزشک شما ممکن است درمان را توصیه کند. برخی از عواملی که باید در نظر گرفته شوند، عبارت‌اند از:‌

• جنسیت. اسکولیوز در دختران جدی‌تر است.
• افراد مبتلابه انحناهای بزرگ، انحناهای S شکل یا انحناهای ستون فقرات سینه‌ای (بخش قفسه سینه) در معرض خطر بیشتری هستند.
• انحناهایی که به‌سرعت در حال پیشرفت هستند (هرسال بیش از ۵ درجه رشد می‌کنند) ممکن است به درمان تهاجمی‌تر نیاز داشته باشند.
• سن از عوامل مؤثر بر انحنا است. هنگامی‌که رشد شما متوقف می‌گردد، اسکولیوز خفیف احتمالاً تشدید نخواهد شد. اما، انحناهای شدید (بیش از ۵۰ درجه) ممکن است در طول زمان توسعه یابند.

گزینه‌های درمانی برای اسکولیوز عبارت‌اند از:

تماشا و انتظار

در موارد خفیف (انحناهای کمتر از ۲۰ درجه)، هیچ درمانی ضروری نیست. بیمار معمولاً هر ۴ تا ۶ ماه به‌وسیله اشعه ایکس تحت نظر قرار می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که بیماری در حال پیشرفت نمی‌باشد.

بریس

استفاده از بریس به‌طور دائم انحنا را اصلاح نخواهد کرد، اما می‌تواند مانع از تشدید انحنا به‌واسطه رشد شود. در بیشتر موارد، یک بریس “زیر بغل” که قسمت پایین‌تنه را پوشش می‌دهد، کفایت می‌کند. بااین‌حال، یک بریس تمام‌تنه ممکن است برای انحنایی که ستون فقرات فوقانی یا گردنی را تحت تأثیر قرار داده است، نیاز باشد. بریس را می‌توان در هنگام دوش گرفتن و (در صورت نیاز) در طول فعالیت بدنی باز کرد. در اغلب موارد، بریس در تمام طول شبانه‌روز استفاده می‌شود، هرچند این موضوع از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

دو نوع از بریس‌های اسکولیوز که به‌طورمعمول استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از:

کمربند ارتوپدی خاجی سینه‌ای و کمری(TLSO)، که شامل یک مدل محبوب به نام بوستون بریس است، یک بریس کمری با قالب سفارشی که به‌منظور پیشگیری از پیشرفت انحنای کمر، انحنا را از سه جهت تحت‌فشار قرار می‌دهد. این بریس را می‌توان زیر لباس گشاد پوشید، و معمولاً ۲۳ ساعت در روز استفاده می‌شود. این نوع از بریس اسکولیوز را می‌توان در هنگام شنا و یا بازی‌های ورزشی باز نمود.

بریس خم کردن کمر چارلستون این بریس موجب اعمال فشار بیشتری شده و کودک را در برابر انحنا مجبور به خم شدن می‌کند. این نوع از بریس اسکولیوز تنها در شب و زمانی که کودک خواب است، استفاده می‌شود.

تمرینات ورزشی اسکولیوز

1. کشش از پهلو با استفاده از توپ ورزشی

• شما همچنین می‌توانید برخی از تمرینات ورزش اسکولیوز را با توپ ورزشی انجام دهید. روی یک زیرانداز ورزشی زانو بزنید و سپس سمت محدب ستون فقرات خود را روی توپ بر روی یک نقطه بین ران و قفسه سینه قرار دهید.
• از پهلو بر روی یک توپ بخوابید، تا زمانی که بدن شما کاملاً بر روی توپ قرار گیرد. توپ باید بین لگن و بخش تحتانی قفسه سینه شما قرارگرفته باشد.
• تعادل خود را حفظ کنید و دست خود را در جهت مخالف به سمت بیرون بکشید.

