فهرست مطالب
کم‌بینایی یکی از عوارض شایع کهولت سن است، چرا که چشم‌ها در گذر زمان متحمل تغییرات گوناگونی می‌شود. بسیاری از نقص‌های بینایی با عینک یا لنز قابل اصلاح است، اما اگر این راهکارها موثر واقع نشود، انجام جراحی ضرورت می‌یابد. حتی اگر مشکلات بینایی اصلاح شود، اما قدرت دید هنوز 20/20 نباشد، بیمار دچار کم‌بینایی خواهد بود. کم‌بینایی به حالتی گفته می‌شود که بیمار از وسایل اصلاحی استفاده می‌کند یا جراحی برای اصلاح اختلالات بینایی بر روی وی انجام شده است، اما هنوز برای انجام کارهای روزمره‌ای مانند خواندن نامه یا امضاء کردن با مشکل روبرو است. سالمندان بالای 65 سال بیشتر در معرض ابتلا به کم‌بینایی و مشکلات بینایی قرار دارند و این خطر برای بیماران مبتلا به دیابت یا آب سیاه (گلوکوم) جدی‌تر است. نقص‌های بینایی علل مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به از دست دادن دید مرکزی، دید پیرامونی، شب کوری و تاری دید اشاره کرد.
درمان اختلالات بینایی در سالمندان با تمرین و تغییر سبک زندگی
گذر عمر با تغییرات بسیاری همراه است. پوست به مرور زمان شل‌تر می‌شود، قدرت شنوایی کاهش می‌یابد و دید تار می‌شود. البته پیر شدن لزوماً به معنای خداحافظی کردن با سلامتی نیست. برای مثال زمانی که پای چشم‌ها در میان است، روش‌های طبیعی مختلفی برای بهبود دید در هر سن و سالی وجود دارد. بدون شک حفظ قدرت بینایی بسیار مهم است. بنابراین قبل از آن که در یک قدمی جراحی یا درمان‌های پرهزینه قرار بگیرید، حتماً ورزش‌ها و درمان‌های خانگی را امتحان کنید.
متخصصان در در کلینیک پا مرکز توانبخشی امید با در نظر گرفتن شرایط بیمار امکان انجام درمان را در منزل فراهم می آورند و علاوه بر آن وظیفه مناسب سازی محیط زندگی بیمار و کمک به استفاده از وسایل کمکی را بر عهده دارند. برای دریافت مشاوره میتوانید با شماره 091284444990 تماس بگیرید.
علل رایج بسیاری از مشکلات بینایی عبارت است از:
- آب مروارید (کاتاراکت)
- تحلیل رفتن عضلات
- رتینوپاتی دیابتی
- آب سیاه
- رتینیت پیگمنتوزا
- حساسیت به نور
البته آسیب دیدن چشم و عامل‌های وراثتی نیز منجر به کم‌بینایی می‌شود. علائم اختلالات بینایی به شرح زیر است:
- ناتوانی در تشخیص چهره نزدیکان
- دشواری در انجام دادن کارهایی، مانند مطالعه یا آشپزی که نیاز به دقت در جزییات دارد.
- دشواری در انجام دادن وظایف شغلی یا خانگی به دلیل تاربینی
- ناتوانی در خواندن تابلوهای شهری و راهنمایی رانندگی
اگر علائم فوق با زدن عینک، لنز یا جراحی چشم برطرف نشود، کم‌بینایی بیمار تشخیص داده می‌شود.
ناراحتی‌های چشمی: مشکلات ناشی از افزایش سن
به موازات بالا رفتن سن چشم‌ها نیز تغییر می‌کند. بروز بعضی مشکلات بینایی در سن بالا شایع‌تر است، هرچند نقص‌های بینایی منحصر به گروه سنی خصی نیست.
