قوز پشت و کمر: علائم، علت و درمان

انحنا یا قوس طبیعی ستون فقرات این امکان را فراهم می‌آورد تا ستون فقرات بتواند وزن را در حالت ایستاده تحمل کند. زیاد بودن این قوس که از آن با اصطلاح قوز پشت، کیفوز یا گوژپشتی یاد می‌شود، باعث می‌شود تا بخش بالای پشت بدن گردتر از حالت معمولی به نظر برسد. البته کمر باید تا حدی قوس داشته باشد، اما اگر این انحنا بیشتر از 50 درجه باشد، به عنوان اختلال ستون فقرات تشخیص داده می‌شود. اگرچه کیفوز یا قوز، بیشتر در مهره‌های صدری دیده می‌شود، اما گاهی بر مهره‌های کمری یا گردنی نیز اثر می‌گذارد.  همچنین نشستن طولانی مدت دریک حالت، بدون تغییر وضعیت بدن منجر به  خمیدگی و افتادگی کتف می شود.

انواع قوز

سه نوع قوز غیرطبیعی وجود دارد:

قوز وضعیتی

قوز وضعیتی پی‌آمد حالت اندامی نامناسب و ضعیف شدن عضله‌ها و رباط‌های پشت بدن است. قوز کردن و خمیده نشستن و حمل کیف‌های سنگین که باعث کشش عضله‌ها و رباط‌های پشت بدن می‌شود و مهره‌های گردن را از وضعیت طبیعی‌شان خارج می‌کند منجر به ایجاد قوز می‌شود.

قوز شوئرمن

این نوع قوز بیشترین شیوع را در بخش بالای ستون فقرات، مهره‌های گردنی، دارد. قوز شوئرمن نتیجه بدشکلی ساختاری مهره‌ها است و زمانی ایجاد می‌شود که قسمت‌های پیشین مهره‌ها آهسته‌تر از قسمت‌های عقبی رشد کند. پی‌آمد این رشد ناهماهنگ این است که مهره‌ها در عوض چهار گوش بودن، مثلثی شکل شوند. در تصاویر پرتونگاری بیماران مبتلا به این بدشکلی دست‌کم سه جسم مهره‌ای مثلثی شکل دیده می‌شود. نخستین نشانه‌ها در دوران نوجوانی دیده می‌شود و این نوع قوز در پسران شایع‌تر از دختران است.

قوز مادرزادی

میزان شیوع قوز مادرزادی نسبت به دو نوع قوز دیگر بسیار کمتر است و در شش تا هشت هفته نخست زندگی جنینی در اثر  خطایی ژنتیکی رخ می‌دهد. این نقص در شکل‌گیری یا تقسیم‌بندی بخش جلویی یک یا چند جسم مهره و دیسک اختلال ایجاد می‌کند. ستون فقرات در اثر این اختلال با زاویه‌ای تیز و رو به جلو رشد می‌کند و جنین دچار قوز می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

• حالت اندامی نامناسب و گوژپشت شدن بیمار
• درد کمر و پشت بدن
• خستگی عضلانی
• سفتی و خشکی

قوز به مرور زمان منجر به بروز علائم زیر می‌شود:

• فشردگی نخاع همراه با علائم عصبی زیر:
  • ضعف
  • بی‌حسی
  • از دست دادن کنترل روده و مثانه
• کاهش یافتن فضای قفسه سینه مشکلات ریوی و قلبی را به دنبال دارد که به نوبه خود به بروز علائم زیر می‌انجامد:
  • درد قفسه سینه
  • تنگی نفس
  • در نهایت از کار افتادن قلب و یا ریه

علت‌ها و دلایل

• حالت اندامی نامناسب (قوز وضعیتی)
• پوکی استخوان (شکننده شدن استخوان‌ها) شکستگی فشاری مهره‌ها را در پی دارد که بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود.
• بیماری التهابی و فرسایشی مفصل (آرتریت دژنراتیو): ماده ژلاتینی موجود در دیسک‌های ستون فقرات به مرور زمان منقبض یا خشک می‌شود و در نتیجه علت قوز کمر و یاشدت آن می‌شود.
• صدمه دیدن ستون فقرات، عفونت یا تومور
• اسپوندیلیت انکیلوزان: نوعی بیماری التهابی مفصلی است که التهاب مزمن ستون فقرات و مفصل‌های ساکروایلیاک را به دنبال دارد.
• بیماری شوئرمن: این اختلال ارثی پیش از رسیدن به سن بلوغ و دقیقاً پیش از جهش رشد شروع می‌شود.
• ژنتیک: بعضی قوزها ارثی هستند.