2. کشش بر روی رولر فوم حوله‌ای

• یک رولر فوم، که ترجیحاً با یک حوله پوشیده شده است، تهیه کنید. رولر فوم را از قسمت عرض بر روی یک زیرانداز ورزشی قرار دهید.
• سپس، از پهلو بر روی رولر فوم دراز بکشید. رولر فوم باید بین ناحیه تحتانی قفسه سینه و لگن قرارگرفته باشد.
• پای رویی را صاف نگه داشته و پای زیرین را از زانو خم کنید. دست رویی را به سمت بیرون کشیده تا زمانی که به زمین برسد.

3. خم شدن به سمت جلو با توپ ورزشی

• روی یک زیرانداز ورزشی زانو بزنید و شکم خود را روی توپ ورزشی قرار دهید. به‌آرامی بدن خود را رها کرده و بر روی توپ به سمت جلو خم شوید.
• سپس سعی کنید بدن خود را رها کرده و کمر خود را به‌صورت عمودی بر روی توپ قرار دهید.
• همچنین، پاها و دست‌های خود را به حالت قائم به سمت بیرون کشیده به‌طوری‌که تمام بدن شما در وضعیت عمود با توپ ورزشی قرارگرفته باشد.

4. حرکات کششی خم شدن با وزنه

بر روی یک توپ ورزشی بزرگ بنشینید، پاهایتان را در مقابل خود نگه‌دارید، و برای حفظ تعادل آن‌ها را بر روی زمین قرار دهید. به سمت جلو خم شوید به‌طوری‌که بدنتان فرمی شبیه به یک میز را پیدا کند.

وزنه‌های سبک را در دست بگیرید و آن‌ها را بالا ببرید تا زمانی که موازی با زمین قرار گیرند. مطمئن شوید که دست‌ها نزدیک به پهلوها قرارگرفته و آرنج‌ها ثابت هستند. سپس وزنه‌ها را پایین آورده و حرکت را مجدداً تکرار کنید.

5. رها کردن ستون فقرات با بالا کشیدن زانو

• بر روی زمین یا تختخواب به پشت دراز بکشید. زانوها را به سمت بالا بکشید به‌طوری‌که یک شکل “T” ایجاد شود.
• سپس، زانوها را در هر دو جهت حرکت دهید، درحالی‌که اطمینان دارید که شانه‌های شما کاملاً صاف بر روی زمین قرارگرفته‌اند.
• زانوها را به آرامی پایین آورده تا به حالت شروع بازگردند.

جراحی

ممکن است برای کاهش پیشرفت اسکولیوز شدید و اصلاح انحنا ستون فقرات، یک نوع عمل جراحی به نام ایجاد خشکی مفصل در ستون فقرات مورداستفاده قرار گیرد. در طول عمل جراحی، دو یا چند مهره (استخوان‌های ستون فقرات) با استفاده از یک ماده استخوان مانند به یکدیگر پیوند زده می‌شوند. صفحات، پیچ‌ها و ابزارهای دیگر به برای محافظت از ناحیه پیوند به ستون فقرات پیچ می‌شوند. جراح هم‌چنین یک میله فلزی که به قسمت بالایی و پایینی ناحیه آسیب‌دیده متصل است، را کار می‌گذارد. میله می تواند هرچند ماه یک‌بار کشیده شود به‌طوری‌که همزمان با شما رشد کند.

حمایت اجتماعی و عاطفی

بهره‌گیری از یک سیستم پشتیبانی خوب می‌تواند به نوجوانان مبتلابه اسکولیوز برای مقابله با تغییرات ظاهری و درمان‌ها کمک کند. بسیاری از کودکان گروه‌های پشتیبانی را مفید می‌دانند.

خوشبختانه، اسکولیوز به‌ندرت تهدیدکننده زندگی است. درحالی‌که این بیماری به‌طور بالقوه توانایی ایجاد عوارض شدید را دارد، اما به لطف درمان‌های موجود این عوارض بسیار نادر هستند.

اغلب افراد مبتلابه اسکولیوز می‌توانند از یک زندگی طبیعی، فعال بدون محدودیت در فعالیت‌های خود بهره‌مند باشند. در موارد شدید یا پس از جراحی ممکن است نیاز به محدودیت در برخی از فعالیت‌ها باشد.

هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از اسکولیوزوجود ندارد.