پیرچشمی
پیرچشمی به حالتی گفته می‌شود که بیمار نمی‌تواند اشیاء نزدیک یا حروف چاپی ریز را ببیند. پیرچشمی فرایندی طبیعی است که به تدریج طی سال‌ها رخ می‌دهد. پیرچشمی به راحتی با عینک مطالعه و لنر اصلاح می‌شود. به لکه‌ها یا نقطه‌های بسیار کوچکی که در میدان دید جابجا می‌شود، مگس‌پران گفته می‌شود. مگس پران اتاق‌های پرنور یا در فضاهای آزاد در یک روز روشن آفتابی مشاهده می‌شود. قدرت دید در اکثر مواقع عادی است، هرچند مگس‌پران یکی از اختلالات جدی چشم است. اگر مگس‌پران همراه با جرقه و اخگربینی باشد، شبکیه از پشت چشم جدا می‌شود. چنانچه نوع یا تعداد لکه‌ها یا جرقه‌ها ناگهان تغییر کرد، حتماً در اولین فرصت به چشم‌پزشک مراجعه کنید. چنانچه غدد اشکی اشک کافی تولید نکند یا اشک کیفیت پایینی داشته باشد، مشکل خشکی چشم پیش می‌آید. در این حالت بیمار از خارش، سوزش یا قرمزی چشم‌ها ناراحت است. خشکی چشم عارضه نادری است، اما اگر درمان نشود، باعث نابینایی خواهد شد. چشم پزشک استفاده از دستگاه بخور در خانه یا مصرف قطره چشمی محرک اشک را توصیه می‌کند. چشم پزشک برای درمان موارد شدید از انسداد مجرای اشک، تجویز قطره چشم یا جراحی بهره می‌گیرد.
اشک ریزش
ترشح بسیار زیاد اشک پی‌آمد حساسیت به نور، باد یا تغییرات دمایی است. محافظت از چشم‌ها و عینک آفتابی به درمان این عارضه کمک می‌کند. اما اگر این راهکارهای ساده موثر نبود، مشکل جدی‌تر است و احتمال عفونت چشم یا مسدود شدن مجرای اشک وجود دارد که هر دو قابل درمان است. آب مروارید (کاتاراکت) به کدورت و مهی گفته می‌شود که تمام یا بخشی از عدسی چشم را می‌پوشاند. عدسی چشم سالم مانند لنز دوربین شفاف است؛ نور مستقیماً از عدسی عبور می‌کند، به بافت عقب چشم، یعنی شبکیه برخورد می‌کند و در نهایت تصویر شکل می‌گیرد. آب مروارید عدسی چشم را کدر می‌کند و در نتیجه قدرت دید کاهش می‌یابد. آب مروارید غالباً به آهستگی، بدون درد، قرمزی یا اشک ریزش ایجاد می‌شود. بعضی آب مرواریدها کوچک می‌ماند و تاثیری بر قدرت بینایی نمی‌گذارد. اما اگر آب مرواید مشکل‌ساز شود، چشم‌پزشک آن را طی عمل جراحی برمی‌دارد و لنر مصنوعی را جایگزین عدسی می‌کند.
آب سیاه
آب سیاه (گلوکوم) نتیجه بالا رفتن فشار داخل چشم است. اگر جریان معمول مایع سیال بین قرنیه و عدسی مسدود شود، مایع جمع می‌شود و فشار بالایی را اعمال می‌کند. اگر افزایش فشار در مراحل اولیه تشخیص داده نشود، منجر به نابینایی دائمی خواهد شد. چون در ابتدا درد یا هیچ گونه علائم دیگری تجربه نمی‌شود، چشم‌ها باید به طور منظم معاینه شود. روش‌های درمان آب سیاه از تجویز قطره چشمی و داروهای خوراکی تا جراحی متغیر است.
اختلال‌های شبکیه
در این اختلال‌ها مخاط نازک پشت چشم آسیب می‌بیند. شبکیه از سلول‌هایی تشکیل می‌شود که تصاویر دیده شده را جمعآوری می‌کند و به مغز منتقل می‌کند. بنابراین مشکلات شبکیه بر انتقال تصویر اثر می‌گذارد. شایع‌ترین اختلالات شبکیه عبارت است از: تحلیل رفتن عضلانی ناشی از افزایش سن، رتینوپاتی دیابتی، گرفتگی رگ‌های شبکیه و جدا شدن شبکیه. تشخیص و درمان زودهنگام به حفظ بینایی کمک می‌کند. التهاب ملتحمه (کانژنکتیویت) زمانی بروز می‌یابد که بافت پوشاننده چشم ملتهب شود. نتیجه این التهاب خارش و سوزش چشمف اشک ریزش، سرخ شدن چشم‌ها یا احساس وجود چیزی در چشم است. التهاب ملتحمه محدودیت سنی ندارد و عفونت، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و محرک‌ها یا آلرژی علت آن است.
