پوکی استخوان: درمان، علائم و پیشگیری

تاریخ: ۹ اسفند ۱۴۰۲

هنگامی که بیماری پوکی استخوان ایجاد می‌شود، بطور واقعی استخوان‌ها “متخلخل” می‌شوند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که استخوان‌ها مواد معدنی خود، از جمله کلسیم، را بیشتر از توان بدن برای بازپردازی آنها از دست می‌دهند. این منجر به کاهش تراکم استخوان‌ها و افت قدرت آنها می‌شود، که درنتیجه باعث افزایش شکستگی‌ها می‌گردد.

اکثر مردم تا زمانی که دچار شکستگی نشوند، متوجه ابتلای خود به پوکی استخوان نمی‌شوند، زیرا که معمولاً هیچ علامت یا نشانه‌ای ندارد. به خاطر همین موضوع، پوکی استخوان را غالباً “بیماری خاموش” می‌نامند. پوکی استخوان به‌ویژه زنان را در سال‌های میان سالی و بعد از آن، درگیر می‌کند. اگرچه برخی از مردان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگر به پوکی استخوان مبتلا شدید، تغییر در شیوه زندگی و درمان‌های پزشکی می‌تواند از کاهش بیشتر تراکم استخوان‌ها جلوگیری کرده و خطر ابتلا به شکستگی را کاهش دهد.

پوکی استخوان و رشد استخوان‌ها

استخوان‌ها از سلول‌های ویژه‌ای تشکیل شده‌اند. مثل سایر ارگان‌های بدن، استخوان‌ها به‌طور مداوم در حال تجزیه و بازسازی هستند. استخوان مانند عضلات بافت زنده‌ای است که برای حفظ قدرت و استحکامش نیاز به تمرین دارد. در سال‌های اولیه زندگی، میزان ساخته شدن استخوان‌ها بیش از میزان تخریب آن‌ها است، درنتیجه استخوان‌ها رشد می‌کنند. در پایان نوجوانانی، رشد استخوان‌ها تکمیل می‌شود و حدوداً بین ۲۵ تا ۳۰ سالگی، استخوان‌ها بیشترین میزان تراکم خود را به دست می‌آورند.

در مردان و زنان، هورمون‌های جنسی مانند استروژن و تستوسترون نقش حیاتی در حفظ استحکام استخوان‌ها دارند. کاهش سطح استروژن ناشی از یائسگی باعث افزایش تجزیه استخوان‌ها می‌شود. در پنج سال اول پس از یائسگی، زنان به‌طور متوسط ۱۰ درصد از کل توده استخوانی خود را از دست می‌دهند. تخریب و ضعیف شدن ستون فقرات به علت پوکی استخوان می‌تواند منجر به درد، کوتاهی قد، و تغییرات در وضعیت فرد شود، از جمله ایجاد قوز گردد. قوزگی، که ناشی از فشرده شدن ستون فقرات در اثر اثر جاذبه و خم شدن غیر طبیعی آن به سمت جلو است، با عنوان “کیفوز” شناخته می‌شود.

علائم پوکی استخوان

علائم پوکی استخوان به راحتی قابل تشخیص نمی باشد.پوکی استخوان موجب درد یا علائم خاصی و عملا نمی توان موردی برای علائم پوکی استخوان نام برد . بااین‌حال، خطر شکستگی‌های جدی و یا ناتوان کننده را افزایش می‌دهد. اگر فکر می‌کنید ممکن است در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار داشته باشید، بهتر است به پزشک خود مراجعه نمایید.

تشخیص پوکی استخوان

در حال حاضر، قابل اطمینان ترین راه برای تشخیص پوکی استخوان، اندازه گیری تراکم استخوان با استفاده از اسکن‌های مخصوص اشعه x یا دستگاه DEXA، است. سنجش تراکم استخوان کوتاه و بدون درد است که با کمک دستگاه‌های مخصوص، چگالی استخوان‌های شما اندازه گیری می‌شود. معمولاً اسکن از لگن، ستون فقرات و در برخی موارد از ساعد گرفته می‌شود.

اگر شما شرایط زیر را داشته باشید می‌تواند از تخفیف‌های سیستم درمانی برای گرفتن اسکن بهره ببرید:

• اگر قبلاً پوکی استخوان شما تشخیص داده شده باشد.
• یک یا چند شکستگی ناشی از پوکی استخوان داشته باشید.
• سن شما ۷۰ سال یا بیشتر باشد.
• مبتلا به بیماری مزمنی مانند، آرتریت روماتوئید، سلیاک یا بیماری‌های کبدی باشید.
• برای یک مدت طولانی از کورتیکواستروئیدها استفاده کرده باشید.