تشخیص

تمام افراد دچار نشانه‌ها یا علائم قوز باید، به ویژه در صورت تشدید علائم، به پزشک مجرب مراجعه کنند. پزشک پس از معاینه دقیق، سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و قوس ستون فقرات و قدرت و انعطاف‌پذیری دست‌ها و پاها، واکنش‌ها و مهارت‌های حرکتی را ارزیابی می‌نماید. تشخیص در کلینیک اختلال‌های ستون فقرات معمولاً پس از معاینه دقیق و پرتونگاری ستون فقرات به منظور اندازه‌گیری “زاویه قوز” انجام می‌شود، زاویه بیشتر از 50 درجه به عنوان اختلال و بدشکلی تشخیص داده می‌شود. چنانچه احتمال آسیب دیدگی عصبی وجود داشته باشد، پزشک دستور انجام ام آر آی می‌دهد.

درمان

درمان غیرجراحی و محافظه‌کارانه

پزشک با توجه به دلیل ایجاد شدن قوز و علائم موجود با بهره‌گیری از یکی از روش‌های زیر درمان قوز پشت را انجام می‌دهد:

دارو

مسکن یا داروهای تجویزی غالباً برای مدیریت درد لازم هستند. داروهای پوکی استخوان را می‌توان برای تقویت ستون فقرات و جلوگیری از آسیب دیدگی بیشتر مصرف کرد.

تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)

مدیریت درد با استفاده از مدالیته‌هایی چون گرما، یخ و یا تحریک الکتریکی برای مثال تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) انجام می‌شود. متخصص فیزیوتراپی در انتخاب بهترین مدالیته به پزشک معالج کمک می‌کند.

درمان با دست (منوال تراپی)

روش‌های درمان با دست بافت نرم/ میوفاشیال (نقاط ماشه‌ای) و متحرک سازی (موبیلیزاسیون) شانه برای افزایش انعطاف‌پذیری ستون فقرات مفید است. کشش با دست مفصل و تکنیک‌های مقاومت در برابر حرکت به کاهش علائم قوز کمر و پشت کمک می‌کند. انرژی درمانی عضلات، یکی از تکنیک‌های درمان به وسیله مالش، نمونه‌ای از درمان با دست مفاصل است.

روش‌های درمان با دست گاهی برای بهبود آسیب دیدگی رباط و یا عضله نیز به کار برده می‌شود.

اولتراسوند

امواج اولتراسوند (مافوق صوت) گرمایی عمقی را در عضله‌ها و مفاصل ایجاد می‌کند و به این ترتیب جریان خون در ناحیه تحت درمان افزایش می‌یابد. خون بیشتر مواد مغذی بیشتری را به ناحیه مورد نظر می‌رساند و مواد زائد را دور می‌کند. تسریع فرایند التیام و کاهش ورم از نتایج استفاده از اولتراسوند است.

فیزیوتراپی

تغییرات تصویر آیینه‌ای

متخصص کایروپراکتیک (درمان با دست) از تغییر یا تعدیل‌های تصویر آیینه‌ای برای توانبخشی و بهبود حالت اندامی بیمار  و بر طرف کردن قوز پشت بهره می‌گیرد. فرض بر این است که چنین تغییرهایی حس تعادل مناسب بدن یا هم‌ترازی آن را از طریق هدف قرار دادن عضله‌های بهبود یافته و واکنش‌های عصبی مجدداً متوازن سازد. تغییر در حالت اندامی با استفاده از تجهیزات دستی، میز شیبدار یا حتی عمل‌هایی دستکاری تصویر آیینه‌ای انجام می‌شود. هدف از ایجاد این تغییرات تنظیم مجدد سیستم عصبی به منظور برقراری تعادل عضلانی است.