بیماری قرنیه
به آسیب دیدن دریچه گنبدی شکل شفاف جلوی چشم بیماری قرنیه گفته می‌شود. قرنیه به متمرکز شدن نور در چشم کمک می‌کند. بیماری، عفونت، آسیب‌دیدگی و قرار گرفتن در معرض سموم مختلف به قرنیه آسیب می‌زند و با علائمی همچون درد، قرمزی، آب ریزش چشم، کاهش دید یا هاله دیدن همراه است. چشم پزشک عینک بیمار را عوض می‌کند، قطره چشمی تجویز می‌کند و در نهایت جراحی را توصیه می‌کند.
اختلالات پلک
اختلالات پلک عملکرد آنها، یعنی محافظت از چشم‌ها و پخش کردن اشک را مختل می‌کند و شدت نور ورودی به چشم را محدود می‌کند. درد، خارش و اشک ریزش از علائم رایج مشکلات پلک است. احتمال افتادگی یا چرخش پلک نیز وجود دارد. لبه‌های بیرونی نزدیک مژه‌ها نیز ممکن است ملتهب شود. دارو و جراحی برای رفع ناراحتی‌های پلک توصیه می‌شود. احتمال گرفتگی یا التهاب شریان‌های شقیقه نیز وجود دارد. التهاب شریان‌ها با سردرد شدید، درد هنگام جویدن و حساسیت به لمس شقیقه شروع می‌شود. پس از چند هفته دید یک چشم به طور ناگهانی از دست می‌رود و به سرعت دید چشم دوم نیز از بین می‌رود. علائم دیگر شامل درد مفصلی، لاغر شدن و تب خفیف می‌شود. پزشکان معتقداند که آسیب‌دیدگی سیستم ایمنی علت التهاب شریان است. تشخیص زودهنگام و درمان دارویی از کاهش دید و نابینایی جلوگیری می‌کند. اگر ناگهان نتوانستید ببینید، این مشکل یک مورد اورژانسی است و باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
معاینه چشم به تشخیص کم‌بینایی و نقص‌های بینایی کمک می‌کند، بنابراین اگر متوجه تغییراتی دربینایی شدید، حتماً به چشم پزشک مراجعه کنید. مراجعه منظم به چشم پزشک را فراموش نکنید تا روند تغییرات بینایی، به ویژه تغییرات ناشی از یک عارضه جدی چشمی تحت نظر متخصص باشد.
درمان کم‌بینایی در سالمندان
درمان مشکلات بینایی به علت کم‌بینایی بستگی دارد. برای مثال اگر کم‌بینایی پی‌آمد رتینوپاتی دیابتی باشد، درمان دیابت به حفظ یا بازیابی قدرت بینایی کمک خواهد کرد. اگر رتینوپاتی دیابتی درمان نشود، مشکل کم‌بینایی دائمی پیش خواهد آمد.
برای درمان نقص‌های بینایی از روش‌های دیگری مانند عینک تلسکوپی، لنزهای فیلتر کننده نور، عینک ذره‌بینی، ذره‌بین دستی و بدون فریم عینک، بزرگنمایی ویدئویی/ تلویزیون مداربسته و عینک مطالعه بهره گرفته می‌شود.
وسایل کمکی غیرنوری نیز برای بهبود مشکلات چشمی و کمک به انجام عملکردهای روزمره به کار برده می‌شود؛ ، مانند نرم افزار خوانش متن، راهنماهای تصحیح متن، ساعت‌های مچی و دیواری با کنتراست بالا یا گویا، کتاب‌های با خط درشتف ساعت و گوشی تلفن با اعداد درشت و کتاب و دی وی دی صوتی پرکاربردترین وسایل کمکی غیرنوری محسوب می‌شود.