پزشک شما قادر است مشخص کند آیا شما معیارهای دریافت تخفیف را دارید یا نه. اگر شما معیارهای دریافت تخفیف را نداشته باشید، باز هم می‌توانید اسکن را انجام دهید اما ممکن است کمی هزینه آن برای شما زیاد باشد.

عوامل خطرزای پوکی استخوان

عوامل خطرزای زیادی شانس ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند که شما نمی‌توانید برخی از آن‌ها را تغییر دهید، مانند مؤنث بودن و داشتن نسبت مستقیم با شخصی که مبتلا به پوکی استخوان است.

دیگر عوامل خطرزا عبارت‌اند از:

• مصرف ناکافی کلسیم در رژیم غذایی
• سطوح پایین ویتامین D
• سیگار کشیدن
• مصرف الکل
• مصرف کافئین بیش از سه فنجان در روز (چای، قهوه و یا مواد مشابه…)
• عدم فعالیت بدنی
• یائسگی زودرس (قبل از سن ۴۵)
• متوقف شدن قاعدگی که با کاهش تولید استروژن مرتبط باشد، استروژن برای سلامت استخوان‌ها حیاتی است (چرخه قاعدگی می‌تواند در اثر رژیم لاغری نامناسب و یا ورزش‌های سنگین متوقف شود).
• استفاده طولانی مدت از داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها برای درمان آرتریت روماتوئید و آسم.

برخی از شرایط افراد را بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می‌دهند. این شرایط عبارت‌اند از:

• اختلال‌های تیروئیدی یا پرکاری غده تیروئید
• آرتریت روماتوئید
• بیماری‌های مزمن کبدی و کلیوی

شرایطی که دران توانایی بدن در جذب مواد مغذی کاهش می‌یابد، مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک و سایر بیماری‌های التهابی روده.

پیشگیری از پوکی استخوان

رژیم غذایی غنی از کلسیم و پوکی استخوان

با رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل، از طریق مصرف انواع مختلف مواد غذایی و کلسیم کافی، می‌توانید به حفظ و ایجاد استخوان‌های سالم کمک کنید. در صورت کمبود کلسیم در خون، بدن ممکن است از استخوان‌ها برای تأمین نیاز خود به این عنصر مهم استفاده کند. اطمینان حاصل کنید که مقدار کافی کلسیم در رژیم غذایی شما حاضر باشد تا به حفظ تراکم استخوان‌ها کمک نماید. توصیه می‌شود زنان پس از یائسگی و مردان پس از ۷۰ سالگی روزانه حداقل ۱۳۰۰ میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند. کودکان نیز بسته به سن خود نیاز به حداقل ۱۳۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز دارند. می‌توانید از منابع مختلف مانند لبنیات، ماهی ساردین، اسفناج و بادام برای تأمین کلسیم استفاده کنید. در صورت عدم امکان تأمین کلسیم کافی از طریق رژیم غذایی، مشاوره با پزشک درباره مصرف مکمل‌های کلسیم توصیه می‌شود.

ویتامین D و پوکی استخوان

ویتامین D و کلسیم تراکم استخوان را افزایش می‌دهند. ویتامین D نقش مهمی در جذب کلسیم از غذاها ایفا می‌کند. درصد زیادی از ویتامین D از طریق نور خورشید در بدن ما ساخته می‌شود، بنابراین توصیه می‌شود بر اساس نوع پوست، موقعیت جغرافیایی و فصلی که در آن هستید به میزان مناسب در معرض نور خورشید قرار بگیرید.

همچنین مقادیری از ویتامین D در غذاها نیز یافت می‌شود، مانند:

• ماهی‌های چرب (ماهی آزاد، شاه ماهی، ماهی خال مخالی)
• جگر
• تخم مرغ
• غذاهای غنی شده از ویتامین D مانند شیر کم چرب و مارگارین.

بسیار بعید است که تمام ویتامین D موردنیاز شما صرفاً از طریق رژیم غذایی به دست آید. اگر در خصوص دریافت کافی ویتامین D نگران هستید، در خصوص استفاده از مکمل‌های ویتامین D با پزشک خود مشورت نمایید.