درمان بافت نرم با استفاده از وسایل مخصوص

درمان بافت نرم با وسایل مخصوص برای رفع هر گونه آسیب دیدگی بافت نرم مفید است. متخصص کایروپراکتیک (درمان با دست) از تکنیک گراستون بهره می‌گیرد که در آن ضربه‌های ملایم مکرری با استفاده از وسیله مخصوص بر عضله آسیب دیده وارد می‌شود.

فیزیوتراپی و طب توانبخشی

ورزش رفع قوز کمر غالباً برای افزایش انعطاف‌پذیری ستون فقرات و تقویت عضله‌های شکم مفید است و در مجموع بهبود چشمگیری را در حالت اندامی ایجاد می‌کند. ورزش برای قوز پشت در کنار حفظ حالت اندامی مناسب و درمان با دست گردی بیش از حد پشت بدن را تا حدودی کاهش می‌دهد.

عضله‌های قوی پشت بدن بهتر می‌توانند با اثر کشش رو به جلوی ستون فقرات مقابله کنند. بنابراین تمرین‎ها یا حرکت‌های اصلاحی قوی کننده عضله‌های باز کننده (اکستنسور) زاویه قوز را کاهش می‌دهد.

پس از یک سال انجام دادن تمرین‌ها، پیشرفت  قوز کمر در بانوان 50 تا 59 ساله در مقایسه با بیمارانی که تمرین‌های کششی را نیمه کاره رها کرده بودند، کاهش می‌یابد.

بریس (کمربند طبی)

بریس ابداع موثری در زمینه درمان غیرجراحی اسکولیوز (انحراف ستون فقرات) ایدیوپاتیک است. متخصصین ما برای ساخت بریس از تلفیقی از جدیدترین روش‌های اسکن سه بعدی برای ثبت قوس انحناء ستون فقرات و تکنولوژی‌های CAD/CAM بهره می‌گیرند. این طراحی پیشرفته به کمک ترکیب جابجایی یا رانشی خاص و گزینشی نیروهای اصلاحی به دست می‌آید که در ساخت بریس به کار برده می‌شود. اسکولیوز یک بدشکلی سه بعدی است و ارتوز سه بعدی بریس برای اصلاح ستون فقرات در راستای هر سه سطح، فوقانی، سهمی و عرضی، عمل می‌کند. طراحی منحصر به فردی در ساخت بریس سه بعدی به کار برده شده است که ترکیب منحصر به فردی از نیروهای جابجایی یا رانشی را برای اصلاح کردن وضعیت ستون فقرات اعمال می‌کند. فضای اضافی برای اصلاح چرخشی و مکانیک تنفسی در نظر گرفته می‌شود. برای این که گودی کمر و ستون فقرات تا بیشترین حد ممکن اصلاح شود، بریس سه بعدی به صورت سفارشی برای هر بیمار ساخته می‌شود. تکنولوژی ثبت شکل (اسکن) و اندازه‌گیری‌های دقیق بیمار برای ساخت مدل CAD/CAM سه بعدی به کار برده می‌شود. آنالیز نظام‌مند با اشعه ایکس برای بهینه‌سازی نیروهای اصلاحی و برطرف کردن شکل نامتقارن انجام می‌شود و بهینه‌سازی تعادل صفحه سهمی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. نیروهای اصلاحی در راستای ناحیه‌های باز یا خالی اعمال می‌شود تا عمل تنفس برای بیمار آسان‌تر شود.

ورزش شروت

روش شروت (Schroth) راهکاری غیرجراحی برای درمان قوز (کیفوز) است که در آن با توجه به الگوی انحناء ستون فقرات، از ورزش‌های خاصی استفاده می‌شود. تمرین‌های اسکولیوز مشابه تمرین‌های قدیمی و معمول نیست و روش شروت شامل تکنیک تنفسی اصلاحی و اختصاصی، موسوم به تنفس چرخشی یا تنفس زاویه‌ای چرخشی (RAB) است. هر مورد قوز ستون فقرات الگوی انحناء خاصی دارد و هدف از روش شروت این است که خمش و چرخش بالاتنه به گونه‌ای برطرف شود که وضعیت فیزیولوژیک عادی‌تری به دست آید.