زندگی با کم‌بینایی در سن بالا
کم‌بینایی مشکل‌ساز است، چون توانایی بیمار را برای دیدن بعضی اشیاء و در نتیجه انجام فعالیت‌های روزمره مختل می‌کند. در این حالت به بیمار توصیه می‌شود که برای داشتن یک زندگی راحت‌تر از وسایل کمکی اشاره شده استفاده کند.
قاعده‌های کلی زندگی با کم‌بینایی به شرح زیر است:
- بیشتر و قوی‌تر کردن منابع نور و روشنی یا نزدیکتر آوردن منبع نور
- نگاه کردن با ذره‌بین برای بزرگتر دیدن اشیاء
- مرتب بودن کمک می‌کند تا بیمار مدام در جستجوی وسایل خود نباشد.
- زدن یک برچسب درشت و واضح روی اشیاء
- مشارکت در فعالیت‌های مورد علاقه و پرهیز از گوشه‌گیری. انزواطلبی عوارض ناخوشایندی به دنبال دارد.
تجهیزات و تکنولوژی‌های جدیدی وجود دارد که به یاری بیمار دچار کم‌بینایی می‌آید و انجام امور روزمره را برای او آسان‌تر می‌سازد. به این ترتیب بیمار می‌تواند از زندگی خود لذت ببرد و اجازه ندهد که مشکلات بینایی بر شادابی و لذت‌های زندگی وی سایه بیاندازد.
درمان‌های خانگی اختلالات بینایی
طب فشاری برای سلامت چشم
طب فشاری درمانی است که در آن، نقاط خاصی از بدن تحت فشار قرار می‌گیرد تا گردش خون بهبود یابد و فرایند التیام تسریع شود. این درمان مشابه طب سوزنی است، اما در طب فشاری به جای سوزن از انگشت برای فشار آوردن به نقاط مخصوص استفاده می‌شود. طب فشاری روشی طبیعی و موثر برای بهبود بینایی است و خود بیمار نیز می‌تواند آن را انجام دهد. 7 نقطه فشاری اطراف چشم وجود دارد. این نقاط از گوشه چشم، نزدیک‌ترین نقطه به بینی، شروع می‌شود، زیر ابرو امتداد دارد و در نهایت به زیر چشم ختم می‌شود. ماساژ دادن این نقاط به مدت حداقل 10 ثانیه گردش خون را در این ناحیه بهبود می‌دهد. نوک انگشت شست نقطه فشاری دیگری است که ماساژ دادن آن به سلامت چشم کمک می‌کند. ماساژ دادن این نقطه، ناحیه‌هایی از گردن تحت تاثیر قرار می‌گیرد و به این ترتیب گردش خون در چشم افزایش می‌یابد. ماساژ دادن منظم هر دو انگشت شست باعث شفاف‌تر و واضح‌تر شدن دید می‌شود. ماساژ دادن انگشت شست پا نیز فایده مشابهی دارد. این درمان خانگی ساده که فقط چند دقیقه وقت می‌گیرد، قدرت دید را افزایش می‌دهد.