ورزش برای پیشگیری از پوکی استخوان

توصیه‌های عمومی عبارت‌اند از:

• فعالیت‌هایی که بر استخوان‌های شما نیرو وارد می‌کنند انتخاب کرده و آن‌ها را پی گیری نمایید مانند: راه رفتن سریع، دویدن، تنیس، نت بال یا رقص. تمریناتی که به‌اندازه کافی نیرو به استخوان‌ها وارد نمی‌کنند مانند، شنا و دوچرخه سواری، از جنبه‌های دیگر سلامتی بسیار عالی هستند، اما کمک چندانی به افزایش تراکم استخوان نخواهند کرد.
• انجام برخی از ورزش‌های پرتحرک، مانند ورزش‌های پرشی و طناب بازی. اگر مفاصل شما دچار ناراحتی‌های خاصی است و یا بیماری‌های دیگری دارید و یا اضافه وزن دارید، قبل از انجام این گونه ورزش‌ها حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.
• انجام تمرینات قدرتی (یا ورزش‌های استقامتی). این‌گونه تمرینات برای سلامت استخوان‌ها بسیار مفید هستند. مقاومتی که در عضلات ایجاد می‌شود قدرت عضلات را افزایش داده و آن را حفظ می‌کند، استقامت آن‌ها را زیاد کرده و حجم آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد. این امر برای پیشگیری از پوکی استخوان و مدیریت آن بسیار مهم است. تمرینات قدرتی می‌توانند تراکم مواد معدنی استخوان را حفظ و یا حتی آن را بهبود بخشند. با پزشک خود و یا متخصصین تناسب اندام (مانند یک فیزیولوژیست ورزشی) مشورت نمایید و از تمرینات و تکنیک‌های خاص بهره‌مند گردید.
• انجام فعالیت‌هایی که قدرت، تعادل و هماهنگی عضلات را همزمان افزایش می‌دهند، مانند تای چی، پیلاتیز و یوگای ملایم. آن‌ها به تعادل، قدرت عضلانی و وضعیت صحیح بدن کمک می‌کنند و احتمال شکستگی‌ها را کاهش می‌دهند.
• انجام ترکیبی از ورزش‌های وارد کننده نیرو بر استخوان و ورزش‌های قدرتی در طول هفته توصیه می‌شود. ۳۰ تا ۴۰ دقیقه، چهار تا شش بار در هفته، بسیار مناسب است. تمریناتی که برای بازسازی استخوان‌ها بکار گرفته می‌شوند باید متنوع باشند و به‌طور منظمانجام شوند.

تغییر سبک زندگی برای جلوگیری از پوکی استخوان

شما باید توصیه‌های لازم را از پزشک خود دریافت کنید اما توصیه‌های عمومی که می‌توانند از پوکی استخوان جلوگیری به عمل آورند عبارت‌اند از:

• ترک سیگار: سیگاری‌ها تراکم استخوان پایین‌تری نسبت به افراد غیر سیگاری دارند.
• استفاده از نور آفتاب: قرار دادن پوست در معرض نور خورشید در اکثر روزهای هفته، به بدن شما اجازه می‌دهد تا ویتامین D موردنیاز خود را به‌اندازه کافی تأمین نماید. (اما به خاطر داشته باشید توصیه‌هایی لازم در خصوص استفاده از نور آفتاب و جلوگیری از سرطان پوست را رعایت نمایید).
• محدود کردن مصرف الکل: مصرف بیش‌ازحد الکل، خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• محدود کردن نوشیدنی‌های حاوی کافئین: مصرف بیش‌ازحد کافئین می‌تواند در میزان جذب کلسیم بدن تأثیر گذارد. در روز بیش از دو تا سه فنجان نوشابه، چای یا قهوه ننوشید.

مدیریت پوکی استخوان

اگر شما به پوکی استخوان مبتلا شدید، استراتژی‌های ذکر شده برای پیشگیری از پوکی استخوان نیز به شما کمک خواهند کرد تا پوکی استخوان خود را مدیریت کنید اما باید موارد زیر را در نظر بگیرید:

• انتخاب ورزش‌های امن‌تر و کم خطر
• جلوگیری از زمین خوردن
• بهره‌گیری از داروهای مناسب

انتخاب ورزش‌های امن‌تر و کم خطر برای پوکی استخوان

اگر شما مبتلا به پوکی استخوان مبتلا شوید، خطر شکستگی توسط ورزش‌های پر تحرک و تمرینات قدرتی سنگین افزایش می‌یابد. شما باید از تمرینات قدرتی سبک استفاده کنید تا از مزایای استخوان سازی آن‌ها بهره ببرید. بهترین روش این است که از یک برنامه ورزشی که به‌طور خاص برای شما برنامه‌ریزی (توسط یک فیزیوتراپیست یا فیزیولوژیست ورزشی) شده است، پیروی نمایید.