تمرین‌های مخصوص قوز شروت عضلات مرکزی و بالاتنه را هدف می‌گیرد، هرچند انجام این ورزش‌ها از پایین پا یا لگن شروع می‌شود. ورزش شروت فرایند اصلاح ستون فقرات را به صورت سه بعدی انجام می‌دهد و با توجه به الگوی انحناء ستون فقرات نیاز به تنظیمات خاصی دارد. این تنظیمات قبل از شروع ورزش درمانی پیاده‌سازی می‌شود تا بتوان تکنیک تنفسی چرخشی را به شیوه صحیح انجام داد.

ورزش

شرط اصلی موفقیت‌آمیز بودن درمان قوز پشت با ورزش پشتکار داشتن و مداومت در انجام تمرین‌ها است. حرکت‌ها باید حداقل سه تا چهار بار در هفته انجام شود تا نتیجه دلخواه به مرور زمان به دست آید. در صورتی که انجام یک تمرین یا حرکت کششی باعث تشدید درد شود، باید انجام حرکت را متوقف کرد.

تصویر آیینه‌ای

برای انجام این تمرین کافی است تا حرکت مخالف حالت اندامی‌ای را ایجاد کنید که سعی در اصلاحش دارید.

1. تمام قد، اگر لازم است روبروی دیوار، بایستید.
2. چانه را به آرامی به داخل بکشید و سر را مستقیماً به عقب بالای شانه‌ها ببرید.
3. در حالتی قرار بگیرید که گویی کتف‌ها را رو به عقب و پایین حرکت می‌دهید. 30 ثانیه تا یک دقیقه در این وضعیت بمانید. در صورت بروز درد استراحت کنید.

عقب بردن سر

این حرکت برای عضله‌های گردن مفید است که غالباً ضعیف و بیش از حد کشیده شده‌اند.

• روی زمین دراز بکشید، چانه را مانند حالتی که غبغب ایجاد می‌کنید، رو به عقب به سمت زمین بکشید.
• 15 ثانیه در این حالت بمانید. حرکت را 5 تا 10 بار تکرار کنید.

سوپرمن

1. روی شکم دراز بکشید، دست‌ها را در کنار سر بگذارید و دراز کنید.
2. سر را در وسط بدن و در حالت خنثی نگه دارید، رو به پایین نگاه کنید، بازوها و پاها را بالا ببرید.
3. دست‌ها و پاها را تا جایی که می‌توانید از بدن دور کنید. 3 ثانیه در این حالت بمانید و حرکت را 10 بار تکرار کنید.

کشش

هدف از انجام این تمرین کشش عضله‌های سفت قفسه سینه و تقویت عضله‌های ضعیف پشت بدن است.

1. صاف بایستید، زانوها را صاف کنید، عضله‌های مرکزی را منقبض کنید، قفسه سینه را بالا بدهید و کتف‌ها را رو به عقب و پایین فشار دهید.
2. پس از قرار گرفتن در حالت ایده‌آل، بازوها را بالا بیاورید تا بدن به شکل حرف Y در بیاید و نوک انگشتان شصت رو به عقب باشد.
3. ضمن حالت فوق دو یا سه نفس عمیق بکشید و سعی کنید حین بازدم حالت اندامی را حفظ کنید.

ماساژ مهره‌های صدری با استفاده از استوانه اسفنجی

1. روی زمین دراز بکشید و استوانه اسفنجی را زیر بدن، تقریباً وسط پشت بدن، قرار دهید.
2. به آرامی استوانه را با حرکت بدن به بالا و پایین بغلتانید تا عضله‌های پشت بدن و مهره‌های صدری را ماساژ دهید.

جراحی

درمان قوز کمر با جراحی با خطرهای احتمالی خاصی همراه است. به همین دلیل عمل جراحی صرفاً زمانی انجام می‌شود که مزایای انجام جراحی بیش از خطرهای احتمالی آن باشد. در هر حال جراحی برای اکثر موارد قوز کمر توصیه نمی‌شود. پزشک تحت شرایط زیر و به منظور برآورده ساختن اهداف زیر جراحی را پیشنهاد می‌دهد:

• تسکین درد شدید
• زیاد شدن مداوم گودی کمر
• کاهش بدشکلی و صاف کردن ستون فقرات
• متوقف ساختن پیشرفت بدشکلی
• از بین بردن فشار روی عصب‌ها و نخاع
• محافظت از عصب‌ها و نخاع در برابر آسیب دیدگی بیشتر