تغذیه مناسب چشم
تغذیه مناسب روش طبیعی دیگری برای رفع مشکلات بینایی است. رعایت یک برنامه غذایی سالم و خوردن سبزیجات سرشار از مواد مغذی و اسیدهای چرب امگا ـ 3 مانند هویج فواید بی‌شماری دارد. پژوهش‌ها نشان داده است که مصرف اسیدهای چرب امگا ـ 3 به رشد رگ‌های سالم و ضروری برای یک دید بی‌نقص کمک می‌کند. امگا ـ 3 در بسیاری از ماهی‌ها و آجیل‌هایی مانند ماهی سالمون و بادام وجود دارد. ویتامین‌های A، ب کمپلکس، C، D و E و بتاکاروتن، آمینواسیدها و آنتی اکسیدان‌های دیگر مواد مفیدی هستند که در برگ‌های سبز، انواع توت و هویج یافت می‌شود. موز و کلم‌پیچ مواد مغذی و مفیدی برای چشم هستند. کلم‌پیچ، اسفناج، کاهو و کلم قمری حاوی مقدار زیادی آنتی اکسیدان هستند که وجودشان برای سلامت چشم ضروری است. آنتی اکسیدان موجود در کلم پیچ در چشم نیز وجود دارد و باعث تیزچشمی می‌شود. اگر مقدار آنتی اکسیدان، در اثر عواملی مانند سیگار کشیدن، تغذیه نامناسب و قرار گرفتن در معرض نور UV، پایین بیاید، دید تار یا خیره می‌شود. مصرف موز قدرت بینایی را افزایش می‌دهد و به درمان اختلالات بینایی کمک می‌کند. اما فایده موز برای چشم چیست؟ به بیان ساده ترکیباتی که باعث روشن شدن رنگ میوه می‌شود، برای چشم نیز مفید است؛ این ترکیبات سودمند در موز نیز وجود دارد. به علاوه این ترکیب به ویتامین A تبدیل می‌شود، و برای بیماران دچار کمبود ویتامین A مفید است. همان طور که می‌دانید، وجود ویتامین A برای سلامت چشم لازم است. بنابراین میوه‌های سرشار از ویتامین A را فراموش نکنید.
ورزش‌های چشمی
همان طور که بدن برای ارائه عملکرد بهینه نیاز به ورزش و تمرین دارد، ورزش برای چشم‌ها نیز مفید است. ورزش کردن قدرت تمرکز چشم را افزایش می‌دهد و با خستگی و فشار آمدن به چشم مقابله می‌کند. تمرین‌ها و ورزش ایروبیک خطر آب سیاه و فرسایش تدریجی شبکیه را کاهش می‌دهد. ورزش تاثیر مثبت درازمدتی بر فشار پایین وریدی چشم (OPP) دارد که یکی از عامل‌های خطر آب سیاه است. ورزش کردن به رفع نقص‌های بینایی ناشی از دیابت نیز کمک می‌کند. دیابت شایع‌ترین علت مشکلات بینایی است، رتینوپاتی دیابتی عروق خونی شبکیه را تغییر می‌دهد و باعث خونریزی یا نشت مایعی می‌شود که به انحراف دید دامن می‌زند. ورزش‌های مختلفی برای چشم وجود دارد. ورزش چشم را با چشمک زدن شروع کنید. هر بار که چشمک می‌زنید، چشم مرطوب می‌شود و این رطوبت چشم را آرام می‌کند. اگر به چشم‌تان بیش از حد فشار آورده‌اید، کافی است چشم‌ها را به مدت 5 ـ 4 ثانیه مرتب باز کنید و ببندید.
تمرین‌های تنفسی و مدیتیشن نیز جزء ورزش‌های مفید برای چشم است، انجام دادن این ورزش‌ها صبح‌ها یا در پایان روز آسان‌تر است. چشم‌ها را ببندید و روی نفس کشیدن متمرکز شوید تا دوباره شارژ شوید. عمل دم را از راه بینی و بازدم را از راه دهان انجام دهید، حداقل دو دقیقه به همین شکل نفس بکشید، سپس بدون این که به چیز خاصی فکر کنید، چشم‌ها را باز کنید. این تمرین را حداقل سه بار در روز انجام دهید. استراحت دادن به چشم‌ها یک روش طبیعی و مفید برای تقویت چشم‌ها است. برای مثال کافی است که نگاه خود را از صفحه نمایشگر بردارید و ساعت‌های متوالی به تلویزیون خیره نشوید تا چشم‌ها خسته نشود.