این برنامه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمرین قدرتی خاص
• ورزش‌های تحمل نیرو مانند پیاده روی سریع
• ورزش‌های ملایم که بر وضعیت صحیح و تعادل فرد تمرکز دارند.

پیشگیری از زمین خوردن

هر ساله یک سوم از افراد بالای ۶۵ سال زمین می‌خورند که شش درصد از این زمین خوردن‌ها منجر به شکستگی می‌شود.

کاهش خطر زمین خوردن بسیار مهم است. توصیه‌های لازم را از پزشک خود دریافت کنید، اما توصیه‌های عمومی عبارت‌اند از:

• انجام ورزش‌هایی که تعادل شما را افزایش می‌دهند. این ورزش‌ها باید توسط یک فیزیوتراپیست یا فیزیولوژیست ورزشی تجویز شوند.
• اگر عینک برای شما تجویز شده است، از آن بر اساس توصیه‌های چشم پزشک خود استفاده نمایید.
• خانه خود را امن کنید – به عنوان مثال، از فرش‌ها و زیراندازهای لغزنده استفاده نکنید، در حمام و توالت نرده‌های محافظ نصب کنید و مطمئن شوید که تمام اتاق‌ها از نور کافی برخوردار باشند. پزشک طب فیزیکی در این موارد می‌تواند شما را به‌خوبی راهنمایی کند.
• کفش‌های محکم و بدون پاشنه بپوشید مطمئن شوید که به‌درستی در پای شما قرارگرفته باشند.
• می‌توانید از “محافظ‌های مفصل ران” استفاده نمایید. این محافظ‌ها به نحوی طراحی شده‌اند که از مفصل ران در برابر ضربه‌ها محافظت می‌کنند، آن‌ها نیروی وارده به استخوان لگن را به سمت چربی‌های و عضلات اطراف هدایت می‌کنند. پوشیدن درست یک محافظ مفصل ران می‌تواند خطر شکستگی لگن را کاهش دهد.

درمان پوکی استخوان

درمان استاندارد و واحدی برای پوکی استخوان وجود ندارد. درمان بر اساس نیازهای خاص بیمار طراحی می‌شود. به‌طور کلی، پزشک بر اساس خطراتی که شما را تهدید می‌کند، بهترین روند درمانی را انتخاب می‌کنند. درمان پوکی استخوان می‌تواند شامل مواردی همچون: تغییر رژیم غذایی، ورزش، تغییر سبک زندگی، جلوگیری از زمین خوردن، مکمل‌ها و داروها، باشد.

داروهای پوکی استخوان

ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• بیس فسفونات ها – سلول‌های استخوانی ایجاد شده طی یک چرخه ثابت، تجزیه می‌شوند. بیس فسفونات تراکم استخوان‌ها را از طریق کاهش روند تجزیه سلول‌های استخوانی، افزایش می‌دهد.
• تعدیل کننده‌های گیرنده‌های استروژن (SERMs) – جایگاه‌هایی در بدن وجود دارد که به آن گیرنده‌های استروژن می‌گویند، این گیرنده‌ها هورمون استروژن را دریافت و نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند. داروهای SERMs عمل استروژن را تقلید می‌کنند، درنتیجه تجزیه استخوان‌ها کاهش می‌یابد. نشان داده شده است که SERMs ها خطر شکستگی و تحلیل ستون فقرات را کاهش می‌دهند.
• استرانسیم رانیلیت – آن‌ها شبیه به بیس فسفونات ها عمل می‌کنند، روند تجزیه استخوان‌ها را کند کرده و علاوه بر آن فرآیند ساخت سلول‌های استخوانی را نیز افزایش می‌دهند.
• دنوزوماب – این دارو از طریق تزریق در زیر پوست دو بار در سال تجویز می‌شود. دنوزوماب تخریب استخوان‌ها را کاهش می‌دهد.
• هورمون تستوسترون – مردانی که دچار کمبود تستوسترون هستند از این درمان می‌توانند استفاده نمایند. تستوسترون می‌تواند تراکم استخوان‌ها را افزایش دهد. تستوسترون از طریق روش‌های مختلفی همچون تزریق، کاشت، پچ های پوستی، کپسول خوراکی، ژل یا کرم وارد بدن شده و سطح هورمون‌ها را به حالت طبیعی بر می‌گرداند.
• هورمون‌های پاراتیروئید (PTH) – غدد پاراتیروئید هورمون‌های PHT را تولید می‌کنند، این هورمون‌ها مقدار کلسیم، فسفر و منیزیم را در استخوان‌ها و خون تنظیم می‌کنند. هورمون‌های پاراتیروئید تشکیل سلول‌های استخوانی جدید را تحریک کرده و می‌توانند تراکم و قدرت استخوان را افزایش دهند. این دارو به‌صورت تزریق روزانه استفاده می‌شود و برای افرادی کاربرد دارد که به پوکی استخوان شدید مبتلا هستند و داروهای دیگر نامناسب یا بی‌اثر باشند.

• هورمون درمانی (HRT) – در زنان، هورمون جنسی استروژن نقش مهمی در حفظ و مقاومت بافت استخوان ایفا می‌کند. یائسگی باعث کاهش قابل توجه میزان استروژن می‌شود، و خطر ابتلا به استئوپروز (پوکی استخوان) و شکستگی‌ها را افزایش می‌دهد. هورمون درمانی می‌تواند سطح استروژن را افزایش داده و از پوکی استخوان پس از یائسگی جلوگیری کند، البته توجه داشته باشید که این روش درمانی می‌تواند خطر ترومبوز (لخته شدن خون در رگ‌ها) و سرطان پستان را افزایش دهد. استفاده طولانی مدت آن برای درمان پوکی استخوان توصیه نمی‌شود، اما برای درمان زنان کمتر از ۶۰ سال که در معرض خطر کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان هستند، اولین دارویی است که در نظر گرفته می‌شود.

توجه داشته باشید که تمام داروها دارای عوارض جانبی بالقوه هستند. اگر دارویی برای پوکی استخوان شما توصیه شد، حتماً این موضوع را با پزشک خود درمیان بگذارید.

مغناطیس درمانی

مغناطیسی درمانی برای پوکی استخوان همانند درمان آرتروز است. در این درمان از یک آهن‌ربا یا میدان مقناطیسی در نزدیک‌ترین نقطه نسبت به محل درد استفاده می‌شود. ازآنجایی‌که پوکی استخوان عمدتاً در استخوان‌های دراز خود را نشان می‌دهد (اگرچه تمام استخوان‌ها را می‌تواند درگیر نماید) بیش‌ترین بار به مفاصل بزرگ تحمیل می‌شود. به همین دلیل ممکن است بیمار دچار درد گردد، گاهی اوقات این دردها شدید است و می‌تواند به اعضای دیگر نیز انتشار یابد. برای اطمینان از گرفتن بهترین نتیجه ممکن، ترجیحاً باید از آهن‌رباهای بسیار قدرتمند (۲۵۰۰ الی ۳۰۰۰ گاوس یا ۲۵۰ الی ۳۰۰ متر تسلا) استفاده شود.

شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان بسیار شایع است و استفاده از آهن‌ربا می‌تواند توانایی التیام شکستگی استخوان را افزایش دهد. اگر شما پس از یک شکستگی استخوان شدید دچار شده‌اید، تازه پس از شکستگی باید از آهن‌ربا استفاده کنید. در صورتی که استخوان شما در گچ قرار گرفته باشد، استفاده از آهن‌ربا تا زمانی که گچ باز نشده است، امکان‌پذیر نخواهد بود. پس از باز کردن گچ، می‌توانید از آهن‌ربا برای بهبود فرآیند التیام استخوان استفاده کنید. میدان مغناطیسی نیز می‌تواند جمع‌آوری استخوان‌ها را افزایش داده و همچنین تحریک سلول‌های جدید در محل شکستگی را ایجاد کند.

میدان الکترو مغناطیسی برای درمان پوکی استخوان

در طول ۱۵ سال گذشته از میدان‌های الکترومغناطیسی متغیر با انرژی کم برای درمان شکستگی‌های جوش نخورده، استفاده شده است. بیش از ۱۰۰ هزار بیمار از این طریق درمان شده‌اند. مطالعات گذشته اثر بیولوژیکی این درمان را به اثبات رسانده‌اند. استخوان‌ها به تحریک‌های مکانیکی پاسخ می‌دهند. هنگامی‌که فشار بر آن‌ها کاهش می‌یابد (اتفاقی که در دوره استراحت و درمان برای بیماران رخ می‌دهد) بی حرکتی و عدم اعمال وزن بر آن‌ها باعث کاهش حجمشان می‌شود. از سوی دیگر اگر نیروی وارد بر آن‌ها به‌درستی افزایش یابد، توده استخوانی افزایش می‌یابد. نتایج تحقیقات بیو مکانیکی و بافت‌شناسی ثابت می‌کند که میدان‌های الکترومغناطیسی نه‌تنها از پوکی استخوان جلوگیری می‌کنند، بلکه سلول‌های استخوانی تخریب شده را بازیابی می‌کنند.