عادت‌های سالم روزمره
چشم عضو فعال تقریباً تمام فعالیت‌ها است، بنابراین عجیب نیست که عادت‌های روزمره بر بینایی اثر بگذارد. حتماً پس از آن که مدتی طولانی به صفحه نمایشگر خیره شدید، به چشم‌ها استراحت بدهید و به سمت دیگری نگاه کنید. این کار را حداقل هر 20 دقیقه یک بار انجام دهید. حتماً دقت کنید که صفحه نمایشگر حداقا 18 اینچ از صورت‌تان فاصله داشته باشد و اندکی پایین‌تر از سطح چشم‌ها باشد. این توصیه‌ها را برای تماشای تلویزیون نیز رعایت کنید. اگر به مطالعه علاقه دارید، در اتاقی با نور مناسب مطالعه کنید. با خواندن کتاب در نور کم، بدون جهت چشم‌ها را خسته می‌کنید. اگر عینک می‌زنید، برای اطمینان از درست بودن نمره عینک چشم مرتب به چشم پزشک مراجعه کنید؛ عینک نامناسب بیشتر از آن که فایده داشته باشد، مضر است. معاینه منظم و دوره‌ای چشم را فراموش نکنید تا هر گونه تغییر در چشم یا قدرت بینایی در مراحل اولیه تشخیص داده شود. نکته آخر این که به اندازه بخوابید. چشم‌ها نیز مانند بقیه بدن به استراحت نیاز دارد. اگر به حد کافی نخوابید، چشم‌ها روز بعد باید بیشتر کار کند و فشار مضاعفی را متحمل شود. اگر از اختلالات خواب رنج می‌برید، حتماً این مشکل را درمان کنید تا بتوانید شب‌ها عمیق و آرام بخوابید.
خنک کردن پاها
هنگامی که نزدیک دستگاه تهویه قرار دارید، فکر خوبی است که هوا را به جای چشم، به سمت پاها هدایت کنید. به این ترتیب رطوبت چشم حفظ می‌شود و چشم به سرعت خشک نمی‌شود. خشکی چشم عارضه ناراحت کننده‌ای است که احتمال عفونت و زخم شدن چشم را افزایش می‌دهد.
پیاده‌روی 40 دقیقه‌ای
فعالیت جسمی علائم آب سیاه را کاهش می‌دهد. 20 سال پژوهش بر روی بیماران مبتلا به آب سیاه نشان داده است که چهار بار در هفته، پیاده‌روی سریع به مدت 40 دقیقه فشار داخل چشم، یعنی عامل اصلی آب سیاه را کاهش می‌دهد. نتیجه به دست آمده برای کاهش یا حتی توقف درمان دارویی آب سیاه کافی بوده است.
استراحت کردن ضمن کار
استراحت دادن به چشم‌ها برای افرادی که ساعت‌های متمادی به صفحه پرنور رایانه خیره می‌شوند، بسیار مهم است. پژوهش‌ها نشان داده است که قرار گرفتن چشم‌ها به مدت طولانی در معرض نورهای مصنوعی احتمال نزدیک‌بینی را افزایش می‌دهد. بنابراین بهتر است حداقل هر یک ساعت یکبار از پشت میز بلند شوید تا بیش از حد به چشم‌ها فشار نیاید و چشم‌ها خسته نشود. همچنین نگاه‌تان را به مدت حداقل 30 ثانیه از صفحه نمایشگر بردارید و به نقطه‌ای در دوردست نگاه کنید تا چشم‌ها دوباره کالیبره شود.
حفاظت از چشم‌ها
عینک آفتابی را فراموش نکنید. درست است که آفتاب برای پوست مفید است، اما اشعه‌های ماوراء بنفش آن به چشم‌ها آسیب می‌زند. عینک آفتابی از چشم‌ها محافظت می‌کند و مانع از خشک شدن آن در برابر باد و آلاینده‌ها می‌شود.
پایین آوردن صفحه نمایش
امروزه اکثر کارها با رایانه انجام می‌شود. چشم‌های ما ساعت‌ها برای کار یا بازی کردن به صفحه‌های روشن رایانه دوخته می‌شود. برای جلوگیری از خشک شدن چشم کافی است که صفحه رایانه را اندکی پایین‌تر از چشم بیاورید. به این ترتیب پلک‌ها در موقعیتی قرار می‌گیرد که تبخیر مایع به حداقل می‌رسد.
